مقایسه قیمت بنزین با بازار جهانی؛ مغلطه انحصارگران/ بنزین ایران جایی در بازار جهانی ندارد

پس از اظهارات بنزینی رئیس دولت چهاردهم در صحن علنی مجلس، گمانه زنی ها درباره افزایش قیمت بنزین بالا گرفته است. محمود اولاد، کارشناس اقتصادی، معتقد است نه تنها مقایسه قیمت بنزین با بازار جهانی کارشناسی نیست، بلکه افزایش قیمت بنزین هم منجر به کاهش مصرف آن نمی شود.

به گزارش تین نیوز به نقل از تجارت نیوز، مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، در حاشیه تقدیم لایحه بودجه به مجلس نظرات خود را درباره قیمت بنزین بیان کرد.

او با حضور در پشت تریبون مجلس، ضمن انتقاد از وجود چالش بزرگ اصلاح یارانه حامل های انرژی اعلام کرد مصرف بنزین در سال جاری ۴۰ درصد بالاتر از سال ۹۸ بوده و هزینه تمام شده تولید بنزین بدون لحاظ قیمت نفت حدود هشت هزار تومان است.

این اظهارات حواشی بسیاری در پی داشت و گمانه زنی ها درباره احتمال افزایش قیمت بنزین را بالا برد.

گرچه پزشکیان درباره زمان و چگونگی افزایش قیمت بنزین صحبتی نکرد، اما تاکید دوباره بر اصلاح یارانه حامل های انرژی از سوی رئیس دولت، با توجه به حساس بودن موضوع بنزین، این احتمال را تقویت کرد. 

آن طور که مشخص است، دلایل دیگری همچون تورم، وجود خودروهای پرمصرف، کیفیت پایین بنزین تولیدی و بسیاری عوامل دیگر وجود دارند که در نهایت اثر افزایش قیمت را خنثی خواهند کرد و بار دیگر مصرف بنزین را افزایش خواهند داد.

گذشته از این موضوع، بحث چرایی قیمت هشت هزار تومانی بنزین نیز نامشخص است. بنا بر گفته پزشکیان، این قیمت بدون احتساب نفت خام است؛ یعنی هزینه استخراج نفت، پالایش، حمل فرآورده نفتی و هزینه جایگاه دار در آن محاسبه نشده است.

بدون احتساب این موارد، قیمت هشت هزار تومانی کمی عجیب به نظر می رسد. استهلاک پالایشگاه ها، کاهش بهره وری، هزینه بالا و تحریم ها از جمله مواردی هستند که می توانند بر گران بودن قیمت تمام شده اثر بگذارند.

این در حالی است که برخی از کارشناسان حوزه انرژی، با استناد به صورت مالی پالایشگاه ها، قیمت تمام شده بنزین بدون احتساب نفت خام را حدود ۲۵۰۰ تومان برآورد می کنند و رقم هشت هزار تومان را اشتباه می دانند. به عقیده این کارشناسان رقم هشت هزار تومان، رقم بنزین صادراتی است و برای دستیابی به قیمت تمام شده بنزین در داخل کشور، باید به همان صورت مالی پالایشگاه ها مراجعه کرد.

چنان که از شواهد پیداست، همچنان قیمت تمام شده بنزین و نحوه محاسبه آن محل مناقشه است.

هزینه تمام شده ارتباطی به قیمت بنزین توزیعی ندارد

محمود اولاد، کارشناس اقتصادی، توضیح داد: در ادبیات اقتصادی، ساختار درون بنگاه و هزینه های بنگاه بر قیمت تمام شده تاثیری ندارند و قیمت در بازار تعیین می شود. وقتی قیمت در بازار تعیین شود، بنگاه می تواند تصمیم بگیرد که فعالیت کند یا خیر. همچنین بنگاه تصمیم می گیرد که از طریق نوآوری هزینه ها را کاهش دهد.

او ادامه داد: موضوع ساختار قیمت گذاری در ایران موضوع دیگری است که ارتباطی با قیمت تمام شده ندارد. قیمت تمام شده در بنگاه های مختلف عبارت از هزینه های دستمزد نیروی انسانی، نرخ بهره سرمایه، اجاره، مواد اولیه و... است. بنگاه ها در این ساختار هزینه، با استفاده از تکنولوژی های مختلف و نوآوری هایی که در سازمان و تشکیلات یا در خط تولید انجام می دهند، می توانند به کاهش هزینه کمک کنند.

این کارشناس اقتصادی افزود: برای مثال یک کارخانه می تواند ساختار تولید خود را به نحوی شکل دهد که کاربر باشد. در جایی که نیروی انسانی گران تر باشد، مشخصاً هزینه تمام شده او نیز گران تر خواهد شد. ولی اگر بنگاه سرمایه بر باشد، هزینه های بنگاه نیز کاهش می یابد. بنگاه با تکنولوژی تولید و نوآوری می تواند این موضوع را مدیریت کند و هزینه تمام شده را کاهش دهد.

به گفته اولاد، در تمام دنیا از نوآوری برای کاهش هزینه تولید استفاده می شود چراکه قیمت را بازار تعیین می کند و تنها کاری که می توانند انجام دهند این است که هزینه تولید را کاهش دهند تا سودآوری کنند.

او اضافه کرد: برای مثال اگر قیمت دلاری انواع اجناس خارجی در نظر گرفته شود، با توجه به افزایش قابلیت های آنها، قیمت کالاهایی مانند موبایل، لپ تاپ و... روز به روز کاهش پیدا می کند. گاهی قیمت ثابت می ماند، اما امکانات آنها بیشتر می شود؛ دلیلش نوآوری هایی است که بنگاه ها در ساختار خود دارند.

قیمت تمام شده در پالایشگاه های ایران بالاست

این کارشناس اقتصادی در مورد ساختار هزینه ای بنگاه ها تشریح کرد: در مورد ساختار هزینه ای پالایشگاه ها باید گفت اوضاع متفاوت است. در اینجا به دلیل ساختار دولتی یا خصولتی موجود، مشکلاتی نظیر نیروی انسانی مازاد، ریخت وپاش های فراوان، نبود کنترل بر انبارداری و هزینه های انبار بالا و... به وجود آمده است. این بدان معناست که هزینه های بنگاه اساساً بالاست.

او ادامه داد: همچنین به دلیل تحریم، نمی توان تکنولوژی جدید وارد کرد و با تکنولوژی قدیمی تولید گران تر تمام می شود. از سوی دیگر، به دلیل رکود اقتصادی و نرخ های پایین سرمایه گذاری، استهلاک جبران نمی‎ شود و ماشین آلات روزبه روز مستهلک تر می شوند. در نتیجه، کارایی تولید دستگاه ها پایین است. برای مثال دستگاهی که پیش تر ۱۰ واحد تولید می کرد، در حال حاضر هفت واحد تولید می کند.

بنا بر اظهارات اولاد، تمامی این موارد بر قیمت تمام شده اثر می گذارند و باعث افزایش هزینه آن می شوند. از این موضوع نمی توان نتیجه گرفت که به دلیل بالا بودن قیمت تمام شده باید قیمت فرآورده نیز افزایش یابد. این دو موضوع به هم ارتباطی ندارند چراکه قیمت در بازار تعیین می شود.

بالا بودن قیمت تمام شده ربطی به قیمت آن در بازار ندارد

اولاد درباره بازار فرآورده های نفتی گفت: بازار فرآورده های نفتی، بازار انحصاری است. دولت به صورت انحصاری از یک طرف بنزین را به پالایشگاه ها می دهد و از طرف دیگر تنها خریدار بنزین از پالایشگاه ها و تنها فروشنده بنزین به مردم است.

او در مورد نحوه محاسبه قیمت بنزین توضیح داد: پالایشگاه ها حق العمل کاری می کنند. دولت نفت را در اختیار پالایشگاه ها قرار می دهد و آنها با تبدیل نفت به فرآورده، حق العمل دریافت می کنند. در گذشته نفت دریافتی را هم در محاسبات لحاظ و از بنزین 30 هزار تومانی صحبت می کردند.

محمود اولاد افزود: این در حالی است که این یک موضوع حسابداری است و نمی توان در محاسبات قیمت تمام شده، قیمت نفت اولیه را اعمال کرد. خوشبختانه این موضوع اکنون جا افتاده است و از بنزین هشت هزار تومانی بدون احتساب نفت خام صحبت می شود.

این کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: از طرف دیگر، دولت به صورت انحصاری بنزین را به مردم می فروشد. انحصارگر، قدرت انحصاری در قیمت گذاری دارد و با توجه به کشش قیمتی، تعیین کننده قیمت است. در حال حاضر انحصارگر قیمت را سه هزار تومان تعیین کرده است.

نمی توان قیمت بازارهای جهانی را با قیمت بازار داخلی مقایسه کرد

اولاد ضمن بررسی ادعای تفاوت قیمت داخلی و بازار جهانی بنزین تصریح کرد: گاهی انحصارگر ادعایی می کند مبنی بر اینکه می تواند به جای فروش به قیمت سه هزار تومان در بازار داخلی، فرآورده خود را در بازارهای جهانی به قیمتی بالاتر و برای مثال به قیمت ۲۰ هزار تومان بفروشد. این ادعا زمانی مورد پذیرش است که انحصارگر به بازارهای دیگر دسترسی داشته باشد و ضمن وجود خریدار برای کالای خود، بتواند با هزینه های پایین تر در آن بازارها بفروشد.

او اظهار کرد: ایران در شرایط تحریمی قرار دارد و اگر هم کسی حاضر به خرید فرآورده های نفتی ایران شود، آن را با قیمت پایین و تخفیف های چندین درصدی می خرد. ایران در حال حاضر در فروش نفت خام همین کار را می کند و بنزین نیز از این قاعده مستثنی نیست.

این کارشناس اقتصادی توضیح داد: شرایط به گونه ای است که تخفیف سنگین داده می شود و بسیاری اوقات، توانایی بازگشت مبلغ آن نیز وجود ندارد و ایران مجبور به واردات اجناس بنجل در ازای نفت است. از طرف دیگر، هزینه های حمل کشتی و بیمه کالا نیز بسیار بالاست و به دلیل تحریم ها اصلاً ارز مورد نیاز وارد کشور نمی شود. در چنین شرایطی فروش در بازارهای جهانی به مبلغ ۲۰ هزار تومان، سود بسیار کمتری نسبت به فروش به قیمت سه هزار تومان در بازار داخلی دارد.

انحصارگر یک بازار دائمی باثبات برای خود ایجاد کرده است

اولاد در خصوص وضعیت انحصارگر در چنین شرایطی یادآورد شد: انحصارگر از این اوضاع سود می برد و باید خوشحال باشد که بازاری وجود دارد که کالا را به قیمت سه هزار تومان خریداری می کند. در واقع مردم مجبور به خرید هستند؛ چراکه با توجه به سیاست درهای بسته و با خودروهایی که در اختیار دارند، به ناچار مجبور به مصرف این حجم بنزین هستند. این شرایط، یک بازار دائمی باثبات برای انحصارگر ایجاد کرده است و نگرانی ای بابت کاهش تقاضا ندارد.

او ادامه داد: در بازار جهانی، این انحصارگر باید با تولیدکننده های دیگر رقابت کند. این بازار بی ثبات است و ممکن است مشتریان در بازارهای جهانی به دلیل شرایط تحریمی و کیفیت پایین محصول، بنزین را از انحصارگر نخرند یا بارها فرآورده را به او بازگردانند تا در نهایت بتوانند بنزین را با قیمت پایین تری از او بخرند. وقتی چنین شرایطی بر کشور حاکم است، نمی توان قیمت بازارهای جهانی را قیمت بازار داخلی مقایسه کرد. زمانی می توان چنین ادعایی کرد که انحصارگر توانایی فروش در بازارهای جهانی را داشته باشد.

۴ اقدام ساده برای کاهش مصرف بنزین

به اعتقاد این کارشناس اقتصادی، در حال حاضر با چهار اقدام ساده می توان مصرف بنزین را کاهش داد؛ از ترمیم آسفالت جاده ها گرفته تا اجازه واردات نسبتاً گسترده خودروهای خارجی و نوسازی ناوگان حمل ونقل عمومی. با انجام این کار هم می توان سهم نسبی خودروها را بهتر کرد و هم ممکن است مصرف بنزین تقریباً 30 تا 40 درصد کاهش پیدا کند.

او ادامه داد: وقتی کاهش مصرف اتفاق افتاد، انحصارگر باید ببیند که اصلاً فرآورده تولیدی را از او خواهند خرید یا با مازاد عرضه روبه رو خواهد شد؟ انحصارگر باید ببیند که پس از کاهش مصرف، افراد حاضر می شوند با چه قیمتی محصول را خریداری کنند.

اولاد معتقد است نمی توان با ادعای بالا بودن قیمت این فرآورده در بازارهای جهانی، قیمت محصول داخلی را افزایش داد، چراکه دولت اصلاً به بازار خارجی دسترسی ندارد!

افزایش قیمت پس از سال 98 مصرف را کاهش نداد

او در مورد راهکار قیمتی بنزین توضیح داد: گفته می شود از سال 98 تاکنون، مصرف 40 درصد افزایش پیدا کرده است. در سال 98، قیمت بنزین افزایش یافت. اگر قرار است افزایش قیمت، مصرف را کاهش بدهد، پس چرا موجب افزایش مصرف شده است؟ این یک سوال جدی است.

تقاضای بنزین مشتق شده از تقاضای حمل ونقل است

اولاد دلایل افزایش مصرف بنزین را این چنین برشمرد: افزایش مصرف بنزین به سیستم حمل ونقل برمی گردد. چراکه مردم بنزین را مانند آب مصرف نمی کنند. تقاضای بنزین مشتق شده از تقاضای حمل ونقل است. به دلیل نیاز به حمل ونقل، مصرف بنزین هم افزایش می یابد.

او اضافه کرد: در این مدت، حمل ونقل عمومی به خوبی بسط پیدا نکرده است. عمدتاً مترو و اتوبوس های شرکت واحد فرسوده هستند و جایگزین نشده اند. چند وقت پیش اعلام شد میزان اتوبوس های شرکت واحد تقریباً نصف شده و به دلیل کاهش سرمایه گذاری، اتوبوسی جایگزین نشده است. مترو نیز مشکلات فراوانی دارد.

او گفت: در چنین شرایطی، ناوگان حمل ونقل عمومی به شدت کاهش پیدا کرده و به هر حال مردم نیاز به حمل ونقل دارند. حال مردم مجبور به استفاده از حمل ونقل خصوصی هستند و همین موضوع باعث افزایش مصرف بنزین می شود.

پرمصرف بودن خودروهای داخلی و کاهش قدرت خرید مردم

او ضمن اشاره به کاهش درآمد مردم به عنوان عاملی تاثیرگذار گفت: درآمدهای مردم کاهش یافته و قدرت خرید آنها نیز به شدت افت کرده است. در این شرایط، مردم نمی توانند هزینه تعمیر و نگهداری خودرو را بپردازند. ناوگان خودرو خصوصی نیز ضعیف تر شده و مصرف بالا رفته است.

اولاد با اشاره به ممنوعیت واردات خودروهای خارجی عنوان کرد: از سال 97، واردات خودروهای خارجی ممنوع شده است. نسبت خودروهای داخلی در ترکیب خودروها بالا رفته و این خودروهای داخلی دو تا سه برابر خودروهای خارجی بنزین مصرف می کنند. همچنین استهلاک جاده ها جبران نشده است و جاده ها وضعیت اسفناکی دارند.  تمامی این موارد منجر به افزایش قیمت بنزین شده است.

وی تشریح کرد: وقتی این موارد دیده نشود، فکر می کنند چون بنزین ارزان است پس مصرف بالا می رود. مگر بنزین مانند آب معدنی است؟ مگر بنزین خوراکی یا پوشاک است که وقتی ارزان شود، مصرف مردم بالا رود؟ نوع کالا باید در تحلیل لحاظ شود. بنزین در باک خودرو ریخته می شود و تقاضای آن مشتق شده از تردد با وسیله نقلیه است.

به گفته او، افزایش تردد از طریق حمل ونقل خصوصی تابع درآمد است. اگر درآمد افراد بالا باشد، زمان خود را به تفریح و سرگرمی اختصاص می دهند. درآمد در ایران کاهش پیدا کرده و حمل ونقل مبتنی بر تفریح و گردش اصولاً نباید افزایش یابد. در ایران عمدتاً تردد از طریق حمل ونقل خصوصی، تابع میزان رفت وآمد روزمره افراد به سمت کار و دانشگاه و.. است.

این کارشناس اقتصادی در نهایت یادآور شد: وقتی چنین ساختاری وجود دارد، نمی توان گفت چون قیمت بنزین ارزان است، پس مصرف آن بالا رفته است. این دو اصلاً در چنین ساختاری، به هم ارتباطی ندارند.