تعویق برنامه‌های علمی روسیه به دنبال تنش‌های سیاسی
جام جم . ۱۴۰۳/۹/۱، ۱۱:۲۹
با وجود این‌که همیشه عنوان می‌شود که علم و برنامه‌های علمی باید از سیاست دور نگه داشته شوند، اما همواره علم و تحقیقات آسیب‌پذیرترین حوزه در فضای تنش‌زا و ناآرام کشورهاست. در چنین شرایطی معمولا تمرکز بودجه و انرژی کشور به مسائل حیاتی‌تر معطوف و روند تحقیقات با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌شود.
نمونه‌ای از این وضعیت را در خصوص برنامه‌های علمی روسیه در راستای ساختن و توسعه مراکز علمی تراز اول مرتبط با فیزیک ذرات و انرژی‌های بالا می‌توان دید. این مراکز تحقیقاتی که دارای فناوری‌های به‌روز دنیا هستند به دانشمندان اجازه می‌دهند تا ساختار مواد را بررسی و از نتایج به‌دست آمده در بسیاری از زمینه‌ها استفاده کنند. بر اساس اعلام منابع رسمی کشور روسیه، ساخت یک نور شتاب‌دهنده سنکترون جدید، نوسازی یک نور شتاب‌دهنده سنکترون دیگر و توسعه مرکز تحقیقات نوترونی این کشور به تعویق افتاده است که می‌تواند برای پیشرفت‌های علمی آن وقفه‌ای جدی به‌وجود آورد.
بر اساس اعلام وزارت علوم وآموزش عالی این کشور، تعویق هرکدام ازاین برنامه‌های علمی دلایل متعددی داردکه از مهم‌ترین آنها تحریم‌های تجاری اعمال‌شده علیه روسیه حاصل از تنش‌های میان کشور و اوکراین است. تحریم‌هایی که موجب شده تا واردات بسیاری از تجهیزات تخصصی برای پیشبرد این برنامه‌های علمی با مشکل روبه‌رو شود.
شتاب‌دهنده‌های بی‌شتاب
برنامه‌های علمی به‌تعویق‌افتاده در روسیه از اهمیت زیادی برخوردار است و بسیاری از دانشمندان روس نگران عقب‌ماندن از جریان علمی جهانی هستند. آنها همچنین شک دارند که این آخرین باری باشد که تکمیل برنامه‌ها از زمان خود عقب می‌افتد و انتظار تمدید این تعویق‌ها را هم دارند. سه برنامه علمی روسیه که فعلا سرشان بی‌کلاه مانده، جزو خانواده‌ای هشتایی از ابرپروژه‌های علمی هستند که سه سال پیش در وزارت علوم این کشور تصویب شدند. پروژه اول، فوتون حلقه سیبری (SKIF) است؛ پروژه‌ای ۹۰۰میلیون دلاری که یک نور شتاب‌دهنده سنکترون نسل چهار و به‌روز است. شتاب‌دهنده‌های سنکترون تاسیسات حلقوی هستند که ذرات بنیادی در آن با اعمال میدان‌های مغناطیسی شتاب می‌گیرند و به سرعتی نزدیک به سرعت نور می‌رسند. این نوری باریکه‌هایی از پرتو ایکس با انرژی بالا تولید می‌کند که کاربردهای مختلفی در مطالعات علمی، از تلاش برای تولید مواد جدید تا رمزگشایی از ساختار پروتئین‌ها دارد. ساخت این تاسیسات سال ۲۰۲۱ در شهر نووسیبیرسک روسیه آغاز شده بود و قرار بود فعالیت مقدماتی خود را امسال شروع کند. حالا محققان چشم‌‌انتظار این پروژه باید حداقل تا پایان سال میلادی آینده صبر کنند تا شاهد شروع به کار این سنکترون باشند. به‌دلیل تحریم‌ها، واردات حداقل ۳۰ قطعه از تجهیزات تخصصی مورد نیاز برای پیشبرد این برنامه با مشکل روبه‌رو شده است. یکی از این تجهیزات ژنراتورهای قوی طول موج رادیویی هستند که فقط سه کشور ژاپن، فرانسه و ایالات متحده آن را تولید می‌کنند. اکنون مهندسان روسی باید تلاش کنند تا بسیاری از این قطعات را در کشور خودشان بسازند یا برخی از آنها را از کشورهایی مانند چین وارد کنند.نوسازی یک نور قدیمی دیگر به نام نور شتاب‌دهنده سنکترون کورچاتوف (KISI) که در پایتخت روسیه واقع شده پروژه علمی دومی است که در دام تحریم‌ها افتاده. در ابتدا قرار بود فرآیند نوسازی تا سال ۲۰۲۶ میلادی تمام شود اما حالا با تعویق به‌وجودآمده این کار تا سال ۲۰۲۸ به طول می‌انجامد. پروژه سومی که بر اساس اعلام وزارت علوم روسیه به تعویق افتاده، توسعه و گسترش مرکز بین‌المللی تحقیقات نوترونی در شهر گاتچینا است. مرکزی که در آن یک رآکتور هسته‌ای با شار بالا باریکه‌ای از نوترون‌ها را تولید می‌کنند که می‌توانند مواد مختلفی را که بررسی آنها با پرتوی ایکس ممکن نیست، وارسی کنند. این پروژه عظیم ۱.۲میلیارد دلاری قرار است تعداد واحدهای تحقیقاتی این مرکز را تقریبا سه‌برابر کند.
پروژه‌ها در انتظار پایان تنش
با وجود اعلام زمان‌بندی جدید برای این ابرپروژه‌های علمی روسیه، باید دید که با وجود شرایط بحرانی و فشارهای اقتصادی و تجاری روی روسیه این کشور چقدر موفق خواهد بود تا به‌موقع این پروژه‌ها را به اتمام برساند. الکساندر ماجوگا، معاون اول کمیته دولتی دوما در امور علوم و آموزش عالی روسیه اعلام کرده که این کشور به‌طور حتم در زمان‌بندی جدید تعیین‌شده موفق می‌شود تا تمام این پروژه‌ها را تکمیل کند.
در بیانیه او اعلام شده: «روسیه از نظر ساخت تاسیسات ابرعلمی همچنان کشور پیشرو در جهان باقی مانده و جاه‌طلبی‌های عظیمی در این زمینه دارد.» بسیاری دیگر اما این خوشبینی آقای ماجوگا را ندارند؛ زیرا این اولین باری نبوده که تکمیل این برنامه‌های عقب افتاده و تاخیر در اجرای آنها قبلا نیز بارها رخ داده است. با وجود شرایط فعلی و تنش‌هایی که روسیه درگیر آنهاست، باید منتظر ماند و دید سرنوشت جامعه علمی این کشور دچار چه تحولاتی خواهد شد.
بر اساس اعلام وزارت علوم وآموزش عالی این کشور، تعویق هرکدام ازاین برنامه‌های علمی دلایل متعددی داردکه از مهم‌ترین آنها تحریم‌های تجاری اعمال‌شده علیه روسیه حاصل از تنش‌های میان کشور و اوکراین است. تحریم‌هایی که موجب شده تا واردات بسیاری از تجهیزات تخصصی برای پیشبرد این برنامه‌های علمی با مشکل روبه‌رو شود.
شتاب‌دهنده‌های بی‌شتاب
برنامه‌های علمی به‌تعویق‌افتاده در روسیه از اهمیت زیادی برخوردار است و بسیاری از دانشمندان روس نگران عقب‌ماندن از جریان علمی جهانی هستند. آنها همچنین شک دارند که این آخرین باری باشد که تکمیل برنامه‌ها از زمان خود عقب می‌افتد و انتظار تمدید این تعویق‌ها را هم دارند. سه برنامه علمی روسیه که فعلا سرشان بی‌کلاه مانده، جزو خانواده‌ای هشتایی از ابرپروژه‌های علمی هستند که سه سال پیش در وزارت علوم این کشور تصویب شدند. پروژه اول، فوتون حلقه سیبری (SKIF) است؛ پروژه‌ای ۹۰۰میلیون دلاری که یک نور شتاب‌دهنده سنکترون نسل چهار و به‌روز است. شتاب‌دهنده‌های سنکترون تاسیسات حلقوی هستند که ذرات بنیادی در آن با اعمال میدان‌های مغناطیسی شتاب می‌گیرند و به سرعتی نزدیک به سرعت نور می‌رسند. این نوری باریکه‌هایی از پرتو ایکس با انرژی بالا تولید می‌کند که کاربردهای مختلفی در مطالعات علمی، از تلاش برای تولید مواد جدید تا رمزگشایی از ساختار پروتئین‌ها دارد. ساخت این تاسیسات سال ۲۰۲۱ در شهر نووسیبیرسک روسیه آغاز شده بود و قرار بود فعالیت مقدماتی خود را امسال شروع کند. حالا محققان چشم‌‌انتظار این پروژه باید حداقل تا پایان سال میلادی آینده صبر کنند تا شاهد شروع به کار این سنکترون باشند. به‌دلیل تحریم‌ها، واردات حداقل ۳۰ قطعه از تجهیزات تخصصی مورد نیاز برای پیشبرد این برنامه با مشکل روبه‌رو شده است. یکی از این تجهیزات ژنراتورهای قوی طول موج رادیویی هستند که فقط سه کشور ژاپن، فرانسه و ایالات متحده آن را تولید می‌کنند. اکنون مهندسان روسی باید تلاش کنند تا بسیاری از این قطعات را در کشور خودشان بسازند یا برخی از آنها را از کشورهایی مانند چین وارد کنند.نوسازی یک نور قدیمی دیگر به نام نور شتاب‌دهنده سنکترون کورچاتوف (KISI) که در پایتخت روسیه واقع شده پروژه علمی دومی است که در دام تحریم‌ها افتاده. در ابتدا قرار بود فرآیند نوسازی تا سال ۲۰۲۶ میلادی تمام شود اما حالا با تعویق به‌وجودآمده این کار تا سال ۲۰۲۸ به طول می‌انجامد. پروژه سومی که بر اساس اعلام وزارت علوم روسیه به تعویق افتاده، توسعه و گسترش مرکز بین‌المللی تحقیقات نوترونی در شهر گاتچینا است. مرکزی که در آن یک رآکتور هسته‌ای با شار بالا باریکه‌ای از نوترون‌ها را تولید می‌کنند که می‌توانند مواد مختلفی را که بررسی آنها با پرتوی ایکس ممکن نیست، وارسی کنند. این پروژه عظیم ۱.۲میلیارد دلاری قرار است تعداد واحدهای تحقیقاتی این مرکز را تقریبا سه‌برابر کند.
پروژه‌ها در انتظار پایان تنش
با وجود اعلام زمان‌بندی جدید برای این ابرپروژه‌های علمی روسیه، باید دید که با وجود شرایط بحرانی و فشارهای اقتصادی و تجاری روی روسیه این کشور چقدر موفق خواهد بود تا به‌موقع این پروژه‌ها را به اتمام برساند. الکساندر ماجوگا، معاون اول کمیته دولتی دوما در امور علوم و آموزش عالی روسیه اعلام کرده که این کشور به‌طور حتم در زمان‌بندی جدید تعیین‌شده موفق می‌شود تا تمام این پروژه‌ها را تکمیل کند.
در بیانیه او اعلام شده: «روسیه از نظر ساخت تاسیسات ابرعلمی همچنان کشور پیشرو در جهان باقی مانده و جاه‌طلبی‌های عظیمی در این زمینه دارد.» بسیاری دیگر اما این خوشبینی آقای ماجوگا را ندارند؛ زیرا این اولین باری نبوده که تکمیل این برنامه‌های عقب افتاده و تاخیر در اجرای آنها قبلا نیز بارها رخ داده است. با وجود شرایط فعلی و تنش‌هایی که روسیه درگیر آنهاست، باید منتظر ماند و دید سرنوشت جامعه علمی این کشور دچار چه تحولاتی خواهد شد.
