اقتصاد۲۴- فیلترینگ در ایران بیش از آنکه ابزاری برای نظارت باشد، به بستری برای خلق ثروت‌های پنهان تبدیل شده است. گردش مالی ۲۰ همت که مستقیماً به سود کاسبان فیلترینگ و شبکه‌های غیررسمی ختم می‌شود، رقمی است که می‌توانست پایه‌گذار تحولات اقتصادی و اجتماعی باشد، اما این ابزار به مرور زمان به ایجاد بازاری سیاه منجر شده که در آن بازیگران نامرئی از دسترسی مردم به اینترنت آزاد بهره‌برداری می‌کنند.
محمود واعظی، وزیر ارتباطات دولت یازدهم، اخیراً اشاره کرد که گردش مالی کاسبان فیلترینگ به ۲۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد. اما این رقم چه معنایی برای اقتصادی دارد که با مشکلات مالی و بودجه‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند؟
۲۰ همت؛ رویایی که خاک شد
بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده، گردش مالی مرتبط با فیلترینگ در ایران رقمی بین ۲۰ هزار میلیارد تومان تا ۵۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده شده است. این اعداد بیانگر بخشی از هزینه‌های اقتصادی است که به دلیل سیاست‌های فیلترینگ به جامعه تحمیل می‌شود. همچنین ۸۵ درصد کاربران ایرانی از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند که خود به افزایش مصرف داده و هزینه‌های اضافی منجر می‌شود.
لازم به ذکر است که تفاوت ماهیت این هزینه‌ها با بودجه‌های توسعه‌ای کشور بر کسی پوشیده نیست. برای مثال، بودجه آموزش و پرورش یا بهداشت شامل منابع مشخصی است که طبیعتا نمی‌توان آن را مستقیم با ارقام سود بازار سیاه مقایسه کرد. این کنار هم قرار گرفتن اعداد، تنها برای درکی بهتر از سودآوری یک محدودیت به نام مردم و به کام دیگران است.
اما اگر این مبلغ در مسیر توسعه کشور هزینه می‌شد، دستاورد‌های قابل‌توجهی به‌دنبال داشت. با نگاهی به بودجه سال ۱۴۰۳ می‌توان ظرفیت‌های بالقوه این مبلغ را تحلیل کرد:
۱. آموزش و پرورش: پایه‌ای برای آینده‌ای روشن
بودجه آموزش و پرورش در سال ۱۴۰۳ برابر با ۲۵۰ هزار میلیارد تومان است. این مبلغ برای پاسخ به نیاز‌های بیش از ۱۵ میلیون دانش‌آموز کافی نیست. با ۲۰ همت می‌توان:
- ۲۰۰۰ مدرسه روستایی با امکانات مدرن ساخت. ساخت مدارس جدید در این مناطق، با بودجه‌ای معادل ۲۰۰ میلیارد تومان برای هر منطقه، می‌تواند مشکلات تراکم دانش‌آموزان را کاهش دهد و کیفیت آموزش را ارتقا بخشد.
- بیش از ۱۰ هزار مدرسه را به تخته‌های هوشمند، رایانه‌های مدرن و اینترنت پرسرعت مجهز کرد. هر مدرسه متوسط حدود ۲ میلیارد تومان برای تجهیز کامل نیاز دارد. این اقدام می‌تواند پایه‌گذار تحول در نظام آموزشی کشور باشد.
۲. راه و شهرسازی: اتصال نقاط محروم
بودجه این حوزه در حدود ۶۸ همت است. با استفاده از ۲۰ همت می‌توان:
- ۵۰۰ کیلومتر شبکه ریلی جدید احداث کرد.
- بیش از ۵۰۰۰ اتوبوس شهری و بین‌شهری جدید خریداری کرد. هر اتوبوس مدرن شهری حدود ۴ میلیارد تومان هزینه دارد. این اقدام، باعث کاهش آلودگی هوا، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و افزایش رفاه شهروندان می‌شود.
- گسترش خطوط مترو در کلان‌شهر‌هایی مانند تهران، مشهد و اصفهان با استفاده از این مبلغ امکان‌پذیر است. هر کیلومتر خط مترو حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان هزینه دارد، بنابراین می‌توان حدود ۲۰ کیلومتر خط مترو جدید احداث کرد.
۳. حمایت از فرهنگ و هنر: بازگشت به هویت ملی
بودجه بخش فرهنگ و هنر در سال ۱۴۰۳ به حدود ۲۱ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این مبلغ، با وجود رشد قابل‌توجه، هنوز برای توسعه و حمایت از صنعت فرهنگ و هنر کافی نیست. با ۲۰ همت می‌توان:
- برنامه‌های فرهنگی و هنری زیادی در سراسر کشور به ویژه در مناطق محروم راه‌اندازی کرد.
- پروژه‌های سینمایی، تئاتری، و موسیقیای متنوع را تأمین مالی کرد که می‌توانست موجب رونق فرهنگ بومی و جذب گردشگران شود.
۴. بهداشت و درمان: سرمایه‌گذاری در سلامت مردم
با ۲۰ همت می‌توان بسیاری از مشکلات بهداشت و درمان کشور را حل کرد. اگرچه بودجه سال ۱۴۰۳ برای بهداشت و درمان ۴۰۹ هزار میلیارد تومان است، اما این مبلغ می‌تواند به مراتب بیشتر از آنچه که اکنون در نظر گرفته شده به سلامت مردم کمک کند. با این مبلغ می‌توان:
- حدود ۱۰۰ بیمارستان مجهز و مدرن در مناطق محروم و کم‌برخوردار احداث کرد. ساخت یک بیمارستان ۲۰۰ تختخوابی با تجهیزات پیشرفته به‌طور میانگین حدود ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه دارد. این اقدام می‌تواند دسترسی میلیون‌ها نفر به خدمات درمانی مناسب را بهبود بخشد.
- این مبلغ می‌تواند صرف خرید تجهیزات پزشکی پیشرفته از جمله دستگاه‌های MRI، سی‌تی‌اسکن و رادیولوژی شود. همچنین، امکان به‌روزرسانی سامانه‌های فناوری اطلاعات بیمارستان‌ها فراهم خواهد شد که در کاهش زمان و هزینه‌های درمانی تأثیر قابل‌توجهی دارد.
- کاروان‌های درمانی سیار برای مناطق دورافتاده راه‌اندازی کرد. این خدمات شامل اتوبوس‌های مجهز به تجهیزات پزشکی، کلینیک‌های سیار دندانپزشکی و تیم‌های پزشکی روستایی است که در کاهش محرومیت درمانی نقش بسزایی دارد.
۵. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر: فرصت‌سازی از بحران
- احداث نیروگاه‌های خورشیدی: هزینه احداث یک نیروگاه خورشیدی با ظرفیت ۱۰۰ مگاوات حدود ۳۰۰۰ میلیارد تومان است. با ۲۰ همت می‌توان حداقل ۷ نیروگاه خورشیدی ساخت که ظرفیت تولید برق پایدار برای مناطق محروم و روستایی را فراهم کند.
- گسترش انرژی بادی:ساخت توربین‌های بادی در مناطقی مانند سیستان و بلوچستان و کهگیلویه و بویراحمد، با استفاده از این بودجه امکان‌پذیر است. این اقدام می‌تواند به کاهش وابستگی کشور به سوخت‌های فسیلی کمک کند.
- افزایش بهره‌وری انرژی: بخشی از این مبلغ می‌تواند به پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع و منازل اختصاص یابد. تجهیز ساختمان‌ها به سامانه‌های هوشمند کنترل انرژی، یکی از این اقدامات است که در کاهش مصرف و هزینه‌ها تأثیر شگرفی دارد.
۶. تقویت اقتصاد دیجیتال و فناوری اطلاعات؛ اگر بگذارند!
- ایجاد پارک‌های فناوری: با ۲۰ همت می‌توان ۱۰ پارک فناوری پیشرفته در نقاط مختلف کشور ایجاد کرد. هر پارک فناوری، زمینه‌ساز اشتغال هزاران جوان متخصص در حوزه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات است.
- گسترش اینترنت پرسرعت: این مبلغ می‌تواند صرف توسعه زیرساخت‌های فیبر نوری و اینترنت ۵ G در کشور شود. با این اقدام، سرعت اینترنت در کشور بهبود یافته و اقتصاد دیجیتال رونق خواهد گرفت. البته این گزینه احتمالا با اهداف محدودیت و کنترل فضای مجازی منافات خواهد داشت!
- حمایت از استارت‌آپ‌ها: تخصیص بخشی از این بودجه به استارت‌آپ‌های نوآور در حوزه‌های مختلف، می‌تواند زمینه‌ساز رشد اقتصاد دیجیتال و کاهش وابستگی به صادرات نفتی باشد.
کسب‌وکار‌های مجازی؛ قربانیان بی‌صدا
اما آسیب‌هایی که صاحبان مشاغل آنلاین و مجازی از فیلترینگ دیدند، مثنوی هفتاد من کاغذ است. فیلترینگ، آن هم در کشوری که ۹۶ درصد از کاربران اینترنت وابسته به پلتفرم‌های خارجی بوده‌اند، ضربه‌ای سهمگین به کسب‌وکار‌ها وارد کرده است. بیش از ۱.۶ میلیون کسب‌وکار اینستاگرامی آسیب دیده‌اند که معیشت حدود ۹ میلیون نفر وابسته به آنها بوده است. ۸۵ تا ۱۰۰ درصد کاهش فروش در بسیاری از کسب‌وکار‌های فعال در این پلتفرم‌ها مشاهده شده است. در بازه نه چندان کوتاه فیلترینگ و اختلال، حدود ۸۰ هزار میلیارد تومان خسارت به این کسب‌وکار‌ها وارد شده است.
اختلال و فیلترینگ اینترنت نه‌تنها مشاغل خرد، بلکه بخش‌های کلان اقتصاد دیجیتال را نیز تحت تأثیر قرار داده است. ماهانه ۱۰ هزار میلیارد تومان زیان مستقیم و غیرمستقیم به اقتصاد وارد می‌شود. این رقم در بازه چهارماهه به ۳۹ تا ۱۱۷ هزار میلیارد تومان بسته به شدت اثرگذاری تخمین زده شده است. تأثیرات این اقدامات شامل کاهش اشتغال در شرکت‌های فناوری و افت سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها است که امنیت سرمایه‌گذاری را به‌شدت تحت‌الشعاع قرار داده‌اند. بماند که جدا از آسیب‌های مالی و اقتصادی مستقیم، فیلترینگ و سیاست‌های محدودکننده موجب شده تا سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی از ورود به حوزه‌های فناوری اطلاعات و استارتاپ‌ها خودداری کنند. ریسک سرمایه‌گذاری در این شرایط بسیار بالاست، چراکه هرگونه محدودیت می‌تواند پروژه‌های بزرگ را ناکام بگذارد.
نیاز به بازنگری در سیاست‌های فیلترینگ
با وجود وعده‌های انتخاباتی مسعود پزشکیان برای رفع فیلترینگ و مقابله با کاسبان آن، واقعیت‌های موجود همچنان نشان‌دهنده تداوم محدودیت‌ها و سودجویی از این وضعیت است. سیاست‌هایی که قرار بود فضای مجازی را آزادتر و امن‌تر کنند، اکنون در همان چارچوب محدودکننده گذشته باقی مانده‌اند. با وجود تاکید رئیس‌جمهور بر شفافیت و تحول دیجیتال، منافع عظیم گردش مالی ۲۰ هزار میلیارد تومانی کاسبان فیلترینگ نشان می‌دهد که این وعده‌ها در برابر قدرت این چرخه تاریک کم‌رمق بوده است.
این تناقض میان شعار و عمل، اقتصاد دیجیتال کشور را در معرض آسیب‌های جدی قرار داده است. مشاغل آنلاین که روزگاری امیدی برای توسعه بودند، اکنون با تهدید نابودی مواجه‌اند، و اعتماد عمومی به وعده‌های دولت به شدت کاهش یافته است. در حالی که آینده ایران می‌توانست بر پایه اقتصاد دانش‌بنیان و نوآوری دیجیتال شکل گیرد، واقعیت تلخ امروز آن است که این کشور همچنان در چرخه‌ای از محدودیت‌ها و تضاد‌ها گرفتار شده است، جایی که سیاست‌های اعلامی تنها بر کاغذ باقی می‌مانند.
