تالاب «بندعلیخان» تهدیدی برای محیط‌زیست

تالاب بندعلیخان، به عنوان یکی از منابع مهم زیست محیطی استان تهران به دلیل روند رو به خشکی به ویژه طی سالیان اخیر، تهدیدی جدی برای محیط‌زیست، سلامت هوا و معیشت عشایر منطقه محسوب می‌شود.

تالاب بندعلیخان که در ۳۰ کیلومتری جنوب ورامین و در منطقه حفاظت‌شده کویر واقع شده، یکی از منابع مهم زیست‌محیطی استان تهران و حتی شاید بتوان گفت کشور به شمار می‌رود. 

به گزارش خبرنگار تابناک از ورامین، این تالاب با مساحت ۲۵ هزار هکتار در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و زیستگاه انواع گونه‌های جانوری و پرندگان مهاجر است.

 اما در سالیان اخیر، برداشت‌های بی‌رویه آب و انحراف مسیر رودخانه‌ها، به ویژه رودخانه‌های کرج و جاجرود، باعث کاهش شدید سطح آب تالاب و در نتیجه خشکی بخش‌های وسیعی از آن شده است.

محمد فریدی، رئیس اداره محیط زیست ورامین در این خصوص اظهار داشت: تالاب بندعلیخان به‌عنوان زیستگاهی برای پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجر از نیم کره شمالی به ویژه اروپا و سیبری شناخته می‌شود. 

وی در ادامه به برخی از این گونه‌های جانوری اشاره کرد و گفت: گونه‌هایی نظیر مرغابی، حواصیل، اگرت، فیلوش، اردک، غاز‌های پیشانی سفید و خاکستری و باکلان‌های کوچک و بزرگ از جمله موجوداتی هستند که در تالاب زندگی می‌کنند و با خشک شدن آن، گونه‌های یاد شده با بحران زیست محیطی مواجه شده‌اند.

فریدی ادامه داد: علاوه بر این، خشک شدن تالاب منجر به تبدیل آن به کانونی برای ریزگرد‌های نمکی و شوره زار شده که تهدیدی جدی برای استان تهران به ویژه در زمینه آلودگی هوا ایجاد کرده است.

رئیس اداره محیط زیست شهرستان ورامین تصریح کرد: ریزگرد‌هایی که در اثر خشکی تالاب ایجاد شده، نه تنها سلامت ساکنان منطقه را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند بر کیفیت هوا و سلامت عمومی در پایتخت نیز تأثیرگذار باشد.

فریدی ادامه داد: این تالاب برای حفظ عملکرد خود به حدود ۶.۴ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد که از رودخانه‌های کرج و جاجرود تأمین می‌شود. 

رئیس حفاظت از محیط زیست با اشاره به اهمیت حق‌آبه این تالاب گفت: رعایت حق‌آبه تالاب بندعلیخان برای جلوگیری از فرونشست زمین، تغذیه آب‌های زیرزمینی و جلوگیری از پیشروی آب شور به سمت سفره‌های آب شیرین استان تهران ضروری است.

فریدی تأکید کرد: در صورتی که این تالاب را از دست بدهیم، نه تنها یکی از میراث‌های طبیعی کشور نابود می‌شود بلکه تهدیدات زیست‌محیطی نظیر آلودگی هوا و ریزگرد‌ها شدت خواهد گرفت.

وی عنوان کرد: طبق قوانین و آیین‌نامه‌های حفظ و احیای تالاب‌ها، وظیفه ماست که حق‌آبه این تالاب را رعایت کرده و از تخریب آن جلوگیری کنیم تا این اکوسیستم مهم حفظ شود.

محمد بختیاری، مسئول امور عشایری شهرستان‌های ورامین، قرچک و پیشوا نیز درخصوص تأثیرات این بحران بر معیشت عشایر منطقه گفت: ساخت اتوبان حرم تا حرم از گرمسار به قم و انحراف مسیر رودخانه‌ها به سمت منطقه "دیر و مره" موجب شده که آبی که پیش‌تر به تالاب می‌رسید، اکنون به‌طور کامل منحرف شود.

وی بیان کرد: این وضعیت سبب شده که عشایر منطقه که پیشتر از مراتع طبیعی این تالاب برای تأمین علوفه دام‌های خود استفاده می‌کردند، اکنون مجبور به استفاده از جیره‌های دستی شوند که این تغییر موجب مشکلات زیادی در تأمین نیاز‌های معیشتی آنها شده است.

مسئول امور عشایری شهرستان‌های ورامین، قرچک و پیشوا تصریح کرد: در حال حاضر، این تغییرات باعث زیان اقتصادی ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون تومان به‌طور روزانه برای ۲۳۲ خانوار عشایر منطقه شده است و این خسارات سبب مشکلات معیشتی شده و این قشر را با بحران اقتصادی شدید مواجه کرده است.

مجید درویشی، فرماندار ویژه ورامین نیز از پیگیری‌های فرمانداری در راستای رفع این بحران خبر داد و گفت: طی سه سال گذشته، خشکسالی بی‌سابقه‌ای در منطقه حاکم بود که موجب خشکی بخش بزرگی از تالاب شد. 

وی افزود: یکی از اقدامات اصلی در این حوزه، ساماندهی حق‌آبه‌ها و تعیین حق‌آبه‌های شهرستان ورامین و ری از رودخانه بود و این مهم در حال اجرا است تا بخشی از آب مورد نیاز تالاب تأمین شود.

فرماندار ورامین ادامه داد: طی بازه زمانی مذکور به واسطه تصرفات غیرقانونی در مسیر رودخانه‌ها، حق‌آبه تالاب تا به‌طور کامل از دست رفته بود و به‌طور جدی در حال پیگیری این موضوع هستیم و جلسات متعددی با استانداری و دستگاه‌های قضایی برگزار شده تا حق‌آبه به تالاب بازگردد.

درویشی در ادامه افزود: اگر این مشکلات ادامه یابد، علاوه بر تأثیرات زیست‌محیطی و کاهش تنوع زیستی، تهدید جدی برای اقتصاد منطقه به‌ویژه در بخش تولیدات دامی و عشایری ایجاد می‌شود.

وی در پایان تاکید کرد: در صورتی که تالاب بندعلیخان خشک شود، کانون ریزگرد‌ها افزایش پیدا کرده و می‌تواند سلامت هوای تهران و سایر مناطق را تحت تأثیر قرار دهد.

خشک شدن تالاب بندعلیخان نه تنها تهدیدی برای اکوسیستم این منطقه و گونه‌های جانوری منحصر به فرد آن است، بلکه معیشت عشایر منطقه و سلامت محیط زیست پایتخت را نیز به خطر انداخته و ریه‌های پیر و دود گرفته تهران دیگر تحمل ریزگرد‌های شوره زار‌های جنوب استان را ندارد.

هرچند مسئولان شهرستان ورامین اقدامات لازم را برای حل این بحران آغاز کرده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد نیاز به همکاری بیشتر از سوی نهاد‌های استانی و کشوری برای بازگرداندن حق‌آبه و جلوگیری از خشکی کامل تالاب نیازی ضروری است؛ در غیر این صورت، این بحران می‌تواند ابعاد وسیع‌تری پیدا کرده و به تهدیدی جدی برای بخش‌های مختلف کشور تبدیل شود و دیگر برندگان مهاجر سیبری لانه و کاشانه امن خود در جنوب استان تهران را از دست بدهند.