عضویت و استفاده نا‌محدود از شبکه‌های اجتماعی جوانان؛ آری یا خیر؟

امروزه بسیاری از خانواده‌ها و والدین دانش‌آموزان و حتی دانشجویان از استفاده بی‌حد و مرز و اتلاف وقت فرزندان خود در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و اعتیاد دیجیتال می‌گویند. استفاده مداوم از شبکه‌های اجتماعی و انجام بازی‌های آنلاین و وب‌گردی‌های بی‌مورد و غیر‌مفید، می‌تواند باعث کاهش تمرکز و یادگیری در نوجوانان و جوانان شود که این امر باعث افت تحصیلی و بی‌انگیزگی دانش‌آموزان و دانشجویان شده است. صرف زمان زیاد در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند باعث هدر رفتن وقت و عدم انجام فعالیت‌های مفید شود و بدتر از همه باعث اعتیاد دیجیتال گردد.

حسین معافی- عضویت در شبکه‌های اجتماعی و استفاده بیش از حد از آن‌ها، اگرچه مزایایی همچون ارتباط با دوستان و دسترسی به اطلاعات را به همراه دارد، اما می‌تواند مشکلات جدی برای نوجوانان و جوانان ایجاد کند. برخی از مهم‌ترین این مشکلات عبارتند از:

• مقایسه مداوم خود با دیگران، فشار برای داشتن زندگی کامل و ایده‌آل در شبکه‌های اجتماعی و دریافت نظرات منفی می‌تواند باعث افزایش اضطراب و افسردگی در نوجوانان شود.
• دیدن تصاویر و پست‌های دیگران که به نظر می‌رسد زندگی بی‌نقصی دارند، می‌تواند باعث کاهش عزت نفس و احساس حقارت در نوجوانان شود.
• صرف زمان زیاد در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند باعث کاهش تعاملات اجتماعی واقعی و ایجاد احساس انزوا شود.
• استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به اعتیاد منجر شود و بر روی عملکرد تحصیلی و روابط خانوادگی تأثیر منفی بگذارد.

• نوجوانان ممکن است در معرض آزار و اذیت آنلاین از سوی همسالان خود قرار بگیرند که می‌تواند عواقب روانی جدی به دنبال داشته باشد.
• ایجاد روابط ناسالم در فضای مجازی و عدم توانایی در تشخیص افراد واقعی از افراد مجازی می‌تواند مشکلات جدی برای نوجوانان ایجاد کند.
• انتشار شایعات و اطلاعات نادرست در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به اعتبار افراد آسیب برساند و روابط اجتماعی را تخریب کند.

• استفاده از تلفن همراه و تبلت قبل از خواب می‌تواند باعث اختلال در خواب و در نتیجه کاهش تمرکز و یادگیری شود.
• استفاده طولانی مدت از دستگاه‌های دیجیتال می‌تواند باعث مشکلات بینایی مانند خشکی چشم و تاری دید شود.
• صرف زمان زیاد در فضای مجازی می‌تواند باعث کاهش فعالیت فیزیکی و افزایش وزن شود.

بسیاری از کشورها به دلایل مختلفی از جمله مسائل امنیتی، سیاسی و فرهنگی، استفاده از فضای مجازی را محدود کرده‌اند. این محدودیت‌ها می‌تواند شامل فیلترینگ سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی خاص، محدود کردن سرعت اینترنت، نظارت بر فعالیت‌های آنلاین و حتی قطع کامل دسترسی به اینترنت در برخی مواقع باشد. کشورهایی مانند چین، آمریکا، اسپانیا، تایوان، استرالیا، ژاپن و ... قوانینی را برای استفاده محدود از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برای جوانان و نوجوانان دارند و در برخی از موارد جریمه هم در نظر گرفته شده است. محدودیت‌های اینترنتی که به صورت کامل و برای همه افراد جامعه و با هر سن و سالی که باشد، می‌تواند عواقب منفی بسیاری برای افراد، جوامع و اقتصادها داشته باشد.

محدودیت‌های اینترنتی آزادی بیان را محدود کرده و مانع از دسترسی مردم به اطلاعات می‌شود و مانع از توسعه و رشد کسب‌وکارهای اینترنتی و نوآوری می‌شود. محدودیت‌های اینترنتی مانع از مشارکت مردم در امور سیاسی و اجتماعی می‌شود و به نوعی آزادی بیان را محدود می کند.  از آنجا که امروزه بسیاری از کسب و کارها در فضای مجازی انجام می شود، محدودیت‌های اینترنتی مانع از رشد اقتصادی و ایجاد شغل هاای در این زمینه می‌شود.

بهتر است به دنبال راهکارهایی باشیم که به جای محدود کردن، جوانان را به سمت رشد و توسعه هدایت کند. برخی از این راهکارها عبارتند از:

• تعیین زمان مشخصی برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی و پایبندی به آن می‌تواند مفید باشد.
• آموزش مهارت‌های اجتماعی به نوجوانان می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا در تعاملات اجتماعی واقعی موفق‌تر باشند.
• والدین باید بر فعالیت‌های فرزندان خود در شبکه‌های اجتماعی نظارت داشته باشند و با آن‌ها درباره خطرات احتمالی صحبت کنند.
• تشویق نوجوانان به انجام فعالیت‌های دیگر مانند ورزش، مطالعه و گذراندن وقت با خانواده و دوستان می‌تواند به کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی کمک کند.

• فراهم کردن امکانات آموزشی مناسب و ایجاد فرصت‌های شغلی می‌تواند به جوانان کمک کند تا آینده خود را بسازند و از انرژی خود در مسیرهای مثبت استفاده کنند.
• ایجاد فضاهای مناسب برای فعالیت‌های فرهنگی و هنری می‌تواند به جوانان کمک کند تا استعدادهای خود را شکوفا کنند و از آسیب‌های اجتماعی دور بمانند.
• تقویت ارتباطات خانوادگی و ایجاد فضای گفتگو و اعتماد متقابل می‌تواند به جوانان کمک کند تا مشکلات خود را با خانواده در میان بگذارند و راهنمایی بگیرند.
• فراهم کردن امکانات ورزشی و تفریحی مناسب می‌تواند به جوانان کمک کند تا وقت خود را به صورت مفید و سالم پر کنند.
• آموزش مهارت‌های لازم برای استفاده ایمن از فضای مجازی و آگاهی‌رسانی در مورد خطرات آن می‌تواند به جوانان کمک کند تا از آسیب‌های احتمالی این فضا در امان بمانند.
• تشویق جوانان به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و مدنی می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا احساس مسئولیت‌پذیری بیشتری نسبت به جامعه داشته باشند.

به جای تمرکز بر محدودیت کامل و عدم دسترسی همه افراد جامعه به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، بهتر است به دنبال راهکارهایی باشیم که به کودکان، نوجوانان و جوانان کمک کنیم تا پتانسیل‌های خود را شکوفا کنند و به اعضای مفید جامعه تبدیل شوند و اگر محدودیت‌هایی لازم است، فقط برای این دسته از افراد در نظر گرفته شود.