تجارت کم‌رمق سنگ‌های قیمتی
۷۰۰تا ۹۰۰ میلیارد دلار،عددی است که برای تجارت بازار سنگ‌های نیمه قیمتی و قیمتی در جهان ارائه می‌شود.
آمار و گزارش‌های موجود حاکی از آن است تجارت سنگ‌های قیمتی ۰.۰۵۴درصد از کل تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد که بخشی از آن فلزات و مروارید است.
اما در ایران گفته می‌شود هنوز معادنی از سنگ‌های قیمتی مکشوف نشده و آنچه وجود دارد و البته فراوان هم است معادن سنگ‌های نیمه قیمتی است. اصفهان در کنار استان‌های،همدان، قم، خراسان و کرمان از عمده مراکزی هستند که جایگاه مناسبی را در این زمینه‌دارند.
عقیق، فیروزه، کریستال، گارنت، یاقوت و جاسپر از بهترین سنگ‌های نیمه قیمتی در ایران است که در میان آن‌ها یاقوت و فیروزه ایرانی،بهترین کیفیت را درکل دنیا نصیب خودکرده‌اند.
در این حال باوجود فراوانی این معادن پربها در گوشه به گوشه کشور اما تاکنون سهم مناسبی را در تجارت نداشته و از سهم اشتغال در این حوزه نیز تابه‌حال، خبر موثقی درج نشده است.
گفتنی است که دستیابی به سهم نیم درصد از ارزش بازار جهانی جواهرات در چارچوب برنامه هفتم توسعه به ارزش ۳.۸ میلیارد دلار و سهم یک‌درصدی تا سال ۱۴۱۰ به ارزش ۹.۷ میلیارد دلار نقشه راه این صنعت در آینده است.
اصفهان، قابلیت تبدیل به قطب سنگ‌های نیمه قیمتی را دارد
بررسی‌های پیشین در حوزه گوهرسنگ‌ها و مطالعات زمین‌شناسی گویای آن است که انواع عقیق و گارنت (اواروویت، گراسولا، پیروپ و دیمانتوئید، در کوهی، ترمالین، یشم، جاسپر آندروزیت، اپیدوت، آمتیست و فیروزه) در ایران وجود دارد.
همچنین برخی مطالعات نیز نشان می‌دهد که بیش از ۲۵۰ نوع سنگ ازجمله انواع گارنت‌ها، سفایر، سنگ یاقوت، فیروزه، عقیق، انواع کوارتز، کریزوکولا، فلوریت، تورمالین، مالاکیت، آندالوزیت و غیره در کشورمان قابل‌کشف هستند.
به عبارتی یک کلکسیون ارزشمند از بهترین سنگ‌ها در کشورمان، فراهم است که اشتغال‌زایی و ارزآوری قابل‌توجهش مغول مانده است.
درواقع کم‌توجهی دولت و فقدان برنامه مناسب و همچنین بی‌اطلاعی از میزان ذخایر زیاد و باکیفیت ایران،موجب شده است اگر اقدامی هم در این راستا به انجام رسیده بیشتر در ارتباط با استخراج این سنگ‌ها،فرآوری،برش و عرضه محدود آن در بازارهای داخل باشد درحالی‌که ارزش‌افزوده واقعی آن وابسته به صادرات است.
فعالانش معتقدند عدم وجود آیین‌نامه‌های صادراتی، مقررات صادرات و واردات سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، از چالش‌های این حوزه است.
طبق آمار، در ایران معادن سنگ نیمه قیمتی فراوانی وجود دارد که اگر مدیریت صحیحی برای بهره‌برداری از آن صورت گیرد و این سنگ‌ها درنهایت به‌صورت زیورآلات از کشور صادر شوند منافع اقتصادی بسیار خوبی را به دنبال دارد.
در این میان اصفهان، استانی بهره‌مند از انواع و اقسام معادن سنگی از تزئینی گرفته تا نیمه قیمتی و از نخستین مراکزی بود که در سال ۱۳۹۹ با توجه به سیاست‌های کلی نظام درباره جلوگیری از خام فروشی و ضرورت توسعه و ساماندهی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی بر اساس سند ملی توسعه صنعت گوهرسنگ، بازارچه‌ای از سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در آن افتتاح گردید.
در این حال بنا به گفته ابراهیم حبیب الهی مسئول کمیته فلزات و سنگ‌های گران‌بهای اتاق بازرگانی اصفهان، تعداد معادن ثبت‌شده آن زیاد نیست. بیشتر این معادن، استخراج بومی و سنتی دارند که ثبت هم نشده‌اند و ازاین روست که بی‌بهره از اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی به‌واسطه این امتیاز، است.
درصورتی‌که با توجه به ظرفیت‌های بالای این صنعت، اصفهان می‌تواند به‌عنوان یک‌قطب اقتصادی در بخش سنگ‌های نیمه قیمتی مطرح باشد.
غفلت از ارزآوری و اشتغال‌زایی گوهرسنگ‌ها
در ارتباط با سهم گوهرسنگ‌ها در تجارت کشور،بهرام شکوری رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران با تاکید بر آنکه ایران، فاقد معادن سنگ‌های قیمتی مانند زمرد و الماس است به روزنامه دنیای اقتصاد می‌گوید: آنچه وجود دارد معادنی از سنگ‌های نیمه قیمتی همچون عقیق و فیروزه است که پس از استخراج در کارگاه‌های مربوطه به زیورآلات و مصنوعات مختلف تبدیل می‌شود بخشی برای مصرف داخل و بخشی هم صادر می‌گردد.
به گفته این مسوول، مطالعات زمین‌شناسی نشان می‌دهد که ایران فاقد معادنی از سنگ‌های قیمتی است هرچند ممکن است در آینده این نوع معادن هم در کشور کشف شود.
وی در ارتباط با سهم معادن سنگ‌های نیمه قیمتی ایران در تجارت تصریح می‌کند: علی‌رغم فراوانی این معادن، اما سهم چندانی در تجارت کشور ندارد و قابل تامل آنکه جدای از فرصت ازدست‌رفته تجارت سنگ‌های نیمه قیمتی در کشور، فرصت بزرگ دیگری را که از دست می‌دهیم مرتبط با سنگ‌های قیمتی افغانستان است. این‌گونه که با واردات این محصول به‌صورت خام از افغانستان، و فرآوری وبرش بر روی آن در داخل ایران و صادرات به کشورهای جهان، می‌توان اشتغال‌زایی و ارزآوری بسیار خوبی را برای کشو رقم زد اما متأسفانه غافل شده‌ایم.
شکوری در پاسخ به این پرسش که نقش چنین سنگ‌هایی در رونق اقتصاد داخلی تا چه میزان است می‌گوید :سنگ‌های نیمه قیمتی ایران معمولاً به‌صورت فرآوری شده به بازارهای دیگر، عرضه می‌گردد چون کارگاه‌های زیادی برای این منظور وجود دارد و فنّاوری و تجهیزات خاصی هم لازم نیست که در داخل از آن بی‌بهره باشیم.
وی می‌افزاید:در داخل نیز می‌توان با فروش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی ارزش‌افزوده بالایی را موجب شد.
حتی می‌توان با تبدیل یکسری از سنگ‌ها به مصنوعات به‌عنوان صنایع‌دستی آن‌ها را عرضه نمود.
بااین‌وجود،اگر بحث سنگ‌های قیمتی در میان باشد به دلیل گرانی،نمی‌توان به حالت صنایع‌دستی عرضه کرد.
قطعاً اگر خواهان ارزآوری بالایی از این طریق باشیم بهترین راهکار، روی‌آوری به صادرات سنگ برش خورده و فرآوری شده است. به‌ویژه واردات سنگ‌های قیمتی خام از کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان،انجام فرآوری بر روی آن‌ها و صادرات به بازارهای هدف، مهمترین راه برای درآمدزایی از این مسیر است.
فقدان آنچه ضرورت دارد
آمارهای رسانه‌ای و نیمه‌رسمی حاکی از آن است که امروز میزان اشتغال در بخش گوهرسنگ‌ها بیش از۱۵۰ هزار نفر است و برآورد می‌شود که در قالب برنامه پنج‌ساله هفتم نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر در این زمینه مشغول به کار شوند.
رونق مشاغل خانگی، ایجاد کارگاه‌های کوچک و بازارچه‌های خریدوفروش،بخشی از مزایا و منافعی است که تجارت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی برای استان به همراه می‌آورد. از طرفی استخراج سنگ‌های نیمه قیمتی از معادن داخل و از سویی هم واردات سنگ‌های قیمتی و فرآوری آن‌ها می‌تواند در کوتاه‌مدت به اشتغال‌زایی و ارزآوری قابل‌توجهی در کشور،منتهی شود.
اما آنچه قابل‌تأمل است شکوفایی در این مسیری است که بسترهای قانونی را می‌طلبد و ظاهراً فاقد آن هستیم.
و عجیب آنکه بی‌مهری نسبت به این صنعت تا به آنجا است که مسوولان این حوزه اعلام می‌کنند تاکنون هیچ قانون و مقررات نهادینه‌شده‌ای در خصوص تجارت سنگ‌های قیمتی یا به‌اصطلاح گوهرسنگ‌ها وجود نداشته و ندارد و آیین‌نامه‌ای نیز تدوین‌نشده است!
