مکران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود یکی از بهترین نقاط ایران برای توسعه تجارت و صنعت است. این منطقه می‌تواند به‌عنوان یک مجموعه صنعتی و تجاری در کنار توسعه بندر چابهار، به محوری برای فعالیت‌های اقتصادی داخلی و خارجی تبدیل شود.
به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، انتخاب سیستان‌وبلوچستان به‌عنوان نخستین سفر استانی رئیس‌جمهور به قدر کافی برای توجیه اهمیت این استان کفایت می‌کند. اهمیتی که رئیس‌جمهور روز جمعه آن را اینگونه مورد تأکید قرار می‌دهد: «از زمان روی کار آمدن، امکان ندارد هفته‌ای بگذرد که به فکر توسعه مکران و استان سیستان‌وبلوچستان نباشد و در این خصوص جلسات مختلفی برگزار نکند.» منطقه مکران و به‌ویژه بندر چابهار از زمان‌های دور در تاریخ ایران نقش مهمی در تجارت و ارتباطات بین‌المللی ایفا کرده است. این منطقه با موقعیت استراتژیک خود در جنوب شرقی ایران و نزدیک به دریای عمان، یکی از نقاط حیاتی در توسعه زیرساخت‌های اقتصادی کشور به شمار می‌رود. پیش از این هم محمدباقر قالیباف در مناظرات انتخابات ریاست‌جمهوری گفته بود اگر رئیس‌جمهور شود احداث پایتخت دوم و اقتصادی ایران در سواحل عمان را پیگیری می‌کند. این نگرش‌ها به‌وضوح بیانگر پتانسیل منطقه برای تبدیل شدن به یکی از کانون‌های اصلی اقتصادی کشور و حتی منطقه‌اند. بندر چابهار به دلیل دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد و نزدیکی به کشور‌های آسیای میانه و هند، می‌تواند به یک هاب ترانزیتی مهم تبدیل شود که ایران را به‌عنوان یک پل ارتباطی میان آسیای مرکزی و سایر نقاط جهان مطرح کند. این نگاه‌ها البته زمانی قابل تقدیر است که از مرحله شعار فراتر رفته و جدیت لازم در برنامه‌ها و سیاست‌های حکمرانی نیز درمورد پروژه مکران دیده شود.
مکران؛ دروازه ورود به رقابت کریدوری
مکران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود یکی از بهترین نقاط ایران برای توسعه تجارت و صنعت است. این منطقه می‌تواند به‌عنوان یک مجموعه صنعتی و تجاری در کنار توسعه بندر چابهار، به محوری برای فعالیت‌های اقتصادی داخلی و خارجی تبدیل شود. سواحل عمان و دریای مکران، مسیر‌های آبی‌ای‌اند که ایران می‌تواند از آن‌ها برای توسعه تجارت و گسترش روابط اقتصادی استفاده کند. همچنین استفاده از این منطقه به عنوان پایگاه انرژی و صنعتی نیز به عنوان یکی از اولویت‌های استراتژیک مطرح است. همچنین بندر چابهار با توجه به زیرساخت‌های آن می‌تواند یک مرکز حمل‌ونقل مواد اولیه معدنی و صنعتی ایران به شمار آید. اگرچه پروژه‌های مختلفی در این زمینه در حال انجام است، اما تاکنون میزان تحقق این پروژه‌ها در حدی نبوده که بتواند به طور کامل از ظرفیت‌های این منطقه بهره‌برداری کند. تکمیل پروژه راه‌آهن چابهار- سرخس می‌تواند ارتباطات تجاری ایران با کشور‌های آسیای میانه را بهبود بخشد و بندر چابهار را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مبادی صادراتی و وارداتی ایران مطرح کند. این پروژه می‌تواند امکان دسترسی آسان به بازار‌های آسیای مرکزی را فراهم آورد و از طریق دریا به دیگر نقاط دنیا متصل شود. این پروژه علاوه‌بر تسهیل حمل‌ونقل کالا، می‌تواند جریان اقتصادی منطقه را به‌طور قابل توجهی تغییر دهد و ایران را به یکی از مهم‌ترین کریدور‌های ترانزیتی تبدیل کند.
تکمیل راه‌آهن چابهار- سرخس، اولین گام پیش‌رو برای توسعه مکران
توسعه منطقه مکران با چالش‌هایی نیز روبه‌رو است. یکی از مهم‌ترین مشکلات، زیرساخت‌های ناکافی و کمبود سرمایه‌گذاری‌های کلان در این منطقه است. اگرچه دولت ایران تلاش‌هایی برای بهبود این وضعیت انجام داده است، اما همچنان برخی از این پروژه‌ها با مشکلات مالی و مدیریتی مواجهند. علاوه بر این، محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌ها می‌توانند به‌عنوان موانعی بر سر راه توسعه منطقه مکران و بندر چابهار عمل کنند. با وجود چالش‌ها، توسعه مکران همچنان می‌تواند به یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های استراتژیک ایران تبدیل شود. ایران به‌عنوان کشوری با موقعیت ژئوپلیتیکی منحصر به فرد، می‌تواند با ایجاد یک شبکه تجاری و ترانزیتی پیشرفته در این منطقه به یکی از هاب‌های مهم اقتصادی جهان تبدیل شود. به‌ویژه با توجه به روابط ایران با کشور‌های همسایه و نیاز آن‌ها به دسترسی به آب‌های آزاد، توسعه مکران می‌تواند به فرصتی بی‌نظیر برای ایران تبدیل شود. درنهایت اگر ایران بتواند این پروژه‌های استراتژیک را به طور کامل عملیاتی کند و به ویژه راه‌آهن چابهار- سرخس را به اتمام برساند، این منطقه می‌تواند به یکی از مهم‌ترین نقاط ترانزیتی و تجاری جهان تبدیل شود و ایران را به یکی از قدرت‌های تجاری منطقه و حتی فراتر از آن بدل کند.
بالقوه‌ترین شریک تجاری در موقعیت رقابت با ایران قرار دارد
در مقابل دیدگاه اول، گروهی از کارشناسان معتقدند چین به دلیل توان مالی و سابقه همکاری‌های اقتصادی با ایران، گزینه‌ای مناسب‌تر برای توسعه منطقه مکران و بندر چابهار است. چین در سال‌های اخیر با استفاده از ابتکار کمربند و جاده، به طور فعال در پروژه‌های زیرساختی در سراسر جهان، به‌ویژه در آسیای مرکزی و خاورمیانه، مشارکت کرده است.
چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان از ظرفیت‌های بالای مالی برخوردار است و می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های کلان در پروژه‌های زیرساختی ایران، ازجمله راه‌آهن، بنادر و بزرگراه‌ها انجام دهد. چین همچنین می‌تواند در تأمین تکنولوژی‌های پیشرفته مورد نیاز برای توسعه بندر چابهار و منطقه مکران مشارکت کند.
چین در سال‌های اخیر شریک تجاری عمده‌ای برای ایران بوده و با توجه به تحریم‌های آمریکا علیه ایران، توانسته است روابط اقتصادی خود را با ایران به‌طور گسترده‌ای گسترش دهد. پروژه‌های مشترک چین و ایران در زمینه‌های نفت، گاز و زیرساخت‌های حمل‌ونقل در حال گسترش است.
با این حال، تعامل با چین در زمینه توسعه مکران نیز چالش‌هایی دارد. رقابت چین با ایران در پروژه‌های ترانزیتی به ویژه در بندر گوادر پاکستان، می‌تواند موجب تضعیف موقعیت ایران در منطقه شود. چین از سال 2015 به همکاری با پاکستان در پروژه دالان اقتصادی چین- پاکستان پرداخته که از طریق بندر گوادر پاکستان به چین متصل می‌شود. این دالان می‌تواند رقیب کریدور شمال- جنوب عبوری از ایران باشد و به دلیل سرمایه‌گذاری‌های گسترده چین در این منطقه، این مسیر به یک تهدید جدی برای ایران تبدیل شده است.
فعال‌ترین شریک تجاری سرمایه‌گذاری خود در چابهار را محدود کرد
دو دیدگاه اصلی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این پروژه‌ها وجود دارد که یکی به هند و دیگری به چین اشاره دارد. به تحلیل این دیدگاه‌ها و چالش‌ها و فرصت‌های هرکدام پرداخته می‌شود و درنهایت بر لزوم اتخاذ یک استراتژی جامع تأکید می‌شود تا ایران از موقعیت تاریخی خود به‌عنوان چهارراه ترانزیتی جهان محافظت کند. یکی از دیدگاه‌های مطرح برای توسعه مکران و بندر چابهار، همکاری نزدیک با هند است. هند به‌عنوان یکی از کشور‌های مهم آسیایی با اقتصاد رو به رشد، می‌تواند گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها باشد. هند به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصاد‌های آسیا، نیاز به دسترسی به منابع انرژی و بازار‌های جدید دارد. این کشور می‌تواند با استفاده از بندر چابهار و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، به بازار‌های آسیای میانه و کشور‌های افغانستان و آسیای جنوبی دسترسی پیدا کند. همکاری ایران و هند در حوزه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و امنیتی دارای سابقه‌ای طولانی است. هند از سال‌ها قبل به توسعه بندر چابهار پرداخته و این همکاری می‌تواند به گسترش روابط دو کشور کمک کند. همچنین علی‌رغم تحریم‌ها، هند به‌عنوان یکی از فعال‌ترین کشور‌ها در زمینه سرمایه‌گذاری در چابهار شناخته می‌شود. پروژه‌هایی مانند راه‌آهن چابهار- زاهدان و توسعه ترمینال کانتینری بندر چابهار ازجمله نمونه‌های این همکاری‌اند. با این حال، باید توجه داشت که همکاری با هند نیز با چالش‌هایی مواجه است. تحریم‌های ایالات متحده بر سر راه این همکاری‌ها قرار دارد و هند برای انجام سرمایه‌گذاری‌های خود در چابهار، حساسیت‌های موجود در زمینه روابط با آمریکا را مدنظر قرار می‌دهد. از این رو، حجم سرمایه‌گذاری هند در این پروژه‌ها به نسبت آنچه که می‌توانست باشد، محدود شده است.
تعلل در توسعه مکران به عقب‌ماندگی از کریدور‌های رقیب می‌انجامد
فارغ از اینکه کدام کشور‌ها می‌توانند شریک ایران در توسعه مکران و بندر چابهار باشند، آنچه کارشناسان بر آن اتفاق نظر دارند این است که ایران باید جدیت و سرعت بیشتری در اجرایی کردن کریدور شمال- جنوب به خرج دهد. این کریدور می‌تواند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسیر‌های ترانزیتی بین اروپا و آسیا، ایران را در موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز خود حفظ کند. اگر ایران نتواند این پروژه‌ها را به‌موقع تکمیل کند، ممکن است از مسیر رقابتی کریدور‌های رقیب دور بماند و موقعیت چهارراهی ایران از بین برود.
خطر تبدیل ایران به میدان در برابر کریدور‌های رقیب، تهدیدی جدی برای موقعیت استراتژیک این کشور است. به همین دلیل، توسعه سریع و جامع بندر چابهار، راه‌آهن چابهار- سرخس و دیگر پروژه‌های زیرساختی در این منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. توسعه مکران و بندر چابهار نیازمند یک استراتژی جامع است که از ظرفیت‌های موجود بهره‌برداری کرده و با انتخاب شریک‌های مناسب، روند اجرایی پروژه‌ها را تسریع کند. همکاری با هند به دلیل روابط دیرینه و نیاز‌های تجاری مشترک و همکاری با چین به دلیل توان مالی و تجارب زیرساختی گسترده، هرکدام مزایا و چالش‌های خاص خود را دارند. با این حال، آنچه بیش از همه اهمیت دارد، حفظ موقعیت استراتژیک ایران در منطقه است. ایران باید برای جلوگیری از تضعیف موقعیت چهارراهی خود و تبدیل شدن به میدانی که توسط کریدور‌های رقیب دور زده می‌شود، سرعت عمل بیشتری در اجرای پروژه‌های زیرساختی و توسعه ترانزیت داشته باشد.
