تاثیرپذیری اقتصاد کشورها از کریدور شمال جنوب

کریدور حمل ونقل بین المللی شمال-جنوب در سال ۲۰۰۰ در سن پترزبورگ روسیه توسط ایران، روسیه و هند برای گسترش ترانزیت بین اعضا تاسیس شد.مبدا این کریدور، فنلاند در اروپای شمالی و مقصد آن آسیای جنوب شرقی، خلیج فارس و دریای عرب است. مسیر کریدور، بنادری همچون هامبورگ و آمستردام، همچنین کشورهای نروژ و سوئد را به بندر سن پترزبورگ متصل کرده و از بنادر روسی تا بنادر جنوبی دریای خزر همچون امیرآباد و از ترکمنستان تا بنادر جنوبی ایران مثل بندر شهید رجایی امتداد یافته و به بنادر جنوبی خلیج فارس تا کشورهای جنوب شرقی آسیا از قبیل سنگاپور و هند، منتهی می شود. در ادامه چکیده ای از اهداف و اهمیت این کریدور بین المللی برای کشورهای عضو، مخصوصا ایران ارائه می شود.
امیر مسعود ملک فر، پژوهشگر اقتصادی در نوشتاری به اقتصادمعاصر آورده است: کریدور شمال-جنوب می تواند به ارمنستان در تضعیف قدرت آذربایجان و ترکیه در پیشبرد کریدور زنگه زور کمک کند تا مرز ایران و ارمنستان تغییری نکند.

مسیر ترانزیتی کریدور شمال-جنوب

کریدور شمال-جنوب مسیری ترانزیتی بین ایران، هند، روسیه، آذربایجان، بلاروس، بلغارستان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، عمان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، فنلاند، سوئد، نروژ، هلند، لهستان و آلمان ایجاد می کند.
در سال ۲۰۲۱، نخستین ترانزیت چندوجهی از روسیه به هند از طریق ایران ارسال شد که نشان دهنده احیای فعالیت های این کریدور پس از سال ها مذاکره و رایزنی بود. چالش های احداث کریدور شمال-جنوب بر عدم موفقیت این کریدور در فاصله سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱ تاثیرگذار بوده که می توان به مواردی همچون مشکلات زیرساختی جاده ای و ریلی، عدم جذب سرمایه گذارهای خارجی به علت تحریم های بین المللی علیه ایران و روسیه، رقابت کریدورهای کشورهای رقیب مانند ترکیه و عراق، چالش های سیاسی و امنیتی ایران با برخی همسایگان مانند آذربایجان، مشکلات در تشریفات گمرکی، تعرفه ها، دیجیتالی شدن و هماهنگ سازی رویه های گمرکی و عدم تحقق وعده های اقتصادی از سوی کشورهای شریک کریدور، اشاره کرد.  از اهداف مطرح سازی کریدور شمال-جنوب می توان به اقتصادی کردن و سرعت بخشیدن به حمل ونقل بین المللی از طریق کاهش ۴۰ درصدی مسافت و زمان حمل کالا نسبت به کانال سوئز، ارزان سازی ۳۰ درصدی هزینه های حمل ونقل نسبت به سایر مسیرها، دور زدن بنادر شلوغی همچون دبی به منظور کاهش هزینه ها و زمان ترانزیت، افزایش امنیت ترانزیتی با کاهش دزدی دریایی ناشی از کاهش مسیر ترانزیت دریایی، استفاده از زیرساخت های مدرن به منظور کارایی و شفافیت زنجیره تامین، اشاره کرد.
در چشم انداز کریدور شمال-جنوب، تاثیرات قابل توجهی برای اقتصاد کشورهای مذکور از طریق افزایش حجم تجارت و درآمد، کاهش هزینه ها و زمان حمل ونقل، توسعه زیرساخت ها با جذب سرمایه گذاری های خارجی، ایجاد فرصت های شغلی جدید، افزایش رقابت پذیری کالاها در بازارهای جهانی با کاهش وابستگی به مسیرهایی همچون کانال سوئز، رشد و افزایش ثبات اقتصادی و سیاسی کشورهای مسیر کریدور، ایجاد هاب های تجاری و تولیدی جدید در مسیر کریدور و حفظ محیط زیست با کاهش انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از کاهش مسیر حمل ونقل، دیده شده است.
کریدور شمال-جنوب پتانسل بالقوه ای برای ایجاد هاب گازی در جنوب ایران، از چندین روش کلیدی همچون تسهیل حمل ونقل گاز کشورهای اصلی تولیدکننده به بازارهای جهانی، جذب سرمایه گذار برای توسعه انرژی، تنوع بخشی به منابع انرژی کشورهای همسایه، افزایش صادرات گاز ایران، افزایش امنیت انرژی با تقویت روابط اقتصادی و سیاسی ایران با کشورهای همسایه، افزایش درآمدهای ارزی با کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، تقویت موقعیت ژئوپلیتیک ایران در سیاست های منطقه ای و بین المللی از طریق حوزه انرژی و کاهش هزینه های انتقال انرژی برای ایران و جهان دارد.
حمل هر ۱۰۰ تن بار، ۱۰ شغل مستقیم و تقریبا۵۰ شغل غیرمستقیم ایجاد می کند. این امر موجب کاهش فقر و کاهش مشکلات اجتماعی در کشورهای این مسیر خواهد شد. استفاده مستمر از ظرفیت کریدور شمال-جنوب می تواند به افزایش اشتغال پایدار در اوراسیا، مخصوصا ایران از طریق چندین عامل کلیدی همچون توسعه زیرساخت ها با افزایش سرمایه گذاری در این حوزه، افزایش ترانزیت کالا و تاثیر آن بر نیروی کار در بخش های حمل ونقل و انرژی، تقویت روابط تجاری، جذب سرمایه گذار خارجی در حوزه انرژی، توسعه صنایع وابسته ترانزیتی و تجاری و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، کمک کند.
از تاثیرات بالقوه کریدور شمال-جنوب بر امنیت و اقتصاد ایران می توان به ناکارآمدسازی کریدور عرب-مدیترانه، تقویت روابط ایران با کشورهای همسایه و افزایش نفوذ ایران بر کشورهای عربی، افزایش وابستگی اروپا به انرژی ایران و استفاده از بندر چابهار به عنوان یک هاب ترانزیتی، اشاره کرد.
کریدور شمال-جنوب، این پتانسیل را دارد که طرح بازگشت امپراطوری عثمانی موسوم به «ترک سوی» را از چند جنبه تضعیف کند که می توان به مواردی همچون افزایش وابستگی اقتصادی ترکیه به همسایگان از طریق تقویت ارتباطات اقتصادی، افزایش فشار اقتصادی بر ترکیه با تسهیل دسترسی به بازارهای جدید برای ایران و همسایگان، تقویت امنیتی مرزها و کاهش تهدیدات جدایی طلبانه، تقویت موقعیت ژئوپلیتیک ایران و همسایگان و به تبع آن محدودسازی نفوذ ترکیه با توسعه زیرساخت ها و تقویت همبستگی با ناکارآمدسازی کریدورهای تجاری ترکیه، اشاره کرد. کریدور شمال-جنوب می تواند به ارمنستان در تضعیف قدرت آذربایجان و ترکیه در پیشبرد کریدور زنگه زور کمک کند تا مرز ایران و ارمنستان تغییری نکند. در این راستا می توان به تقویت موقعیت اقتصادی ارمنستان، تبدیل ارمنستان به هاب ترانزیتی بین ایران و کشورهای دیگر، کاهش وابستگی ارمنستان و منطقه به مسیرهای تجاری آذربایجان، افزایش همکاری های نظامی و امنیتی ارمنستان با ایران در بطن امنیت کریدور، تقویت موضع ژئوپلیتیکی ارمنستان و جلوگیری از تغییرات جمعیتی در مناطق مرزی ارمنستان با ایران، اشاره کرد.