خطوط تلگراف کرج؛ عکسی از دورۀ قاجار که یک شاهکار مینیمالیستی است

عکس‌های دورۀ قاجار معمولا بیش از آنکه ارزش هنری و عکاسانه داشته باشند، به‌خاطر موضوعات و سوژه‌هایی که به تصویر کشیده‌اند، ارزشمند هستند. اما گاهی استثنا‌های درخشانی هم در این میان به چشم می‌خورند.

ما وقتی به عکس‌های دورۀ قاجار نگاه می‌کنیم، معمولا بیش از آنکه به قاب‌بندی این عکس‌ها و سایر ویژگی‌های زیبایی‌شناسانه‌شان توجه کنیم، مجذوب جنبۀ تاریخی آن‌ها می‌شویم و به این موضوع توجه می‌کنیم که چیزهای مختلفی که در عکس می‌بینیم، از آرایش چهره‌ها و لباس‌ها تا وضع ساختمان‌ها و خیابان‌ها، چقدر در گذشته متفاوت از امروز بوده است.

به گزارش فرادید، اما با این حال در بین عکس‌های این دوره، گاهی به مواردی برمی‌خوریم که صرف نظر از این جنبه‌های جالب تاریخی، ارزش‌هایی هنری و زیبایی‌شناسانه نیز در خود دارند. نمونۀ آن‌ها این عکسی است که یکی از عکاسان دربار ناصرالدین شاه (احتمالا عبدالله قاجار) از خطوط تلگراف در دشت‌های مابین روستای ینگی امام و شهر کرج گرفته است.

البته این عکس ارزش تاریخی قابل توجهی هم دارد و شکل و شمایل نخستین خطوط ارتباطی مدرن در ایران را به ما نشان می‌دهد. اما آنچه که به ویژه در عکس جلب توجه می‌کند، خلاقیت عکاس در ارائۀ یک منظرۀ احساس‌برانگیز مینیمالیستی است.

عکاس به جای اینکه شخصیت حاضر در تصویر را در نزدیکی دوربین قرار دهد تا چهرۀ او را به ما نشان دهد، او را در فاصله‌ای نسبتا دور و در پای اولین تیر تلگراف به تصویر کشیده است، آن هم در حالیکه افسار اسبش را گرفته و به زاویۀ مخالف دوربین نگاه می‌کند.

دور بودن سوژه، نگاه او به جهت مخالف، حضور اسب در تصویر و مهم‌تر از همه، پرسپکتیو زیبای تیرهای تلگراف که در میانۀ این دشت خلوت تا امتداد افق کشیده شده‌اند، در مجموع احساسات و مفاهیمی نظیر غربت، سفر، دوری و امیدواری را به مخاطب عکس منتقل می‌کنند.

از این جهت این عکس بیش از آنکه شبیه به عکس‌های دورۀ خودش باشد، شبیه به عکس‌های هنری دوره‌های معاصر است؛ به ویژه عکس‌های مینیمالیستی که می‌کوشند با به‌کارگیری کمترین عناصر ممکن، تاثیری ژرف و عمیق بر مخاطب باقی بگذارند.