حادثه تلخ ماه گذشته در معدن زغالسنگ که به از دست رفتن جان چندین معدنچی منجر شد، زنگ خطری جدی برای بازنگری در سیستمهای ایمنی معادن کشور است. در این میان، تجربه موفق ترکیه در کاهش چشمگیر تلفات معدنی، میتواند درسهای ارزشمندی برای صنعت معدنکاری ایران داشته باشد. کابینهای نجات که توسط مهندسان ترکیهای طراحی و ساخته شدهاند، یکی از مهمترین نوآوریها در حوزه ایمنی معادن به شمار میروند.
این کابینها که در نسل اول خود قادر به نگهداری شش نفر برای مدت دو هفته بودند، اکنون تکامل یافته و میتوانند تا ۴۰ معدنچی را در شرایط اضطراری زنده نگه دارند. این پیشرفت چشمگیر، نقش مهمی در کاهش تلفات حوادث معدنی در ترکیه داشته است، بهطوری که این کشور از ثبت حوادث هزار نفری به کمتر از ۳۰ مورد تلفات در سال رسیده است.
کیوان جعفریطهرانی، تحلیلگر ارشد بازار بینالمللی آهن و فولاد، در تشریح ساختار و عملکرد این کابینها به «دنیای اقتصاد» گفت: این سازههای نجاتبخش به سیستمهای پیشرفته تهویه، تصفیه هوا، ذخیره آب و مواد غذایی مجهز هستند و میتوانند در عمق معدن مستقر شوند. در صورت بروز حادثه، این کابینها با فیلترهای پیشرفته خود، هوای آلوده به گاز متان را تصفیه کرده و محیطی امن برای معدنچیان فراهم میکنند تا تیمهای امداد بتوانند عملیات نجات را انجام دهند.
نکته قابل توجه این است که این تجهیزات، برخلاف برخی ادعاها، مشمول تحریمهای بینالمللی نیستند. جعفریطهرانی در این باره تاکید کرد: تجهیزات ایمنی معادن، از جمله سنسورهای تشخیص گاز متان و کابینهای نجات، به دلیل ماهیت انساندوستانه خود، از تحریمها مستثنی هستند و هیچ مانعی برای تجهیز معادن ایران به این فناوریها وجود ندارد.
با این حال، همانطور که محمدحسین پیروی، پژوهشگر حوزه معدن در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» بیان کرد، صرف تجهیز معادن به این فناوریها کافی نیست. او معتقد است مشکل اصلی در نظام نظارتی نهفته است. در حال حاضر، سیستم نظارتی در ایران مبتنی بر خوداظهاری است و مهندسان فنی که حقوق خود را از بهرهبرداران دریافت میکنند، عملا استقلال کافی برای گزارش تخلفات ایمنی را ندارند. در کشورهای پیشرفته، بروز حادثه برای حتی یک معدنچی میتواند به توقف فعالیت معدن و جریمههای سنگین منجر شود.
تجربه ترکیه نشان میدهد که تلفیق فناوریهای پیشرفته با نظام نظارتی قوی میتواند نتایج چشمگیری در کاهش حوادث معدنی داشته باشد. این کشور علاوه بر الزام معادن به استفاده از کابینهای نجات، سیستم نظارتی دقیقی را پیادهسازی کرده که شامل بازرسیهای منظم، نصب سنسورهای پیشرفته گاز و آموزش مداوم کارکنان میشود. همچنین، قوانین سختگیرانهای برای نظارت بر رعایت اصول ایمنی وضع کرده است که شامل جریمههای سنگین و حتی لغو مجوز فعالیت در صورت بروز حوادث جدی میشود.
برای ایران که جزو ۱۰ کشور دارای ذخایر بزرگ معدنی جهان است، بهرهگیری از تجربیات موفق کشورهایی مانند ترکیه، نه تنها یک ضرورت انسانی، بلکه گامی مهم در جهت ارتقای جایگاه بینالمللی کشور است. احیای مدیریت ایمنی معادن در وزارت صمت، تدوین قوانین جامع ایمنی، ایجاد نظام نظارتی مستقل و سرمایهگذاری در تجهیزات پیشرفته مانند کابینهای نجات، میتواند آغازگر تحولی اساسی در ایمنی معادن کشور باشد. این مسیر اگرچه ممکن است در کوتاهمدت هزینهبر به نظر برسد، اما در درازمدت، نه تنها جان انسانها را نجات میدهد، بلکه به پایداری و سودآوری صنعت معدن نیز کمک خواهد کرد.
