در این مطلب به بررسی کامل کبد چرب پرداختهایم که در ادامه خواهید خواند.
به گزارش سلام نو، وجود چربی در کبد طبیعی است و در صورتی که این میزان از چربی بیش از ۵ تا ۱۰ درصد وزن کل کبد شود، فرد به بیماری کبد چرب دچار شده است. این پدیده اگرچه به‌تنهایی خطرناک محسوب نمی‌شود، توجه نکردن به آن ممکن است به پیشرفت بیماری و بروز عوارض جبران‌ناپذیر منتهی شود.
کبد یکی از اعضای مهم بدن است که سم‌زدایی از داروها، دفع محصولات زائد ناشی از تخریب و نوسازی گلبول‌های قرمز خون، تولید عوامل انعقادی خون، ذخیره قند و نیز تنظیم سوخت و ساز قند و چربی از مهم‌ترین نقش‌های کبد در بدن است. این عضو حیاتی بدن نیز مانند سایر اعضای بدن ممکن است دچار اختلال شود و سلامت انسان را با خطرات جدی مواجه کند. یکی از اختلالات شایع کبد در سال‌های اخیر بیماری کبد چرب است که رابطه بسیار مستقیم با سبک زندگی مدرن امروزی بشر دارد.
بیماری کبد چرب چیست؟
علائم و نشانه‌های ابتلا به کبد چرب
۱. بی‌اشتهایی: بی‌اشتهایی می‌تواند یکی از نشانه‌های بروز مشکل در کبد باشد. زمانی که اشتهای شما به طور ناگهانی تغییر می‌کند، ممکن است دلایلی مانند افسردگی و بیماری کبد وجود داشته باشد.
۲. خستگی مداوم: خستگی مزمن می‌تواند به واسطه بیماری‌ها و شرایط مختلفی شکل بگیرد. برای مثال کبد ناسالم می‌تواند دلیل خستگی مداوم شما باشد. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۶ در کالج پزشکی کریسشن هند انجام شد، نشان داد که استرس اکسیداتیو می‌تواند به واسطه کبد چرب یا یک بیماری دیگر که عملکرد کبد را مختل می‌کند، رخ بدهد.
۳. خواب نامنظم: زمانی که کبد عملکرد درست خود را ارائه نمی‌کند، استراحت خوب شبانه دشوار می‌شود. مطالعه‌ای که در بیمارستان دانشگاه منوفیا در مصر روی ۳۰ بیمار انجام شد، نشان داد که مشکلات کبد و کمبود خواب با هم مرتبط هستند.
۴. مشکلات حافظه: زمانی که کبد عملکرد درست خود را ارائه نمی‌کند، سطح سموم در خون افزایش می‌یابد که می‌تواند تاثیر منفی روی مغز داشته باشد.
۵. نوسانات وزن: اگر وزن شما بدون دلیل مشخص دچار نوسان می‌شود، این می‌تواند یکی از نشانه‌های بیماری کبد چرب باشد. سیروز کبدی به واسطه آسیب‌دیدگی کبد شکل می‌گیرد و با گذشت زمان بافت‌های زخمی جایگزین بافت‌های سالم کبد می‌شوند.
۶. خارش پوست: خارش پوست یکی از نخستین نشانه‌های عملکرد نادرست کبد است. نام بالینی برای این شرایط کلانژیت صفراوی اولیه است. اختلال ایجاد شده در کبد به مجاری صفراوی آسیب می‌رساند که به انباشت صفرا و احساس خارش در پوست منجر می‌شود.
۷. زردی چشم‌ها: تغییر رنگ بخش سفید چشم‌ها و پوست به زرد که به نام زردی شناخته می‌شود، در نتیجه انباشت بیلی‌روبین در بدن رخ می‌دهد. زمانی که کبد عملکرد درست خود را ارائه نمی‌کند، سطوح بیلی‌روبین در بدن افزایش می‌یابد. زرد شدن بخش سفید چشم‌ها می‌تواند از کبد چرب سرچشمه بگیرد.
۸. بزرگ شدن پستان در مردان: مردان در صورت ابتلا به بیماری کبد چرب ممکن است افزایش بافت پستان خود را تجربه کنند. این شرایط بیشتر در افراد مبتلا به کبد چرب غیر الکلی دیده می‌شود. زنیکوماستی (بزرگی پستان در مردان) که از یک بی‌تعادلی در هورمون‌های بدن شکل می‌گیرد، می‌تواند به واسطه آسیب کبدی ایجاد شود. این شرایط موجب اختلال در تولید استروژن و تستسترون می‌شود.
۹. قرمزی کف دست‌ها: بیماری کبد چرب می‌تواند موجب تغییر رنگ کف دست‌ها به قرمز روشن شود؛ حتی افرادی که الکل مصرف نمی‌کنند یا گاهی این کار را انجام می‌دهند، می‌توانند با آسیب سیروز ناشی از افزایش بافت زخمی در کبد مواجه شوند. افت عملکرد کبد به واسطه این شرایط می‌تواند موجب افزایش سطوح صفرا و سموم در بدن شود که می‌تواند رنگ کف دست‌ها را تغییر بدهد.
۱۰. ادرار تیره: موارد معدودی وجود دارند که موجب ادرار تیره می‌شوند و یکی از آن‌ها کبد چرب است. سطوح بالای بیلی‌روبین که موجب زرد شدن پوست و قسمت سفید چشم‌ها می‌شود، می‌تواند موجب بروز مشکلاتی در ادرار نیز شود. کلیه‌ها می‌توانند تحت تاثیر کبد آسیب دیده قرار بگیرند و نمی‌توانند تمام بیلی‌روبین موجود در ادرار را تصفیه کنند.
انواع و گریدهای مختلف بیماری کبد چرب
۱. کبد چرب ساده (استئاتوسیس): هپاتیک استئاتوسیس اولین درجه از بیماری کبد چرب است. در این حالت مقداری چربی اضافی در سلول‌های سطح خارجی کبد انباشته شده است. کبد چرب درجه۱ معمولا به دلایلی مانند تغذیه ناسالم و مصرف غذاهای پرچرب و شیرین و نداشتن تحرک کافی بروز پیدا می‌کند. معمولا هیچ نشانه‌ای در این زمینه وجود ندارد و ممکن است حتی زمانی‌که نتیجه آزمایش غیر عادی خون‌تان را دریافت نکنید، متوجه این بیماری نشوید و علی رغم کم خطر بودن این نوع بیماری می‌تواند برای افراد کهن‌سال مشکل‌آفرین باشد.
۲. استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH): تنها تعداد کمی از افرادی که به کبد چرب ساده مبتلا می‌شوند، بیماری‌شان به گرید ۲ به نام استئاتو هپاتیت غیر الکلی (NASH) پیشرفت می‌کند. NASH یک شکل تهاجمی‌تر از این بیماری است که کبد در آن ملتهب می‌شود. التهاب واکنش درمان‌گر بدن برای ترمیم آسیب‌ها و زخم‌هاست و در این شرایط نشانه این است که سلول‌های کبد آسیب دیده‌اند. بیماری کبد چرب غیر الکلی به عنوان مرسوم‌ترین بیماری مزمن در جهان شناخته شده است. بسته به میزان پیشرفت کبد چرب درجه ۲ علائمی مانند درد در ناحیه شکم، مشاهده کبودی در بدن، بزرگی شکم، خونریزی خود به‌خودی از بینی، خستگی و خارش پوست می‌تواند از علائم کبد چرب درجه ۲ باشد.
۳. فیبروز کبدی: برخی افرادی که به NASH مبتلا می‌شوند، بیماری‌شان به فیبروز پیشرفت خواهد کرد. فیبروز یک التهاب مقاوم در کبد است که به اشاعه بافت اسکار فیبروز اطراف سلول‌های کبد و رگ‌های خونی منجر می‌شود. این بافت فیبروز جایگزین بخشی از بافت سالم کبد می‌شود؛ ولی هنوز بافت سالم کافی برای تداوم عملکرد معمول کبد وجود دارد.
۴. سیروز کبدی: این مرحله شدیدترین حالت کبد چرب است. در این حالت حجم بافت‌های زخمی بیشتر و کبد دچار مچاله‌گی و تورم خواهد شد که به این شرایط سیروز کبدی گفته می‌شود. معمولا سیروز کبدی بعد از سنین ۵۰ تا ۶۰ سالگی اتفاق می‌افتد. در مواردی مشاهده شده است که افراد مبتلا به سیروز کبدی دچار دیابت نوع ۲ هم هستند. آسیب‌های ناشی از سیروز کبدی برگشت‌ناپذیر خواهند بود. روند پیشرفت سیروز تدریجی است و پس از سال‌ها باعث توقف کامل عملکرد کبد می‌شود که به این حالت نارسایی کبد می‌گویند. در نهایت این افراد نیاز به پیوند کبد پیدا خواهند کرد. در مواردی نادر سیروز می‌تواند به سرطان کبد منجر شود.
چرا شناخت انواع مختلف کبد چرب مهم است؟
علت بیماری کبد چرب چیست؟
۱. چاقی: چاقی از مهم‌ترین دلایل ابتلا به کبد چرب است. البته افزایش میزان چربی شکمی که با شاخص اندازه دور کمر به دور باسن اندازه‌گیری می‌شود، نسبت به چاقی کل بدن شاخص مهم‌تری برای بروز بیماری کبد چرب است. آمار نشان می‌دهد که به طور معمول ۳۰ تا ۹۰ درصد از افراد بسیار چاق به کبد چرب مبتلا هستند.
۲. افزایش چربی خون: افزایش چربی خون از دیگر اجزای سندروم متابولیک است که با بیماری کبد چرب ارتباط دارد و درمان مناسب افزایش چربی خون به کاهش روند تخریب سلول‌های کبدی در بیماری کبد چرب منجر می‌شود.
۳. مقاومت به انسولین: مقاومت به انسولین در کبد باعث می‌شود که سطح قند خون بالا برود و احتمال تجمع چربی در کبد افزایش پیدا کند. از آنجا که سلول‌ها توانایی پاسخ مناسب به انسولین را ندارند، خطر ابتلا به دیابت و کبد چرب بالاتر می‌رود.
۴. برخی جراحی‌ها: برخی از جراحی‌های شکم مانند برداشتن کیسه صفرا و برداشتن قسمتی از روده یا معده ممکن است سبب ایجاد بیماری کبد چرب شود.
۵. داروهای خاص: مصرف بعضی از داروهای خاص مانند هورمون استروژن، کورتون استروئیدها، آمیودارون، تاموکسی فن والپروات سدیم نیز از علل زمینه‌ساز کبد چرب هستند.
۶. برخی بیماری‌ها: بسیاری از بیماری‌ها مانند افزایش چربی‌های بد یا کلسترول و تری گلیسیرید در خون، سندرم متابولیک، سندرم تخمدان پلی کیستیک، دیابت نوع ۲، کم‌کاری تیروئید (hypothyroidism)، کم‌کاری غده هیپوفیز (hypopituitarism)، خطر ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی را افزایش می‌دهند.
۷. اختلالات مادرزادی: در کودکان نیز اختلالات مادرزادی شامل سوء جذب چربی‌ها، سیستیک فیبروزیس و بیماری ویلسون با کبد چرب همراه هستند.
۸. سبک زندگی نادرست: به طور کلی تبعیت از رژیم‌های غذایی نادرست و مصرف هر روز غذاهای فست فودی (سوسیس، کالباس، سس، پیتزا)، استرس‌های شغلی و خانوادگی بلند مدت، مصرف داروهای بدون مشاوره با پزشکان متخصص، شیوه زندگی بی‌فعالیت و نادرست و تبعات آن از قبیل چاقی و اضافه وزن در ابتلا به کبد چرب در بین سنین مختلف دخیل است.
روش‌های تشخیص بیماری کبد چرب
۱. بررسی سابقه بیمار: چنانچه پزشک شما با توجه به علائمی که برای او توضیح می‌دهید، به بیماری کبد چرب مشکوک شود، سوالاتی را درباره مصرف الکل، سابقه کبد چرب در خانواده، سوابق دارویی گذشته و حال؛ همچنین تغییرات وضعیت بدنی را از شما خواهد پرسید.
۲. معاینه فیزیکی: ممکن است پزشک شما با لمس یا ایجاد فشار در ناحیه کبد به التهاب آن پی ببرد. چنانچه کبد شما در اثر التهاب بزرگ شده باشد، قابل لمس خواهد بود، البته در شرایطی که کبد شما دچار التهاب شده است؛ اما از لحاظ ابعادی بزرگ‌تر نشده است.
۳. آزمایش خون: در بسیاری از موارد آزمایش خون با مشخص کردن افزایش آنزیم‌های کبدی می‌تواند وجود این اختلال را تأیید کند. برای مثال ممکن است پزشک شما از آزمایشگاه بخواهد تا فاکتورهای آلانین آمینوترانسفراز (ALT) یا آسپارتات ترانس آمیناز (AST) را در خون شما اندازه‌گیری کند. بالاتر بودن میزان این آنزیم‌ها از حالت استاندارد به‌معنای التهاب کبدی هستند. البته کبد چرب می‌تواند یکی از علل مربوط به التهاب کبد باشد و هر التهاب کبدی به معنای کبد چرب نیست. در صورتی که آزمایش خون التهاب کبدی را تأیید کرد، ممکن است پزشک شما روش دیگری را درباره تشخیص علت التهاب تجویز کند.
۴. تصویربرداری: پزشک برای تشخیص دقیق‌تر نوع التهاب کبد می‌تواند سونوگرافی، MRI یا سی‌تی‌اسکن را پیشنهاد بدهد. روش دیگری هم به‌نام الاستوگرافی بافت نرم با امواج فراصوت (VCTE) وجود دارد که بیماری را با بررسی سفتی بافت‌ها تشخیص می‌دهد.
۵. بیوپسی: بیوپسی کبد بهترین روش برای تشخیص نوع و شدت بیماری کبد است. البته از این روش زمانی استفاده می‌شود که روش‌های دیگر پاسخ قطعی در تشخیص بیماری نداده باشند. پزشک در بیوپسی کبد با سوزن بخشی از بافت داخل کبد را جدا می‌کند. در این حالت برای کاهش احساس درد در حین برداشت نمونه مقداری بی‌حسی موضعی تزریق می‌شود. به این ترتیب بیوپسی می‌تواند وجود بیوپسی کبد را تأیید کند.
روش‌های درمان بیماری کبد چرب
۱. کاهش وزن: باید به شیوه‌ای مناسب و سالم انجام شود. حذف وعده‌های غذایی و گرسنه ماندن برای مدتی طولانی صرفاً مشکل کبد را تشدید می‌کند؛ اما با پیگیری برنامه ورزشی منظم و سالم می‌توان به‌تدریج به وزن مطلوب رسید.
۲. انتخاب مواد غذایی مناسب: بیماران مبتلا به کبد چرب باید رژیم غذایی خود را محدود کنند. غذاهای پرچرب شامل فرآورده‌های لبنی پرچرب و گوشت قرمز باید کاملاً از برنامه غذایی حذف شوند. از مصرف هرگونه محصولات غذایی فرآوری شده و غلات خودداری شود. توصیه می‌شود رژیم غذایی با مواد قندی و نمک پایین رعایت شود و میوه‌ها و سبزیجات خام بیشتری در وعده‌های غذایی روزانه گنجانده شود تا آب بدن کم نشود.
۳. قطع مصرف داروهای مشکل‌ساز: مصرف داروهایی که تأثیر نامطلوب و منفی بر کبد چرب دارند، باید متوقف شود و داروهایی کم‌خطرتر جایگزین آن‌ها شوند.
۴. ورزش کردن: کاهش چربی شکم به کمک ورزش کردن برای بیماران مبتلا به کبد چرب مفید است. دنبال کردن برنامه ورزشی روزانه وزن بدن را در حد مطلوب نگه می‌دارد و مانع بروز بسیاری از عارضه‌ها می‌شود.
با این وجود بعضی از اختلال‌های مرتبط با کبد چرب مانند کلسترول بالا، افزایش قند خون و چاقی را می‌توان فقط با مداخله‌های دارویی به صورتی کارآمد درمان کرد. اگر این اختلال‌ها تحت کنترل درنیایند، هر نوع تلاش برای درمان بیماری کبد چرب تلاشی بیهوده و محکوم به شکست است؛ بنابراین داروهایی مانند متفورمین برای درمان دیابت مقاوم به انسولین، داروهای استاتین برای مدیریت کلسترول بالا و داروهای رفع معضل چاقی تجویز می‌شوند.
درمان‌های خانگی کبد چرب
۲. لیموترش: لیموترش ویتامین سی بالایی دارد. این ویتامین با خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود به کبد کمک می‌کند تا با تولید آنزیمی به نام گلوتاتیون اثرات سموم را بر کبد خنثی کند؛ بنابراین لیموترش با خاصیت سم‌زدایی‌اش یک درمان خانگی کبد چرب شناخته می‌شود و به بهبود آن کمک می‌کند؛ همچنین ترکیب دیگری که در لیموترش وجود دارد، نارنجین نام دارد و در کاهش التهابات کبدی مؤثر است.
۳. سیر: سیر حاوی آلیسین (یک نوع آنتی اکسیدان) است که یک ترکیب سولفوردار است و برای سم‌زدایی بهتر و موثرتر کبد لازم است. سیر به کبد کمک می‌کند تا بدن را از آلودگی جیوه، بعضی مواد افزودنی موجود در غذاها و هورمون استروژن پاک کند. سیر به فعال‌سازی آنزیم‌هایی که کبد را از سموم پاک می‌کنند، کمک می‌کند؛ همچنین دارای دو ترکیب طبیعی به نام‌های آلیسین و سلنیوم است که به فرآیند پاکسازی کبد کمک می‌کنند و از کبد در برابر آسیب سموم محافظت می‌کنند. علاوه‌بر آن سیر میزان کلسترول و تری گلیسرید را کاهش می‌دهد، که مانند بار سنگینی برای کبد هستند و مانع از عملکرد درست کبد می‌شوند.
۴. زنجبیل: یکی دیگر از شیوه‌های کاهش جذب چربی در جریان گردش خون و اندام‌های داخلی گنجاندن زنجبیل در برنامه غذایی هفتگی است. افراد می‌توانند یک تکه زنجبیل را داخل یک کاسه ماست رنده و پس از صرف وعده‌های غذایی میل کنند. به اعتقاد برخی از درمان‌گران نوشیدن دمنوش زنجبیل در کنترل بیماری‌های کبد به‌ویژه کبد چرب نیز موثر است.
۵. شیرین بیان: می‌توانید از شیرین بیان برای درمان بیماری‌های کبد به‌خصوص کبد چرب غیرالکلی استفاده کنید. براساس تحقیقات صورت گرفته عصاره ریشه شیرین بیان در کاهش فعالیت آنزیم‌های ترانس‌آمیناز (شامل آنزیم‌های آلانین آمینوترانسفراز و آسپارتات آمینوترانسفراز) در بیماری کبد چرب غیرالکلی مؤثر است؛ همچنین شیرین بیان از آثار منفی فلزات سنگین و سموم بر کبد جلوگیری می‌کند.
۶. سبزیجات: مصرف سبزیجات برای جلوگیری از ساخته شدن چربی توصیه شده است. به نظر می‌رسد کلم بروکلی مانع از ساخته شدن چربی در کبد می‌شود. مصرف دیگر سبزیجات مانند اسفناج، کلم بروکسل و کلم پیچ علاوه‌بر کمک به درمان کبد چرب می‌تواند برای کاهش وزن نیز موثر باشد.
۷. ماهی: مصرف ماهی برای کاهش تورم و تنظیم چربی مفید است. ماهی‌های چرب مانند ماهی سالمون، ساردین، تونا و قزل‌آلا غنی از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند. اسیدهای چرب امگا ۳ سبب کاهش سطح چربی کبد و کاهش تورم می‌شوند.
۸. زردچوبه: زردچوبه با دارا بودن آنتی‌اکسیدان‌های ارزشمند می‌تواند درمان خانگی مؤثری برای بیماری کبد چرب باشد. درمان کبد چرب با زردچوبه به دلیل خاصیت آن در بالا بردن قدرت بدن برای هضم چربی است؛ بنابراین از تجمع چربی در کبد جلوگیری می‌کند. علاوه‌بر این زردچوبه به سم‌زدایی از کبد نیز کمک می‌کند.
