صدور قطعنامه غیرسازنده اخیر ازسوی شورای‌حکام آژانس بین‌المللی انرژی‌اتمی، در ادامه روندهای خصمانه سال‌های اخیر، چشم‌انداز همکاری‌های ایران و آژانس را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد در نگاه کلان، درباره آینده مناسبات ایران و غرب نیز قابل تعمیم است.
همشهری آنلاین – گروه سیاسی: در شرایطی که برخی معتقدند طرف‌های غربی در حال چینش پازل‌هایی به‌منظور فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» در مهرماه ۱۴۰۴ (اکتبر ۲۰۲۵) هستند، کلید زدن این سناریو ازسوی تروئیکای اروپایی در نشست اخیر شورای‌حکام آژانس، چشم‌انداز حل و فصل اختلاف‌های موجود میان ایران و غرب را طی کمتر از یک سال پیش رو با سئوال‌ها و ابهام‌های مختلفی مواجه کرده‌است.
این در حالی است که کارشناسان معتقدند تندتر شدن مواضع تروئیکای اروپایی (آلمان، انگلیس و فرانسه) علیه ایران طی ماه‌های اخیر، ممکن است از یک‌سو به فعال‌سازی مکانیسم ماشه و ازسوی دیگر به خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای(ان. پی. تی) منتهی شود.
براین اساس هم بود که کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر امورخارجه و دیپلماتی که مسئولیت مذاکره با آژانس را برعهده دارد، طی روزهای اخیر در گفت‌وگویی رسانه‌ای، تاکید کرد در صورت فعال‌سازی مکانیزم ماشه و بازگشت تحریم‌های ذیل قطعنامه‌های تحریمی پیش از برجام، ایران از ان. پی. تی خارج خواهد شد.
در چنین شرایطی اما، به‌نظر می‌رسد مسیر پیش روی ایران و غرب در نهایت به سر یک دو راهی خواهد رسید؛ یا فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها و همچنین خروج ایران از پیمان ان. پی. تی یا «تفاهم برای توافق جدید».
سناریوی اول؛ سقوط
یک کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با همشهری آنلاین با بیان اینکه تنش در مناسبات ایران و غرب روز به روز درحال افزایش است، گفت: اگرچه برخی معتقدند پیروزی ترامپ، به افزایش تنش‌ها میان ایران و غرب می‌انجامد، اما معتقدم در صورت پیروزی کاملا هریس نیز هم وضعیت وجود متصور بود.
امیرعلی ابوالفتح با تاکید بر اینکه ایران و غرب به «لبه پرتگاه» نزدیک می‌شوند، به سناریوهای موجود در چشم‌انداز این مناسبات اشاره کرد و افزود: یک احتمال و در واقع سناریو، «سقوط» است؛ یعنی طرف غربی در اکتبر ۲۰۲۵ مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد و به‌دنبال آن، شاهد بازگشت تحریم‌ها علیه ایران خواهد بود.
وی درباره نامطلوب بودن این سناریو برای دوطرف اظهارکرد: از یک‌سو بازگشت تحریم‌ها سبب افزایش فشارهای اقتصادی به ایران خواهد شد و از این جنبه، سناریوی مناسبی برای ایران نخواهد بود. ازسوی دیگر غربی‌ها نیز از فعال‌سازی مکانیسم ماشه زیان می‌بینند، چرا که احتمال دارد ایران به سمت تغییر دکترین هسته‌ای خود نیز حرکت کند.
ابوالفتح عنوان کرد: علاوه بر این، همان‌گونه که برخی مقام‌های ایران در روزهای اخیر اشاره کرده‌اند، خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای(ان. پی. تی) واکنش ایران به فعال‌سازی مکانیسم ماشه ازسوی طرف‌های غربی خواهد بود.
سناریوی دوم؛ تفاهم تازه
این کارشناس مسائل بین‌الملل درباره یک سناریوی دیگر محتمل در مناسبات ایران و غرب نیز اظهارکرد: یک احتمال دیگر این است که دو طرف در لبه پرتگاه سقوط، به تفاهم تازه‌ای برای دستیابی به یک توافق جدید دست یابند.
ابوالفتح با بیان اینکه براساس این سناریو ایران و طرف غربی توافق می‌کنند که سقوط اتفاق نیفتد، ادامه داد: در چنین شرایطی خطر بازگشت تحریم‌های ایران لغو می‌شود و ازسوی دیگر خطر تغییر دکترین هسته‌ای ایران نیز ازسر طرف‌های غربی رفع خواهد شد.
وی با اشاره به دلایل مطلوبیت این سناریو برای طرف غربی عنوان کرد: تغییر دکترین نظامی – هسته‌ای ایران، غرب را در خاورمیانه با دردسرهای متعددی مواجه خواهد کرد، چراکه در آن صورت، شاهد مسابقه تسلیحاتی در این منطقه خواهیم بود؛ موضوعی که گزینه نامطلوبی برای آمریکا و اروپایی‌ها به شمار می‌رود.
توافق جدید «غیرممکن» نیست
این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه ممکن است در آخرین لحظات دوطرف به تفاهمی برای «توافق جدید» دست یابند، ادامه داد: به شخصه امیدوارم این اتفاق رخ دهد، اما به هرحال سناریوی اول نیز دور از ذهن نیست؛ به‌ویژه اینکه وضعیت جهانی در حال هدایت تحولات به مسیر افزایش تنش‌ها میان ایران و غرب است.
ابوالفتح تصریح کرد: فضای جهانی در حال پشت‌سر گذاشتن تنش‌های فزاینده‌ای است؛ غرب و روسیه به مقطعی تاریخی در مناسبات خود رسیده‌اند و می‌توان گفت در آستانه یک «جنگ اتمی» قرار دارند و برخی هم از وقوع «جنگ جهانی سوم» سخن به میان آورده‌اند.
وی افزود: در چنین شرایطی فراهم آمدن شرایط برای تفاهم ایران و غرب چندان آسان نیست، به‌ویژه اینکه اروپایی‌ها به دنبال تحولات در جنگ اوکراین، موضع خود را در قبال ایران تندتر از گذشته کرده‌اند. بنابراین شرایط دیگر مانند سال ۲۰۱۵ نیست که از دل آن، توافق برجام خارج شد.
ابوالفتح گفت: اگرچه چشم‌انداز در این زمینه چندان روشن نیست، اما دستیابی به تفاهم چندان هم غیرممکن به‌نظر نمی‌رسد. در ایران برخی چهره‌های سیاسی، از جمله علی لاریجانی از «توافق جدید» صحبت به میان آورده‌اند و ترامپ هم از «مذاکره» دم می‌زند. اما باید دید طرف مقابل دراین زمینه چقدر اراده دارد. در شرایط کنونی که اراده‌ای از خود نشان نمی‌دهند.
ترامپ در کاخ سفید چه خواهد کرد؟
این کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به تاثیر انتخاب ترامپ بر روند مناسبات ایران و غرب عنوان کرد: اگر سابقه چهره‌های نزدیک به ترامپ و تیم او را درنظر بگیریم، می‌توان گفت که چشم‌انداز روشنی به چشم نمی‌خورد. اما این، به آن معنی نیست که با قاطعیت بتوان اظهارنظر کرد.
ابوالفتح با بیان اینکه باید همچنان در انتظار مستقر شدن ترامپ در کاخ‌سفید باشیم، اضافه‌کرد: باید دید «ترامپ رئیس‌جمهور» چه خواهد کرد. ممکن است رویکردهای او با «ترامپ کاندیدا» تفاوت داشته باشد. براساس سابقه تیم ترامپ، باید گفت که رویکرد آنان «ضدایرانی» است، اما باید دید آنها در قالب «دولت آمریکا» چه رویکردهایی را در قبال جمهوری‌اسلامی در پیش می‌گیرند.
