معرفی سامانه های پدافند هوایی ایران در مقابل اسرائیل + مشخصات

اگر روزی دشمن خیال تجاوز به مرزهای کشورمان به ذهنش خطور کند، کدام سامانه های پدافند هوایی ایران می‌توانند مانع موشک‌ها و پرنده‌های آن‌ها شوند؟

موشک باران اسرائیل و هدف قرار دادن تل آویو و حیفا، نمایشی از اقتدار و توان موشکی جمهوری اسلامی ایران است. عملیات وعده صادق (2) اقتدار پوشالی سامانه‌های دفاع هوایی رژیم صهیونیستی را در هم شکست و افسانه‌های خوش لعاب گنبد آهنین و فلاخن داوود را از صفحه روزگار محو کرد.

سامانه های پدافند هوایی ایران برای مقابله با رژیم صهیونیستی

سوال مهمی که در شرایط فعلی برای اغلب ما مطرح شده این است که آیا ایران در زمینه پدافند هوایی می‌تواند با اسرائیل یا سایر تهدیدات مقابله کند؟ پیش‌تر به طور مفصل راجع به سامانه‌های موشکی صیاد، سپر دفاع هوایی سوم خرداد و باور 373 صحبت کردیم و امروز تصمیم گرفته‌ایم نگاهی مختصر و اجمالی به تمامی سامانه‌های پدافند هوایی کشور – سیستم‌های وارداتی و ساخت داخل – بیندازیم.

فهرست محتوا

1. سامانه هاوک

سامانه هاوک متعلق به آمریکا است و هم اکنون تقریبا منسوخ شده، اما همچنان می‌توان این سپر دفاع هوایی را کارآمد دانست. خدمات ارزنده هاوک در جنگ 8 ساله با عراق به وضوح ثابت شد و پیش از اینکه سامانه پاتریوت طراحی و تولید شود، موثرترین سامانه ایالات متحده به حساب می‌آمد.

هاوک یک سامانه هدایت رادار نیم فعال است که موشک آن با تعقیب امواج برگشتی به سمت هدف راهی می‌شود. برد موشک 45 کیلومتر بوده و ارتفاع عمل آن 20 کیلومتر است. در سال 1966 میلادی بود که ایران دو آتشبار و 150 تیر موشک هاوک خرید. تا پیش از اینکه انقلاب شود، کشورمان مجهز به 39 آتشبار از این سامانه و 1811 تیر موشک شده بود و 260 تیر موشک هاوک هم بعد از انقلاب دریافت کرد.

این سامانه به دانشمندان ایرانی کمک کرد تا با الهام گیری از آن سامانه پدافندی شاهین را طراحی کنند. البته بعدا رادار هشدار و درگیری هاوک را هم ساختند که بهتر از نسخه اصلی کار می‌کرد. (منظور سامانه مرصاد است)

2. اچ کیو 2 – HQ2

در بحبوحه جنگ با عراق، سپاه پاسداران موفق به خرید اولین سامانه مهم خود به نام اچ کیو 2 از چین شد. البته بعد از جنگ هم چند نسخه از این سپر دفاع هوایی سفارش داده شد و در مجموع سپاه 350 تیر موشک و 14 آتشبار تحویل گرفت. هر یک از آتشبارهای این سامانه دارای 5 پرتابگر تک موشکی بودند و از رادار جستجو و هدایت بهره می‌بردند.

چینی‌ها اچ کیو 2 را براساس سام 2 شوروی طراحی کرده بودند و فناوری ساخت آن به دهه 50 میلادی باز می‌گردد. موشک اچ کیو 2 حداکثر 45 کیلومتر برد و 25 کیلومتر ارتفاع عمل دارد و از سیستم هدایت در خط دید رادار بهره می‌گیرد. متاسفانه این سامانه کارایی چندانی در برابر جنگ الکترونیک نداشت و تنها دلیل خریدش به این موضوع باز می‌گردد که کشوری جز چین به ما سلاح نمی‌فروخت. سامانه صیاد، جایگزین بومی اچ کیو 2 است.

3. اچ کیو 7 – HQ7

پیش از ورود به قرن بیست و یکم و درست در واپسین روزهای دهه 90 میلادی، ایران موفق به دریافت 6 آتشبار اچ کیو 7 به همراه 250 تیر موشک از چین شد. این سامانه ارتفاع پست با سیستم هدایت در خط دید رادار خود می‌توانست تا حدودی نیاز کشور را برطرف کند. مهندسان کشورمان با الهام از این سیستم موشکی توانستند، سامانه یا زهرا را توسعه دهند.

4. اس 200 – S-200

درست در زمانی که شوروی در حال فروپاشی بود و آخرین نفس‌هایش را می‌کشید، جمهوری اسلامی توانست دو آتشبار از سامانه اس 200 را به همراه 40 تیر موشک خریداری کند. البته از زمانی که ارتش این سامانه را تحویل گرفت تا مدت‌ها بعد خبری از عملیاتی شدنش نبود.

همچنین در دهه 90 میلادی و برای دومین بار 10 آتشبار دیگر به صورت دست دوم از اوکراین وارد کشور شد. موشک اس 200 دارای برد 300 کیلومتری بوده و از نظر فناوری بسیار عقب مانده است. در مجموع کارایی این پدافند هوایی پایین است و در حال جایگزینی با سیستم‌های بومی است.

5. اس 300 – S-300

در سال 2016 و بعد از چندین مرحله رایزنی، موفق شدیم که سامانه پیشرفته S-300 PMU-2 را دریافت کنیم. اس 300 یک سپر دفاعی چندمنظوره است که می‌تواند با موشک‌های کروز و بالستیک و حتی جنگنده‌ها درگیر شود. در مجموع 4 گردان از این سامانه که متشکل از 4 آتشبار است، به ایران آمد. هر یک از آتشبارها شامل 3 تا 4 پرتابگر و رادار هدایت هستند.

بنابر آنچه روسیه گفته، سامانه‌های اس 300 تحویل داده شده به ایران مجهز به موشک‌های 48N6-E2 با برد 200 کیلومتر است. از طرفی رادار اس 300 های ایرانی از نوع 6L96 بوده و تا حداکثر 300 کیلومتر برد دارند و می‌توانند به طور همزمان با 100 هدف درگیر شوند.

6. سامانه پدافندی دزفول

دزفول یکی از سامانه‌های ارتفاع پست مشابه با سامانه TOR-M1 روسیه است که از رادار هدایت آتش و موشک‌های مشابهی بهره می‌برد. برد آن 12 کیلومتر، ارتفاع عملش 6 کیلومتر است و روی یک کامیون مستقر می‌شود. دزفول مجهز به یک سامانه اپتیکی حرارتی شده که برای کشف غیرفعال اهداف مناسب است.

7. سامانه پدافندی مجید

یکی از سپرهای دفاع هوایی کشورمان در وضعیت کنونی، پدافند کوتاه برد و ارتفاع پست مجید است که بر روی یک دستگاه خودرو ارس سوار شده. رادار این سامانه کاشف 99 بوده و از موشک AD-08 با برد 8 کیلومتری استفاده می‌کند. به نظر می‌رسد که این موشک مخصوص همین سامانه طراحی شده و از یک سیکر تصویرساز برخوردار است.

نوع موشک سامانه پدافند مجید، Hit-to-Kill بوده و دقیقا به هدفی که در نظر گرفته می‌شود، اصابت می‌کند. یکی دیگر از توانمندی‌های این موشک، بدون دود یا کم دود بودن آن است که برای غافلگیری اهداف مطلوب به نظر می‌رسد. استفاده از رادار کاشف 99 و سامانه کنترل آتش الکترواپتیکی، سامانه مجید را برای مقابله با اهداف در هر شرایط آب و هوایی و جنگ الکترونیک، توانمند می‌سازد.

8. سامانه پدافندی آذرخش

یکی دیگر از سامانه‌های برد کوتاه کشورمان که مجهز به موشک‌های کوتاه برد و زمین به هوا شده، آذرخش است. این سامانه از کاونده تصویرساز حرارتی کمک می‌گیرد و به احتمال زیاد برد آن بین 10 تا 12 کیلومتر است.

آذرخش برای کشف و شناسایی اهداف خود از یک سیستم راداری چرخان و جمع شونده و برای قفل روی هدف و درگیری با آن از یک سیستم الکترواپتیکالی استفاده می‌کند. هر یک از آتشبارهای این سامانه دارای 4 موشک آماده به شلیک است و در کنار سامانه‌های هدایتی، روی یک دستگاه خودرو نصب می‌شوند. برد موشک‌ها به نظر می‌رسد که 10 کیلومتر است.

9. سامانه زوبین

زوبین یک سامانه موشکی کوتاه برد با قابلیت‌های تاکتیکی و تحرک بالا است که می‌تواند به صورت 360 درجه بچرخد و 100 هدف را کشف کند. همچنین این سامانه ارتفاع پایین قادر است به طور همزمان با 8 هدف درگیر شود. رادار کشف زوبین با برد 30 کیلومتری می‌تواند اهداف دشمن را از فاصله 20 کیلومتری تشخیص داده و به سمت آن‌ها موشک پرتاب کند.

با این اوصاف سامانه زوبین قادر به درگیری با انواع موشک‌های کروز، پهپادها، جنگنده‌ها در ارتفاعات پایین و مهمات دورایستا است و روی یک خودرو 6 چرخ سوار می‌شود.

10. سامانه موشکی صیاد

سامانه موشکی صیاد متشکل از چهار موشک صیاد است که از 1 تا 4 تقسیم‌بندی می‌شوند:

موشک صیاد (1)

مهندسان ایرانی پس از اینکه سامانه اچ کیو 2 چین را دریافت کردند، تمرکز خود را روی توسعه یک موشک بومی به نام صیاد گذاشتند و نتیجه صیاد 1 شد. این موشک دو مرحله‌ای با سوخت مایع کار می‌کند و چابکی و سرعت زیادی نداشته و عملا در نبردها به کار نمی‌رود. هدف از معرفی این موشک، آشنایی اولیه با آن برای توضیح سایر نسخه‌های پیشرفته بود.

موشک صیاد (2)

صیاد 2 یک موشک ارتفاع بالا بوده که براساس موشک استاندارد 1 طراحی شده است. ایران در اواخر سال 1380 و با هدف ارتقای موشک‌های استاندارد به لحاظ الکترونیک، پروژه صیاد 2 را استارت زد. هم اکنون این موشک 25 درصد از نسخه آمریکایی بزرگ‌تر شده و بالچه انتهایی‌اش تغییر کرده است.

صیاد 2 یک موشک سوخت جامد تک مرحله‌ای است که حداکثر دارای 75 کیلومتر برد و 25 کیلومتر ارتفاع درگیری است. سامانه هدایتی آن رادار فعال بوده و در جنگ‌های الکترونیکی کارایی بیشتری از خود نشان می‌دهد. پرتابگر این موشک شباهت زیادی به سامانه پاتریوت آمریکا دارد و می‌توان موشک‌ها را از روی سیلوهای 2 و 4 تایی پرتاب کرد.

موشک صیاد (3)

یک موشک با سوخت جامد است که از هدایت ترکیبی و حداکثر برد 120 کیلومتری برخوردار شده و می‌تواند با اهدافی تا ارتفاع 27 کیلومتر درگیر شود. ظاهر این موشک نیز شبیه به سری استاندارد بوده و بی‌شباهت به سامانه پاتریوت نیست. صیاد 3 توسعه یافت تا جای خالی سامانه‌های موشکی مابین اس 300 و باور 373 با سوم خرداد پر شود.

برآورد می‌شود که برد این موشک حداکثر 45 کیلومتر باشد و از یک پیشرانه جدید بهره بگیرد. برد صیاد 3 این موشک را هم رده با موشک سامانه اس 350 و اس 400 روسیه می‌کند. از جمله سامانه‌های مهمی که در داخل کشور از موشک صیاد 2 و 3 استفاده می‌کنند، باید به سامانه تلاش و 15 خرداد اشاره کرد.

موشک صیاد (4)

سامانه باور 373 به شدت نیاز به یک موشک با حداکثر برد 200 کیلومتر داشت و به همین خاطر صیاد 4 توسعه یافت. شباهت این موشک با نسخه روسی 48N6E غیرقابل انکار است و از یک کلاهک 150 کیلوگرمی بهره می‌گیرد.

11. سامانه رعد

سامانه رعد با موشک طائر 2 که شباهت زیادی به موشک پدافند روسی سام 17 دارد، توسعه پیدا کرده است. برد رعد تا 50 کیلومتر و سقف پروازی موشک آن 25 هزار متر اعلام شده و مجموعه سامانه روی یک شاسی چرخ دار 6 چرخ سوار می‌شوند. همچنین نسخه‌ای از این سامانه دیده شده که با موشک سامانه سام 6 تجهیز گردیده است.

البته یک نسخه ارتقایافته از رعد طراحی شده که با موشک طائر 2 آ کار می‌کند. این مدل بهبودیافته از یک سیستم اپتیکی به همراه رادار پسیو بهره می‌گیرد و در شرایط جنگ الکترونیک کارایی بالایی از خود نشان می‌دهد. به احتمال زیاد موشک جدید رعد 2، سرعت و چالاکی بیشتری نسبت به قبل دارد.

12. سامانه سوم خرداد

نیروهای هوافضای سپاه در سال 1393 از سامانه جدیدی به نام سوم خرداد رونمایی کردند که طراحی مشابهی با سامانه بوک روسیه دارد. رادار آن مجهز به فناوری آرایه فازی فعال با برد 150 کیلومتری و در باند X است و 1700 المان دارد. از طرفی برای کشف اهداف خود از یک رادار دیگر به نام بشیر بهره می‌گیرد که در باند S کار می‌کند. (رادار بشیر برای اهداف پست مثل موشک‌های کروز و پهپاد به کار می‌رود)

رادار نه تنها وظیفه کشف هدف را بر عهده دارد، بلکه موشک را شناسایی کرده و دستورات لازم را برای اصلاح مسیر به آن ارسال می‌کند. می‌توان پست فرماندهی سوم خرداد را با سامانه رعد متصل کرد و یک گردان ترکیبی تشکیل داد. همچنین اپراتورها می‌توانند رادارهای سوم خرداد را خاموش کرده و مسئولیت هدایت را به رادار الکترواپتیک رعد محول کند.

یکی از قابلیت‌های مهم سامانه پدافند هوایی سوم خرداد، استفاده از موشک‌های مختلف در بردهای متفاوت است و برای مثال از موشک 9 دی با برد 30 کیلومتر به منظور مقابله با اهداف کوتاه برد و پست مثل موشک‌های کروز بهره می‌گیرد. حداکثر وزن موشکی که مناسب این سامانه باشد 300 کیلوگرم بوده و در کل از موشک طائر و صیاد 2 استفاده می‌کند. سوم خرداد می‌تواند به طور همزمان با 4 هدف درگیر شود و تا 8 موشک به سمت آن‌ها پرتاب کند.

13. سامانه طبس

این سامانه را می‌توان نسخه ارزان‌تر و جایگزین سوم خرداد دانست که به جای رادار آرایه فازی از یک رادار رفلکتوری استفاده می‌کند. حداکثر برد آن 60 کیلومتر و ارتفاع درگیری‌اش 30 کیلومتر است. طبس می‌تواند با یک هدف درگیر شده و دو موشک را به سمت آن پرتاب کند. موشک‌های آن از نوع طائر و صیاد بوده و رادارش در جلوی خودرو نصب شده است.

14. سامانه 9 دی

سامانه 9 دی که در سال 1400 معرفی شد، متشکل از دو پرتابگر 4 تایی با 8 موشک 9 دی است که از رادار هدایت آتش و خودرو سامانه سوم خرداد بهره می‌گیرد. موشک 9 دی یک مهمات هدایت در خط دید رادار بوده که کوتاه برد است و سرعت و چالاکی مناسبی دارد.

15. سامانه باور 373

پس از اینکه روسیه در ماجرای تحویل سامانه اس 300 به ایران بدقولی کرد، مهندسان پرتلاش کشورمان تصمیم گرفتند یک موشک پدافندی دوربرد برای مقابله با موشک‌های کروز دشمن طراحی کنند. در یکی از نمایشگاه‌های نظامی که سال 1393 برگزار شد، یک رادار به نام معراج 4 برای باور 373 به نمایش گذاشتند که آرایه فازی بود و 450 کیلومتر برد داشت.

قرار است که کشنده ذوالجناح، پرتابگر باور 373 را حمل کند. از 31 شهریور سال 1398، این سامانه موشکی به نمایش درآمد و تست شد. نوع موشک این سامانه صیاد 4 است که بالاتر راجع به آن توضیح دادیم. براساس تصاویری که از آن منتشر شده، می‌دانیم که از دو رادار (یکی برای کشف و دیگری درگیری) تشکیل شده است. هر گردان از باور 373 متشکل از یک رادار جستجو، یک رادار درگیری و 6 لانچر است که هر یک از این پرتابگرها 2 تا 4 موشک را حمل می‌کنند. برد موشک 200 کیلومتر برآورد می‌شود.

16. سامانه 15 خرداد

سامانه 15 خرداد که در سال 1398 معرفی شد، قادر به رهگیری جنگنده و هواپیماهای بدون سرنشین دشمن در برد 150 کیلومتری و ارتفاع 120 کیلومتری است. این سیستم پیشرفته همچنین قادر به شناسایی اهداف پنهان کار تا برد 85 کیلومتری شده و می‌تواند در صورت لزوم با آن‌ها درگیر شود.

پانزده خرداد قادر به شناسایی و درگیری همزمان با 6 هدف بوده و از ویژگی‌های بارز آن می‌توان به تحرک پذیری فوق العاده‌اش اشاره کرد. این سامانه در عرض 5 دقیقه حاضر به جنگ و عملیاتی می‌شود و با رادار آرایه فازی که دارد، موشک به سمت اهداف خود پرتاب خواهد کرد.

از دیگر مزایای 15 خرداد باید به سکوهای پرتاب مستقل اشاره کرد که به لطف آن می‌توان دو موشک صیاد 2 را با برد 75 کیلومتری و صیاد 3 را با برد 120 کیلومتری پرتاب کرد. رادار این سامانه نجم 804 بی است که قابلیت درگیری همزمان با 6 هدف دارد. البته گفته می‌شود که یک رادار دیگر با نام جوشن برای آن در نظر گرفته شده که هنوز رونمایی نشده است.

لازم به ذکر است که سامانه پدافند هوایی 15 خرداد می‌تواند با هواپیماهای شناسایی، بمب‌افکن‌ها و جنگنده‌های تاکتیکی درگیر شود. تاکتیکی بودن و تحرک پذیری بالا از مزایای آن است و قادر به کشف و ردگیری هدف تنها به کمک یک رادار خواهد بود.

17. سامانه پدافندی آرمان

از دیگر سامانه های مهمی که ایران دارد، پدافند آرمان با برد متوسط است. از آنجایی که تمام اجزاء این سامانه در یک خودرو جمع شده، چابکی و بقای آن تبدیل به یک مزیت گردیده است. این سامانه مجهز به دو رادار آرایه فازی فعال و آرایه فازی غیرفعال شده که اولی نجم 804 و دومی جوشن است.

رادار آرمان می‌تواند اهداف را تا فاصله 200 کیلومتری کشف و از فاصله 180 کیلومتری رهگیری کند. این سامانه پدافندی توانایی درگیری با انواع اهداف هوایی از موشک‌های بالستیک برد کوتاه را داراست و در نقاط مرزی و پرتنش و خطوط مقدم درگیری می‌تواند گزینه مناسبی برای پوشش اهداف باشد.