پوتین به‌دنبال موازنه قوا با ناتو

[عبدالباسط انصاری] قریب 6ماه قبل بود که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد درصدد اعمال تغییر در دکترین هسته‌ای روسیه جهت تطبیق آن با واقعیت‌های کنونی جهان است. کمتر از یک ماه بعد دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین رسما از آغاز تجدیدنظر روسیه در دکترین هسته‌ای خود و به روز رسانی آن خبر داد. در همین راستا حدود سه ماه قبل بود که پسکوف اعلام کرد این برنامه در حال پیشرفت است و قصد روشنی برای این اقدام وجود دارد. بر همین اساس لوکاشنکو رئیس‌جمهور بلاروس نیز به استقبال از این موضوع رفت و آن را تقویت‌کننده کشورهای روس و بلاروس خواند. تا اینکه در هزارمین روز جنگ اوکراین و پس از جدی شدن احتمال صدور مجوز استفاده از موشک‌های دوربرد آمریکایی اتکمز و موشک‌های آلمانی و فرانسوی برای کی‌یف جهت حمله به عمق خاک روسیه، خبر امضای نسخه به روزشده دکترین هسته‌ای روس‌ها توسط پوتین انتشار یافت. این در حالی است که روز سه‌شنبه خبرهایی مبنی بر استفاده اوکراین از موشک‌های آمریکایی اتکمز در حملات مرزی نیز منتشر شد. در ادامه نگاهی به تغییر دکترین هسته‌ای روسیه و اهداف پوتین از به روز رسانی آن خواهیم داشت:

نسخه قبلی دکترین هسته‌ای روسیه چه بود؟
نسخه پیشین دکترین هسته‌ای روسیه در ژوئن 2020(خردادماه 99) در قالب یک فرمان 6صفحه‌ای توسط پوتین ابلاغ شد. بند محوری آن نسخه نیز اینگونه بود: «روسیه این حق را برای خود محفوظ می‌داند که از سلاح‌های اتمی در پاسخ به استفاده از سلاح‌های اتمی و انواع دیگر سلاح‌های کشتار جمعی علیه خود و (یا) متحدانش و همچنین درصورت تجاوز علیه فدراسیون روسیه با استفاده از سلاح‌های متعارف، که موجودیت کشور را در معرض تهدید قرار دهند، استفاده کند.»

به روز رسانی دکترین هسته‌ای روسیه
در نسخه جدید اما آستانه استفاده از سلاح هسته‌ای و شرایط در دستورکار قراردادن این گزینه توسط روس‌ها کاهش یافته و ریسک حمله به روسیه به‌شدت افزایش یافته است. تسنیم از قول پوتین درباره دکترین هسته‌ای جدید روسیه آورده است: «تجاوز به فدراسیون روسیه توسط هر کشوری از بلوک نظامی، تجاوز کل بلوک تلقی می‌شود. تجاوز به روسیه یا متحدانش توسط یک کشور غیرهسته‌ای با حمایت یک کشور هسته‌ای یک حمله مشترک تلقی می‌شود که از مبانی سیاست دولت روسیه در زمینه بازدارندگی هسته‌ای است. براساس این سند، روسیه حق استفاده از سلاح هسته‌ای در پاسخ به استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی علیه خود یا متحدانش را برای خود محفوظ می‌داند. تجاوز به فدراسیون روسیه و متحدانش توسط یک کشور غیرهسته‌ای با حمایت یک کشور هسته‌ای به‌عنوان یک حمله مشترک تلقی خواهد شد. فدراسیون روسیه ممکن است از تسلیحات هسته‌ای استفاده کند درصورتی که خطری جدی برای حاکمیت و تمامیت ارضی خود و بلاروس وجود داشته باشد. ازجمله شرایط استفاده از سلاح‌های هسته‌ای، پرتاب موشک‌های بالستیک علیه فدراسیون روسیه است.» علاوه بر آن حملات پهپادی یا هوایی متعارف به مسکو نیز گزینه استفاده از سلاح هسته‌ای را در دستور کار قرار می‌دهد.

افزایش ریسک حمله به خاک روسیه با دکترین هسته‌ای تازه مسکو
نگاهی به بندهای دکترین هسته‌ای تازه روسیه نشان می‌دهد که این دکترین با هدف افزایش ریسک حمله به خاک روسیه تدوین شده است. اشاره به تلقی کردن حملات کشورهای عضو یک بلوک به‌عنوان حمله کل بلوک، به این معناست که برای مثال، هر عضو ناتو نمی‌تواند رأسا به روسیه حمله کند و دیگر اعضا اصطلاحا حساب خود را از آن عضو جدا کنند. این بند به عکس مبنای محوری پیمان ناتو است که حمله به هر یک از اعضای آن، حمله به کل اعضا تلقی و حمایت همه آنان را در پی خواهد داشت. افزون بر آن، روسیه ریسک مداخلات و تحریکات کشورهای اتمی(دارنده سلاح اتمی) برای جنگ افروزی علیه خود از طریق کشورهای غیراتمی را نیز افزایش داده و اینگونه تحریکات و حملات احتمالی را زین پس مشترک قلمداد می‌کند. دخالت دادن بلاروس در این برنامه به‌عنوان کشوری در مرزهای ناتو و مورد هدف احتمالی این پیمان و مساوی قلمداد کردن حمله به مینسک و مسکو، از دیگر بندهای قابل توجه این دکترین است که احتمال بالقوه طمع ناتو به بلاروس و نزدیکتر شدن به مرزهای روسیه را کاهش می‌دهد. همچنین افزودن پاسخ اتمی به هر نوع از حملات متعارف موشکی، پهپادی یا هوایی به نسبت نسخه پیشین دکترین هسته‌ای روسیه که در آن فقط گزینه اتمی در برابر سلاح هسته‌ای یا خطر موجودیتی در دستور کار قرار می‌گرفت، نشان می‌دهد روس‌ها آستانه حرکت به سمت گزینه اتمی را به‌شدت کاهش داده‌اند تا هم امنیت خود را افزایش داده و هم قدرت خود را به رخ بکشند.

موازنه نبرد با ناتو به شیوه پوتین
در مجموع می‌توان گفت دکترین هسته‌ای تازه روسیه در راستای ایجاد موازنه با ناتو و بر هم زدن معادلات اعضای این پیمان در رابطه با مسکو و متحدانش تدوین شده است. در استراتژی بازدارندگی و ایجاد موازنه، جدی گرفتن تهدیدات طرف مقابل و افزایش ریسک آغاز جنگ، بسیار مهم و اساسی است. در این چارچوب هدف اصلی دکترین هسته‌ای تازه روسیه را می‌توان افزایش سطح بازدارندگی و موازنه قدرت با ناتو و تهدید آنان به پاسخ اتمی درصورت ریسک جنگ‌افروزی برشمرد. اکنون حرکت هر یک اعضای ناتو به سمت آغاز جنگ با روسیه یا حرکت به سمت مرزهای این کشور و مشخصا طمع به بلاروس، از سوی روسیه حمله مشترک کل اعضا تلقی و تبعات آن متوجه همه اعضا خواهد بود و نه‌تنها ریسک جنگ اتمی با روسیه افزایش یافته، ریسک حمله به خاک روسیه با تسلیحات متعارف نیز به‌شدت افزایش یافته است.