اقتصاد۲۴-این دروازه در مسیر کاخ‌ها و بنا‌های سلطنتی بخش کهن شهر در همان آغاز عصر هخامنشی بنا شده است. این دروازه با آجر و خشت بنا شده است و سرتاسر نمای آن با آجر‌های لعابدار رنگین مزیّن بوده است. آسمانه‌ای آبی سرتاسر پهنه دیوار‌های آن را مزیّن ساخته بود که در این زمینه، گل‌های زیبای لوتوس و پَنل‌های ترکیبی حیوانی درخشش و شکوه تشریفات ورود به زیباترین شهر جهان باستان را صد چندان افزون کرده بود. مفاهیم هنری بکار رفته در موضوع این پَنل ها، بُن مایه‌های هندسی، گیاهی و حیوانی با ترکیبی از تنوّع نماد‌های مشروع قدرت الهام گرفته از آفرینش اسطوره‌های کهن بین النهرینی به ویژه «ایزد مَردوک» بود.
حریم درجه یک تخت جمشید عرصه میراث جهانی می‌شود
در نتیجه ۱۷ سال کاوش و پژوهش باستان شناسی در شهر پارسه تخت جمشید از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۳ و در قالب پروژه «از کاخ تا شهر» چشم اندازی نوین از کهن‌ترین شهر پارسی ایران باستان گشوده شد. بخش‌های مهمی از این شهر تاریخی شناسائی شد و کشفیات این پروژه مطالعاتی بزرگ، چشم انداز حریم درجه یک تخت جمشید را تغییر داد. با کشفیات صورت گرفته باید ۱۰۰۰ هکتار به عرصه میراث جهانی تخت جمشید افزوده شود. بدین ترتیب بسیاری از حریم درجه یک تخت جمشید به عرصه این میراث جهانی تبدیل می‌شود. زیرا طی سال‌ها بررسی میدانی و مستندنگاری، کاوش، بررسی ژئوفیزیک، خواندن خطوط میخی مکشوفه جدید از دروازه شهر پارسه و انجام آزمایش‌های متعدد از مواد مکشوفه باستانی در شهر پارسه همه مدارک مستند نگاری شده و امروز می‌توان حدود ۱۰۰۰ هکتار آثار باستانی مکشوفه جدید را به عرصه تخت جمشید افزود.
این افق جدید محصول مطالعات پژوهشی ۱۷ ساله اخیر نگارنده و پروفسور «پی یر فرانچسکو کالیری» به همراه گروه متخصصین و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه‌های ایرانی و اروپائی و کارشناسان پایگاه میراث جهانی تخت جمشید است که در تمام طول این سال‌ها با حضور مستقیم و غیر مستقیم بیشتر از ۵۰ متخصص به بار نشست و برای نخستین بار ارائه می‌شود. افق‌های تازه برای شهر پارسه تخت جمشید با این کشفیات گشوده می‌شود و به مرور جزئیات علمی و ارزش‌های تاریخی آن‌ها با هدف توسعه پایدار میراث جهانی تخت جمشید به جامعه ارائه می‌شود.
نتیجه ۱۷ سال کاوش در شهر پارسه چه بود؟
کشف تعدادی زیادی کاخ و بنا‌های دوره هخامنشی در حریم درجه ۱ تخت جمشید، کشف منطقه صنعتی هنر‌های ظریفه کاخ‌های تخت جمشید به وسعت ۵۰ هکتار در شمال غربی تخت جمشید، کشف بخشی از پلان شهر پارسه و سیستم‌های آبیاری آن و سرانجام کشف دروازه شهر پارسه در بخش فیروزی که محدوده‌ای به وسعت ۶۰۰ هکتار آثار باستانی در آن قرار دارد همگی کشفیاتی بود که در سال‌های کاوش و مستندنگاری و پژوهش‌های باستان شناسی پدیدار شد.
دروازه زیبای شهر پارسه تخت جمشید، ساختمانی با جهت شمال غربی- جنوب شرقی است که حدود ۲۰ درجه از محور شرقی- غربی انحراف دارد. این دروازه ابعادی برابر با ۲۹٫۰۶ متر (شمال شرق- جنوب غرب) و ۳۹٫۰۷ متر (شمال غرب- جنوب شرق) داشت و از دیواری ستبر به عرض ۱۰٫۴۷ متر تشکیل شده است. فضای داخلی دروازه پارسه به ابعاد ۸ متر عرض و ۱۴٫۳۳ متر طول احداث شده است. مسیر دسترسی به این اتاق از طریق دو راهرو به عرض ۴٫۶۳ و طول ۱۲٫۲۴ امکان پذیر است. با کشف کتیبه‌های میخی بابلی و ایلامی و با توجه به کارکرد بنا نیز مشخص شد که دروازه پارسه یک دروازه یادمانی بوده است.
کوروش چگونه و چرا دروازه پارسه را ساخت؟
دروازه باشکوه شهر پارسه، در مقیاس وسیع‌تر طرح دروازه معروف ایشتار را در ۵۸۰ سال پیش از میلاد مسیح و حتی پیش از ساخت تختگاه تخت جمشید در دوره یکی از دو پادشاه نخستین پارسیان تکرار و همانزمان بنا شده است. هدف از ساخت این دروازه نیز به احتمال بسیار زیاد نشان دادن فتح شهر بابل در سال ۵۳۹ پیش از میلاد در دوره کوروش بزرگ است. این بنا به طور کامل از آجر و خشت ساخته شد. نمای سرتاسر دیوار‌ها با آجر‌های لعاب دار تزئین و بخش پائین دیوار‌ها دارای نقوش هندسی و گل است. آجر‌های لعاب دار متعدد مکشوفه از آوار‌های بنا نیز نشان می‌دهد که سرتاسر سطوح دیوار‌ها با نقوش حیوانات اسطوره‌ای «گاو نر» و ترکیبی «موشخوشو» تزئین شده بود.
دروازه پارسه امکان دسترسی به باغ سلطنتی (پردیس) تخت جمشید را فراهم می‌کرد که شامل یک کاخ بزرگ بود و اکنون ویرانه‌های آن کاخ در محوطه «فیروزی ۵» موجود است. این دروازه یادمانی، اما در همان دوران هخامنشی متروک شد. سپس در اثر یک زمین لرزه بزرگ تخریب و در دوره‌های بعد دیوار‌های آن به غارت رفت.
با فتح بابل در سال ۵۳۹ قبل از میلاد مسیح، نخستین پادشاهان عصر هخامنشی بخش مهم نماد‌های اسطوره‌ای سرزمین بابل را به پارس انتقال دادند. نماد‌هایی نظیر نماد «ایزد مَرودک» معروف به موتیف «موشخوشو» بخش عمده‌ای از تزئینات معماری بنای این دروازه را تشکیل می‌داد. کوروش بزرگ در مهر استوانه‌ای معروف خود (استوانه کوروش) پیروزی و مشروعیت قدرت خود را در بابل مدیون این ایزد دانسته است و کشف این نماد اسطوره‌ای کهن در شهر پارسه تخت جمشید از شگفت انگیزترین کشفیات باستان شناسی اخیر دوره هخامنشی است.
امکان بازسازی دوباره دروازه شهر پارسه
این دستاورد بزرگ باستان شناسی حاصل هفده سال کاوش روشمند در یکی از مهمترین محوطه‌های باستانی شهر پارسه معروف به «تل آجری» است. به رغم تخریب شدید این محوطه باستانی، کاوش‌های روشمند بکار رفته در شناسائی سازه‌های معماری و مستندنگاری دقیق یافته ها، مسیر درک و تفسیر لایه نگاری روشن از ویرانه‌های باستانی برجای مانده این بنا را محقق ساخت. طراحی‌های فنی از نقش و نگاره‌ها و شناخت علمی فنون ساخت بنا همچنین امکان بازسازی نقش و نگاره‌ها و بازسازی شکل اصلی بنای این دروازه را در مقیاس واقعی ممکن می‌کند. سرانجام، بازسازی‌های سه بعدی این بنا، روش تفسیر علمی و تحلیل مستند از ارزش‌های فرهنگی – هنری یادمان دروازه با شکوه پارسه در «پردیس فیروزی» شهر پارسه را فراهم آورد.
این پروژه محصول همکاری‌های بین المللی بین دو کشور ایران و ایتالیا در حوزه میراث فرهنگی و روابط علمی بین دانشگاهی دو دانشگاه شیراز و دانشگاه بولونیا ایتالیا برای شناخت فرهنگ است. کاوش‌های باستان شناسی این محوطه به سرپرستی نگارنده از دانشگاه شیراز و دکتر «پی یر فرانچسکو کالیری» از دانشگاه بولونیا ایتالیا انجام شد. در این زمینه همکاری و پشتیبانی موسسات بین المللی هر دو کشور به ویژه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی جمهوری اسلامی ایران و ارگان‌های وابسته به این وزارتخانه، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده باستان شناسی، وزارت امور خارجه ایران، معاونت میراث فرهنگی، اداره کل پایگاه‌های میراث جهانی به ویژه پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با همکاری طرف ایتالیائی، دانشگاه بولونیا ایتالیا، موسسه بین المللی مطالعات منطقه مدیترانه و شرق شناسی رم (ایزمئو)، بنیاد فلامینا راونا، شرکت آرته آکادی، وزارت امور خارجه ایتالیا و همکاری‌های بین المللی رم، شرکت لایت هاوس، بولونیا، دانشگاه اوربینو و دانشگاه شیراز است. در پایان اعلام می‌شود که در روند پیشرفت تکمیلی این پروژه بین المللی، تلاش برای امکان بازدید گردشگران از دروازه پارسه پس از تکمیل طرح مرمت و حفاظت آن ممکن خواهد شد.
