حجم فروش محصولات نانویی سال گذشته دوبرابر شد؛ اما کمتر از ۱۰ درصد بازار صادراتی است.
به گزارش مشرق، فناوری نانو بهعنوان یکی از فناوریهای نوظهور در دنیای امروز، جایگاه خاصی در میان گسترهای از فناوریها در داخل کشور پیدا کرده و توانسته محققان و استعدادهای زیادی را به سمت خود جذب کند.
طبق سومین سند توسعه نانو، راهبردهای کلانی در این حوزه تعریف شده است که ترویج و فرهنگسازی فناوری نانو، ارتقای کیفیت علمی و پرورش نیروی انسانی کارآمد، افزایش توان نوآوری مبتنیبر فناوریهای بدیع، ارتقای صنایع موجود با استفاده از توانمندی شرکتهای نانویی، توسعه و مدیریت بازار، تدوین استانداردها و مقررات، و ارتقای همکاریها و تعاملات بینالمللی را دربرمیگیرد.
به منظور اجرایی کردن این راهبردها، برخی ساز و کارها و برنامههایی در سالهای اخیر توسعه پیدا کرده و نهادهایی شکل گرفتهاند که به این روند کمک کرده است.
رشد ۷۵ درصدی پروژههای توسعه فناوری و محصول
در سالهای گذشته برنامهها و پروژههای متنوعی برای توسعه فناوری و محصول ارائه شده است که از حوزه ترویج تا حوزه بازار اقدامات مختلفی انجام شده است که گام میانی آن، توسعه فناوری و محصول است.
یکی از موضوعاتی که در سال ۱۴۰۲ تمرکز زیادی روی آن انجام شده، افزایش تعداد پروژههای توسعه فناوری و محصول مورد حمایت ستاد است بهطوریکه در سال گذشته، ۳۲۹ پروژه در سطوح مختلف، از استادان مأموریتگرا گرفته تا توسعه کسبوکارها و پروژههایی که روی توسعه یک محصول یا فناوری تمرکز دارند، از حمایتهای ستاد فناوریهای نانو و میکرو برخوردار شدند.
تعداد پروژهها در سال ۱۴۰۲ به بالاترین حد خود از ۶۵ پروژه در سال ۱۳۸۷ تاکنون رسیده است. کل پروژههای تحت حمایت ستاد نانو در سال ۱۴۰۱ به ۱۸۹ مورد رسید که رشد چشمگیر ۷۵ درصدی را نشان میدهد.
پیش از این، سال ۱۳۹۹ تعداد ۲۷۶ پروژه تحت حمایت، بالاترین تعداد را به خود اختصاص داده بود که در سالهای بعد و همزمان با همهگیری کرونا، تعداد پروژهها به ترتیب ۲۴۲ مورد در سال ۱۴۰۰ و ۱۸۹ مورد در سال ۱۴۰۱ رسید.
به طور کلی، در نیمه نخست سال ۱۴۰۳، حدود ۱۶۹ محصول صنعتی در سطح فناوری شرکتهای صنعتی مورد حمایت قرار گرفته است.
رشد ۱۰.۵ درصدی محصولات نانومقیاس
در سال ۱۴۰۲، بیشترین حمایتهای ستاد فناوریهای نانو و میکرو در قالب کمکهای بلاعوض یا تسهیلات ارائهشده، به پروژههای حوزه سلامت و انرژی (نفت و گاز) تعلق گرفت که حجم حمایت مالی در حوزه سلامت با حدود ۸۰ پروژه، در سال گذشته ۵۰ میلیارد تومان و در حوزه انرژی ۱۸ میلیارد تومان برآورد شده است.
از نگاه بازار محصولات نانویی، تعداد محصولات ساخت ایران که در سال ۱۴۰۲ موفق به کسب تأییدیههای نانومقیاس صنعتی از سوی ستاد نانو شدهاند، به ۱۵۷۷ مورد رسید که در مقایسه با ۱۴۲۸ محصول با تأییدیه نانومقیاس در سال ۱۴۰۱ رشد ۱۰.۵ درصدی را نشان میدهد.
اگر به سال ۱۳۸۷ برگردیم، با توجه به ۱۱ محصول دارای تأییدیه نانومقیاس که وجود داشت، رشد قابل توجهی داشته است.
مواد اولیه، یکپنجم محصولات نانویی را تشکیل میدهند
اگر بخواهیم شکل توزیع صنعتی محصولات نانو را بررسی کنیم، بیشترین سهم محصولات نانویی از آن مواد اولیه با سهم ۲۲ درصدی است و بعد از آن به ترتیب حمل و نقل با ۲۰ درصد، محصولات در حوزه تجهیزات با ۱۸ درصد، بالاترین سهم از توزیع صنعتی محصولات نانو را دربرمیگیرد.
بعد از آن هم، حوزه عمران و ساختمان با سهم ۱۱ درصدی؛ دارو و بهداشت و سلامت با سهم ۶ درصدی؛ خدمات و ملزومات صنعتی، نساجی و پوشاک، انرژی و نفت و صنایع وابسته با سهم ۵ درصدی؛ آب و کشاورزی و بستهبندی و کالایخانگی با سهم ۳ درصدی و آموزش با سهم یک درصدی در ردههای بعدی قرار گرفتهاند.
رشد ۱۰۴ درصدی حجم فروش محصولات بازار نانو
حجم فروش محصولات نانوساخت ایران در سال ۱۴۰۲ قریببه ۶۲ میلیارد تومان معادل ۱۶۲۰ میلیون دلار بوده است که از این میان ۹۰.۸ درصد از کل این بازار را بازار محصولات داخلی نانو تشکیل داده که رقمی بالغ بر ۵۶ میلیارد و ۱۷۹ میلیون تومان را به خود اختصاص میدهد. در عین حال، سهم صادرات از کل بازار نانو در سال ۱۴۰۲ نیز چیزی حدود ۹.۲ درصد بود که حدود ۵ میلیارد و ۷۱۰ هزار تومان معادل ۱۴۵ میلیون دلار را شامل میشد.
در این میان میتوان گفت حجم فروش ۶۱ میلیارد و ۸۸۹ میلیون تومانی محصولات نانو ساخت ایران در سال ۱۴۰۲، نسبت به سال ۱۴۰۱ که حجم بازار ۳۰ هزار میلیارد تومانی را از آن خود کرده بود، حدود ۱۰۴ درصد رشد نشان میدهد.
این در حالی است که نرخ تورم رسمی از سال ۱۴۰۱ به ۱۴۰۲ چیزی حدود ۴۴ درصد برآورد شده است که با توجه به میزان رشدی که فروش محصولات نانویی به خود اختصاص داد، رقم قابل توجهی است.
حجم فروش محصولات نانو ساخت ایران در سال ۱۳۹۲ تنها ۷۹ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان بود که با شیب بسیار ملایمی تا سال ۱۳۹۷ پیش میرفت بهطوریکه حجم فروش در آن سال به ۲ میلیارد و ۵۴۶ میلیون دلار رسید.
اما از آن سال به بعد که همزمان، افزایش تعداد مقالات نانویی ایران منجر به بهبود رتبه جهانی ایران در حوزه تولید مقالات نانویی شد، جهشی در حجم فروش محصولات نانوساخت ایران رخ داد بهطوریکه از بازار ۴ میلیارد و ۴۴۸ میلیون تومانی در سال ۱۳۹۸ به بازار ۶۱ میلیارد و ۸۸۹ میلیون دلاری در سال ۱۴۰۲ رسید.
نانوپوششها با ۴۱ درصد، بیشترین سهم فناوری را از بازار دارند
به طور کلی، فناوری نانو در حوزههای مختلف صنعتی قابلیت استفاده و کار دارد که شامل حوزههای عمران، حمل و نقل، مواد شیمیایی، نانومواد، کالاهای خانگی، نفت و پتروشیمی، اپتیک و الکترونیک، نساجی و پوشاک، کشاورزی و صنایع غذایی، دارو و بهداشت و سلامت، و سایر موارد است. در بین تمام حوزههایی که در فناوری نانو به کار میرود، چهار حوزه عمران با سهم ۳۵ درصدی؛ حوزه حمل و نقل با سهم ۱۵ درصدی؛ و مواد شیمیایی و نانومواد هر کدام با سهم ۱۱ درصدی، بالاترین سهم حوزههای صنعتی از بازار نانوی ایران را در سال ۱۴۰۲ به خود اختصاص دادهاند که درمجموع، این چهار حوزه ۷۲ درصد از کل سهم حوزههای صنعتی را از بازار نانویی از آن خود کردهاند.
نیمی از محصولات نانویی سلامت در بخش پیشگیری
در کنار حوزههای صنعتی، فناوریهای نانویی نیز نقش مهمی در بازار این فناوری برعهده دارند. درکل، نانوپوششها، نانوکامپوزیتها، نانوکاتالیستها، اکسیداسیون حرارتی، عملیات سطحی، نانوآمیزه، دارورسانی و سایر موارد، جزء فناوریهای بازار نانواند. طبق بررسیهای صورتگرفته، سه فناوری نانوپوشش، نانوکامپوزیت، و نانوکاتالیست به ترتیب با سهم ۴۱ درصدی، ۲۷ درصدی و ۱۲ درصدی، بالاترین سهم فناوریها را از بازار نانوی ایران در سال ۱۴۰۲ از آن خود کردهاند. درمجموع، این سه فناوری برتر، سهم ۸۰ درصدی از کل سهم فناوریهای بازار نانو را به دست آوردهاند.
فروش ۸۷۰ میلیارد تومانی نانوداروهای ضد سرطان
بخش درمان حوزه سلامت هم سهم قابل توجهی از تولیدات نانویی را به خود اختصاص داده است که در این میان، نانوداروهای ضد سرطانی سهم قابل توجهی دارند بهطوریکه کل حجم فروش نانوداروهای ضد سرطان بین سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ به ۸۷۰ میلیارد تومان و حجم صادراتی این محصولات نیز به ۱۲ میلیون دلار رسید. صرفهجویی ارزی این محصولات در این سالها ۱۲۶ میلیون دلار بوده که درمجموع ۱۲۰۰ میلیارد تومان در هزینه بیمه ناشی از درمان بیماران مبتلا به سرطان صرفهجویی کرده است.
بیش از ۵۰ درصد بازار نانوکاتالیستها در حوزه انرژی
نانوکاتالیستها بهعنوان یکی از بیشترین تولیدات محصولات نانویی در کشور، بین سالهای ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ حجم فروش ۲۱ هزار میلیارد تومانی را به خود اختصاص داد. ۵۶ درصد از حجم فروش این نانوکاتالیستها در حوزه نفت و گاز و ۴۴ درصد نیز در حوزه خودرو مورد استفاده قرار میگیرد. کل حجم فروش نانوکاتالیستها در سال ۱۴۰۲ به ۶ میلیارد و ۴۹۷ میلیون تومان رسید که در مقایسه با کل فروش نانوکاتالیستها در سال ۱۴۰۱ با رقم ۶ میلیارد و ۲۰ میلیون تومان با رشد ۸ درصدی همراه بوده است. از کل فروش نانوکاتالیستها در سال گذشته، ۳ میلیارد و ۶۴۵ میلیون تومان سهم حوزه نفت و گاز بوده و ۲ میلیارد و ۸۵۲ میلیون تومان نیز سهم حوزه خودرو بوده است.
رشد ۱۱۰ درصدی بازار صادراتی محصولات نانو
در تفکیک ردههای فروش در میان شرکتهای نانویی در سال ۱۴۰۲، ۱۱ شرکت با درآمد بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان در رده شرکتهای بزرگ و تأثیرگذار شناسایی شدهاند.
اما بیشترین تعداد شرکتهایی که در فروش محصولات نانویی در سال ۱۴۰۲ نقش داشتهاند ۱۴۸ شرکتند که جزء شرکتهایی با درآمد بین ۱۰ تا ۱۰۰ میلیارد تومانند. بهرغم اینکه بیشترین سهم از فروش محصولات نانویی را بازار داخلی به خود اختصاص داده، نقش بازار صادراتی را هم نمیتوان در این میان نادیده گرفت بهطوریکه در سال ۱۴۰۲، تنها ۹.۲ درصد از کل بازار فروش محصولات نانویی را صادرات این محصولات به خود اختصاص داد که در مقایسه با سهم ۶.۳ درصدی صادرات در سال ۱۴۰۱، حدود ۲.۹ درصد رشد نشان میدهد.
از سال ۱۳۹۴ تاکنون، این بازار صادراتی به دلایل مختلفی، افت و خیزهای زیادی را پشتسر گذاشت اما بالاترین سهم صادراتی محصولات نانو به سال ۱۳۹۵ با سهم ۱۷.۷ درصدی بازمیگردد. میزان فروش صادراتی محصولات نانویی هم از ۶۹ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ با رشدی حدود ۱۱۰ درصدی، به رقمی بالغ بر ۱۴۵ میلیون دلار در سال ۱۴۰۲ افزایش یافت که رشد قابل توجهی را نشان میدهد.
سال ۱۳۹۵ بهرغم اینکه صادرات محصولات نانویی سهم ۱۷.۷ درصدی از کل بازار نانو را از آن خود کرده بود، مقدار فروش صادراتی در آن سال تنها ۳۶ میلیون دلار بوده است که سال ۱۴۰۲ در مقایسه با سال ۱۳۹۵ رشد ۳۰۲ درصدی را نشان میدهد.
صادرات محصولات نانویی به ۴۹ کشور دنیا
با توجه به اینکه توسعه فناوری نانو، در وهله نخست با هدف خودکفایی در تولید محصولات داخلی و تأمین نیاز داخل صورت گرفته است، اما نمیتوان نقش آن را در توسعه رقابتها و تعاملات بینالمللی نادیده گرفت بهطوریکه تولیدکنندگان ایرانی در کنار تجهیز شرکتهای داخلی و برطرف کردن نیاز داخل از نظر قطعات، تجهیزات و مواد اولیه، نیمنگاهی نیز به امر صادرات محصولات نانویی دارند بهطوریکه این محصولات، در سال ۱۴۰۲ به پنج قاره دنیا و ۴۹ مقصد صادراتی فرستاده شده است.
بهرغم تحریمها که باعث شده بیشتر تولیدکنندگان، کشورهای منطقه و نیز آسیایی را بهعنوان مقصد صادراتی خود انتخاب کنند، اما صادرات محصولات نانویی تنها به این دو منطقه محدود نمیشود و حتی کشورهای آمریکایی، اروپایی و استرالیا را نیز پوشش میدهد. اما از ۴۹ کشور مقصد صادراتی، ۵ کشور از آمریکا، ۱۳ کشور اروپایی، ۶ کشور آفریقایی، استرالیا و نیز ۲۴ کشور آسیایی و منطقه حضور دارند که بیشترین تعداد مقصد صادراتی محصولات نانویی ایران را به خود اختصاص دادهاند.
اما مهمترین مقاصد صادراتی نانو در سال ۱۴۰۲ شامل عراق، سوریه، هند، چین، ترکیه، افغانستان، پاکستان، روسیه، امارات، آذربایجان، آفریقای جنوبی، ازبکستان، گرجستان، ترکمنستان و تاجیکستانند که پنج کشور عراق، سوریه، هند، چین و ترکیه با سهم ۶۰ درصدی از کل بازار صادراتی محصولات نانویی، مهمترین مقاصد صادراتی نانو در سال گذشته محسوب میشوند. در این بین، صادرات به عراق با درآمد صادراتی ۳۳ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار بیشترین حجم بازار صادراتی محصولات نانوی ایران را به خود اختصاص داده است.
بعد از آن، سوریه با صادرات ۲۰ میلیون دلاری در رده دوم، هند با بازار صادراتی ۱۴ میلیون و ۹۰۰ هزار دلاری در رده سوم، چین با بازار صادراتی ۱۰ میلیون و ۴۰۰ هزار دلاری در رده چهارم و ترکیه با بازار صادراتی ۱۰ میلیون و ۱۰۰ هزار دلاری در رده پنجمین مقصد برتر صادراتی محصولات نانویی ایران قرار گرفتهاند.
۲۵ درصد صادرات نانویی در دست محصولات عمران
بیشترین محصولات صادراتی نانویی در حوزههای عمران، نانومواد، اپتیک و الکترونیک، مواد شیمیایی، نفت و پتروشیمی، دارو و بهداشت و سلامت، نساجی و پوشاک و تجهیزاتند.
با احتساب حجم صادراتی ۱۴۵ میلیون دلاری محصولات نانویی، سه حوزه صنعتی عمران، نانومواد، اپتیک و الکترونیک با سهم ۷۴ درصدی، بالاترین سهم از صادرات نانویی کشور را به خود اختصاص دادهاند.
در این میان، حوزه عمران و نانومواد هرکدام با سهم ۲۵ درصدی، و اپتیک و الکترونیک با ۲۴ درصد، بیشترین سهم از صادرات این محصولات را از آن خود کردهاند.
