شمارش معکوس اروپا برای اسنپ بک؟

نازنین مستور

امروز دوشنبه، 18 نوامبر نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برگزار می‌شود و تا روز چهارشنبه 20 نوامبر ادامه خواهد داشت؛ سه روز تعیین‌کننده برای چگونگی ادامه مسیر اروپا و تهران؛ نشستی سه روزه که نشان خواهد داد تلاش تهران برای منصرف کردن اروپا از صدور قطعنامه علیه ایران به ثمر رسیده یا اینکه اروپا بی‌اعتنا به اعتمادسازی تهران، باب هر نوع همکاری را بسته و ایران را ناگزیر از اعمال محدودیت برای بازرسی‌های آژانس خواهد کرد. 

کمتر از یک سال دیگر به انقضای قطعنامه 2231 شورای امنیت باقی مانده است؛ قطعنامه‌ای که بر اساس مفاد آن، با پایانش در اکتبر 2025 (مهر 1404) محدودیت‌های هسته‌ای علیه ایران برداشته خواهد شد؛ البته مشروط به آنکه مکانیسم ماشه در این فاصله چند ماهه فعال نشود. 

در این صورت برنامه هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت سازمان ملل خارج شده و محدودیت‌های اعمال شده بر آن نیز خود به خود لغو خواهند شد. اما آیا کار به این آسانی برای ایران پیش خواهد رفت؟ رفتار اروپا حاکی از این است که چنین اجازه‌ای را نخواهد داد!

ابتدای ماه جاری، انگلیس هشدار داد که مکانیزم ماشه را فعال می‌کند. روزنامه تلگراف به نقل از یکی از سخنگویان وزارت خارجه بریتانیا گزارش داد که «برنامه هسته‌ای ایران هرگز به اندازه امروز پیشرفته نبوده است. تشدید تنش هسته‌ای آنها امنیت بین‌المللی را تهدید و سیستم جهانی منع اشاعه را تضعیف می‌کند. ما متعهد به جلوگیری از تولید سلاح هسته‌ای ایران با استفاده از هر ابزار دیپلماتیک موجود، از جمله مکانیسم ماشه در صورت لزوم، هستیم.» 

به دنبال آن، هفته گذشته گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه قدرت‌های اروپایی در جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قطعنامه‌ای را علیه ایران صادر خواهد کرد. گزارش‌ها حاکی از این بود که عامل اصلی در پشت صحنه صدور این قطعنامه اروپا و در رأس آن انگلیس است و نه آمریکا. 

یک دیپلمات‌ اروپایی در این خصوص، ضمن اظهار نگرانی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران، گفته بود: «زمان آن رسیده است که از آژانس درخواست کنیم گزارشی جامع در این زمینه ارائه دهد. این امر مبنایی را جهت رسیدگی به رفتار ایران فراهم می‌کند.»

    طرف اروپایی طی ماه‌های اخیر، نه تنها اراده‌ای برای مذاکره نشان نداده، بلکه بر تحریم‌های تهران افزوده است. پس از تحریم هواپیمایی ایران، بستن کنسولگری‌های ایران در آلمان و «اشغالگر»! خواندن ایران بر سر جزایر سه‌گانه، گفته می‌شود که امروز نیز اتحادیه اروپا قرار است کشتیرانی ایران را تحریم کند

 میزبانی گرم با یک هشدار جدی

در این میان ایران می‌کوشد که اروپا را از تداوم سیاست فشار بیشتر بازدارد. میزبانی از رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی روزهای اخیر در همین راستا صورت گرفت. 

گروسی پس از چندین ماه، بار دیگر به ایران آمد و در جریان این سفر با رئیس‌جمهور، وزیر خارجه و رئیس سازمان انرژی اتمی کشور دیدار کرد؛ دیدارهایی که مضمون و محتوای آنها بیش از هر چیز، تاکید مقامات ایرانی بر همکاری با آژانس و رفع شبهات بود. 

به گروسی اجازه داده شد که از سایت‌های هسته‌ای فردو و نطنز بازدید کند و در مورد مکان‌های موردابهام آژانس نیز سعی شد تا به او توضیحاتی اطمینان‌بخش داده شود. همزمان با این استقبال و میزبانی گرم اما این هشدار نیز در حاشیه سفر گروسی به ایران، به طرف اروپایی داده شد که «اگر قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام تصویب شود، ایران اقدام مقتضی و متناسب انجام خواهد داد.»

برخی اخبار حاکی از این است که اقدام متناسب تهران، اخراج بازرسان آژانس خواهد بود و احتمال دیگر این است که ایران شتاب و وسعت برنامه هسته‌ای خود را افزایش دهد. چنین تهدیدی می‌تواند برای اروپا جدی باشد، چراکه پیش از این نیز ایران در نوبت‌هایی اقدام به خاموش کردن دوربین‌های آژانس و اعمال محدودیت‌ بر برنامه‌های نظارتی آژانس کرده است. با این حال اما باید منتظر ماند و دید که سه روز پیش‌رو در نشست شورای حکام چگونه خواهد گذشت.

 توپ در زمین قاره سبز

اگر این نشست بدون صدور قطعنامه علیه ایران به پایان برسد، به چه معناست؟ آیا به معنای این است که اروپا پیام ایران را گرفته و حاضر به تغییر مسیر است؟ یا اینکه پیام تهران مبنی بر انجام اقدامات مقتضی، یک بازدارندگی موقت بوده که موجب شده اروپا عجالتا از صدور قطعنامه صرف‌نظر کند؟

وزیر امور خارجه در کنار هشدار به اقدام مقتضی در صورت صدور قطعنامه علیه ایران، پالس مذاکره را نیز فرستاده است. عباس عراقچی در جریان سفر گروسی به ایران، در ایکس نوشت: «به عنوان یک عضو متعهد به NPT، ما به همکاری کامل خود با آژانس ادامه می‌دهیم. اختلافات را می‌توان از طریق همکاری و گفتگو حل و فصل کرد. ما توافق کردیم که با اراده قوی و حسن‌نیت پیش برویم.»

پس از این مقدمه، عراقچی با بیان اینکه ایران هرگز میز مذاکره درباره برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را ترک نکرده است، اشاره کرد که «اکنون نوبت اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی است. آماده مذاکره بر اساس منافع ملی و حقوق غیرقابل‌انکار خود هستیم، اما تحت فشار و ارعاب حاضر به مذاکره نیستیم.»

پس از آن عراقچی روز شنبه طی اظهاراتی اعلام کرد که اروپا برای شروع مذاکرات ابراز علاقه کرده و احتمالا به زودی این مذاکرات آغاز خواهد شد. 

    اروپا سطح تنش در روابطش با ایران را طی چند وقت اخیر به قدری بالا برده که به نظر می‌رسد دولت ناگزیر است تا قبل از هر مذاکره احتمالی با واشنگتن، این تنش را کاهش دهد و مانع فعال کردن مکانیسم ماشه شود

 ایران- اروپا؛ در تیره‌ترین دوران روابط خود

از آن سو، اما طرف اروپایی طی ماه‌های اخیر، نه تنها اراده‌ای برای مذاکره نشان نداده، بلکه بر تحریم‌های تهران افزوده است. تصمیم برای صدور قطعنامه علیه ایران نیز در همین جهت بوده است؛ چنانچه رویترز هفته گذشته با اعلام خبر قصد قدرت‌های اروپایی برای صدور قطعنامه علیه ایران، نوشت که هدف از این قطعنامه مجبور کردن ایران برای بازگشت به میز مذاکره و موافقتش با محدود شدن فعالیت هسته‌ای در ازای رفع تحریم‌هاست. 

در امتداد همین فشارها، لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال ابتدای هفته خبر داد که اتحادیه اروپا روز دوشنبه، یعنی امروز، کشتیرانی ایران را تحریم خواهد کرد. استدلال اتحادیه اروپا برای این تحریم، همان است که در مورد تحریم هواپیمایی ایران بود. 

این اتحادیه یک ماه پیش تحریم سنگینی را علیه هواپیمایی ایران اعمال کرد و آن را واکنشی به ارسال موشک از ایران به روسیه خواند. 

اکنون نیز مدعی است که کشتیرانی ایران سال‌هاست درگیر انتقال محموله‌های نظامی است. این تصمیم اتحادیه اروپا در حالی است که تحریم کشتیرانی ایران با امضای توافق برجام لغو شده بود. حالا اما اتحادیه اروپا به دنبال بازگرداندن است که به نوبه خود گمان‌ها درباره برنامه اروپا برای اسنپ بک را تقویت می‌کند. 

در میان فشارهای اخیر اتحادیه اروپا، غافلگیرکننده‌ترینشان بیانیه مشترک آن با اعراب خلیج فارس در خصوص جزایر سه‌گانه بود که با ادبیاتی بی‌سابقه، این جزایر را در «اشغال»! ایران خواند.  آن بیانیه به معنای این بود که اتحادیه اروپا در سیاست تازه فشار خود به ایران، تا پای تمامیت ارضی کشور نیز پیش رفته و آن را نیز ابزاری برای تهدید تهران قرار داده است. 

واکنش تند آلمان و تعطیلی کنسولگری‌های ایران در خاک این کشور در پی اعدام جمشید شارمهد نیز نمونه دیگری از سیاستی است که اروپا در قبال ایران پیش گرفته است. 

 به مذاکره با   اروپایی‌ها امید چندانی نیست

با این حال ایران می‌کوشد تا بابی برای مذاکره باز کند. توضیح درباره مرگ طبیعی جمشید شارمهد پیش از اجرای حکم اعدام و تلاش‌های دیپلماتیک برای حل و فصل این موضوع در همین راستاست. 

سال‌های پس از خروج دونالد ترامپ از برجام، نشان داد که به مذاکره با اروپایی‌ها نیز نمی‌توان چندان امید بست. پس از نقض برجام توسط ایالات متحده، اروپا ماه‌های ابتدایی را به اظهارنگرانی‌ها و تاسف‌های عمیق گذراند. حتی چندین سازوکار مالی برای جلوگیری از زیان ایران و بهره‌مندی آن از مواهب اقتصادی برجام از سوی اتحادیه اروپا تعریف شد اما هیچ آورده‌ای برای ایران نداشت و عملا بی‌حاصل بود. 

پس از این دوره، اروپا در قبال خروج آمریکا از برجام و متضرر شدن ایران به‌رغم پایبندی به تعهداتش، رفتاری منفعلانه در پیش گرفت. آن انفعال و بی‌توجهی اما طی سال‌های اخیر به ویژه پس از جنگ اوکراین و روسیه، به پیشتازی در تحریم و فشار بر ایران تبدیل شده است. 

بسیاری معتقدند که تعیین‌کننده نهایی نه اروپا، بلکه آمریکاست و در صورت توافق با آمریکا، اروپا نیز پشت سر آن حرکت خواهد کرد. اروپا اما سطح تنش در روابطش با ایران را طی چند وقت اخیر به قدری بالا برده که به نظر می‌رسد دولت ناگزیر است تا قبل از هر مذاکره احتمالی با واشنگتن، این تنش را کاهش دهد و حتی اگر مذاکره‌ای با آمریکا نیز در کار نباشد، به نحوی اروپا را از فعال کردن مکانیسم ماشه، پیش از سررسید بند غروب اکتبر 2025 در قطعنامه 2231، بازدارد.