فردگرایی و فضای مجازی، چالش‌های جدید فرهنگ دینی/نقش تسهیل گری دین در آزادسازی اراده انسان
خبرگزاری رسا . ۱۴۰۳/۹/۳، ۰:۳۰
به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در آیین رونمایی از سامانه پاسخگویی هوشمند «دین دان» که در سالن شیخ طوسی ساختمان ستادی این نهاد برگزار شد، با قدردانی از همکاران خود در مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی، با اشاره به اهمیت مسئله هدایت اظهار کرد: مسئله هدایت بزرگترین فلسفه ارسال رُسُل و فلسفه دین است. دین برای هدایت و رستگاری بشر آمده است و این هدایت در قالب آگاهی و رهایی تحقق می‌یابد؛ یعنی دین آمده است تا انسان را آگاه کند و او را از بندهایی که راه رسیدن به کمال را بر او می‌بندد، آزاد سازد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: فلسفه شکل گیری نهادهای دینی، علمی و فرهنگی نیز همانند فلسفه ارسال رسل و وحی و آوردن دین برای بشر است که به منظور راهنمایی بشر به سوی کمال و سعادت در نظر گرفته شده است. بنابراین اگر بخواهیم به درستی عمل کنیم باید در مسیر آگاهی و رهایی حرکت کنیم.
نقش تسهیل گری دین در آزادسازی اراده انسان
وی هدایت بشر را اصل و اساس دین دانست و آن را امری اختیاری برشمرد و اظهار داشت: این خود بشر است که در نهایت، با تمام مقدمه‌چینی‌ها و تلاش‌هایی که برای هدایت او انجام می‌گیرد، انتخاب می‌کند؛ زیرا کار پیامبر و دین تسهیلگری فرآیند هدایت است تا انتخاب هدایت به دست خود انسان صورت پذیرد.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی در ادامه، تسهیل گری را وابسته به دو عامل اساسی دانست و افزود: تسهیلگری در واقع به معنای توانمندسازی و رفع موانع است تا انسان بتواند آزادانه انتخاب کند. در این راستا، مبارزه با مشرکین و رفع موانع، و همچنین ارسال پیامبران، به نوعی فرآیند توانمندسازی است. وظیفه نهادهای دینی نیز باید توانمندسازی و رفع موانع باشد تا آحاد جامعه قادر باشند در مسیر هدایت، انتخاب‌های صحیح و آگاهانه‌ای داشته باشند.
فردگرایی و فضای مجازی، چالش‌های جدید فرهنگ دینی
عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران دربخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ضرورت توجه به نیازهای زمان و مخاطب‌شناسی در نهادهای دینی، از جمله دفتر تبلیغات و سایر مؤسسات فرهنگی فعال در عرصه دین، تأکید کرد: برای این نهادها، شناخت دقیق مخاطب و زمانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، امری ضروری و حیاتی است.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی سپس با اشاره به ویژگی‌های فرهنگی زمانه‌ی ما، اظهار داشت: دوره کنونی از دو ویژگی مهم برخوردار است. ویژگی اول، رواج هویت‌یابی فردگرایانه است که در گذشته به صورت یکنواختی در جامعه دیده می‌شد، اما امروز زندگی انسان‌ها بر مبنای انتخابگری فردی و جستجوی هویت شخصی است. افراد تلاش می‌کنند خود را از دیگران متمایز سازند و شیوه زندگی خود را خودشان تعریف کنند؛ این پدیده به طور طبیعی منجر به افزایش تکثر در جامعه می‌شود.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به مولفه دومی که دوران معاصر را از گذشته متمایز می‌کند، افزود: مؤلفه دوم، توجه به زیست‌بوم فضای مجازی است؛ چرا که بخش بزرگی از وقت افراد در این فضا سپری می‌شود. استفاده گسترده از ابزارهای نوین ارتباطی و تولیدات رسانه‌ای، دسترسی گسترده‌ای را فراهم کرده که می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر تغییرات فرهنگی و اجتماعی داشته باشد.
تحول فرهنگی و دینی در عصر فضای مجازی، از پاسخگویی مکتوب تا هوش مصنوعی
وی اظهار کرد: اگر در گذشته مرجعیت‌های خاصی برای تأثیرگذاری فرهنگی وجود داشت و در واقع شعرا، ادیبان، علما و فیلسوفان نقش مهمی ایفا می‌کردند، امروز فضای مجازی باعث شده است که مرجعیت‌ها در حوزه فرهنگ کمرنگ شوند و به جای آن، کانون‌های متکثری برای تأثیرگذاری فرهنگی شکل بگیرد.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی تصریح کرد: در چنین شرایطی، نهادهای فرهنگی باید تحولات را جدی گرفته و خود را بازتعریف کنند تا بتوانند در این دوران، هم نقش کنشگری و هم تسهیلگری خود را ایفا کنند.
وی افزود: این تحول باید در دو زمینه صورت گیرد؛ نخست در حوزه مفهوم‌سازی و معناسازی که نیاز به کار محتوایی و نوآورانه دارد، و دوم، با توجه به تغییر ذائقه‌ها، باید در زمینه تکنولوژی و فناوری نیز تحولاتی صورت گیرد.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی بیان کرد: به لطف خداوند، پاسخگویی دینی ما یکی از حوزه‌هایی است که این تحول‌پذیری در آن به‌خوبی نمایان است و سرّ ماندگاری و پویایی این مرکز در گشوده بودن دروازه‌های آن به سوی تحول و تغییر نهفته است.
وی گفت: در سال ۱۳۶۲، پاسخگویی دینی کتبی در دفتر تبلیغات اسلامی آغاز شد و تاکنون بیش از ۴۰۰ هزار پاسخگویی دینی مکتوب در این دفتر ایجاد گردیده است. در سال ۸۵، پاسخگویی تلفنی و در سال ۸۶، پاسخگویی در فضای مجازی شروع شد. در تمامی این مراحل، شاهد تحول مستمر بوده‌ایم و هیچ‌گاه به قالب‌های مرسوم اکتفا نکرده‌ایم.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی افزود: دیگر بخش‌های دفتر، از جمله بخش‌های نخبگانی و علمی و همچنین حوزه‌هایی که با فرهنگ عمومی و فعالیت‌های فرهنگی میدانی سر وکار دارند، نیز تحت تأثیر این تحولات قرار گرفته‌اند و باید این مسیر با قوت و استمرار بیشتری ادامه یابد.
وی در پایان تصریح کرد: مسئله هوش مصنوعی در دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تنها به پاسخگویی به سوالات دینی محدود نمی‌شود، بلکه در سایر بخش‌ها نیز حرکت در این جهت ادامه خواهد یافت.
