پیامدهای فاجعه بار ساخت سد تنگ سرخ برای شیراز
بهار نیوز . ۱۴۰۳/۹/۴، ۱۱:۲۹
با تغییر نام سد تنگ سرخ حقایق عوض نمی‌شوند
گروه جامعه: ماجرای سد تنگ سرخ این بار رنگ عوض کرد و در قالب احداث آب بند گردشگری و ورزشی در شمال‌غرب شیراز خبر ساز شد.به گزارش ایلنا، موضوعی که هر بار با عناوین جدید مطرح می‌شود تا احداث پروژه سد تنگ سرخ که ارزیابی زیست محیطی ندارد را اجرایی کند. آنگونه که در خبرها نقل شده، تفاهم نامه همکاری احداث آب بند گردشگری و ورزشی شمال‌غرب شیراز در اولین شورای توسعه گردشگری استان فارس مصوب و با تأیید نهایی استاندار فارس انجام شده تا برگزاری مناقصه و عملیات اجرایی آن از سال ۱۴۰۴ آغاز شود.
طرحی که به ادعای متولیان گردشگری استانداری فارس باعث بهبود کیفیت هوای شیراز شده و از هدر رفت میزان بارش تقریبا یک و نیم برابری باران در محور شمال غرب نسبت به مرکز شیراز جلوگیری و منجر به انباشت آب برای تغذیه چاه‌های آب و سفره‌های آب زیرزمینی می شود.
این در حالی است که سالهاست پروژه احداث سد تنگ سرخ با انتقادات گسترده کارشناسان حوزه آب و خاک و و کنشگران محیط زیست روبرو و احداث این پروژه را یک فاجعه زیست محیطی بزرگ قلمداد می کنند.
پروژه ای که گفته شده است در سال ۱۴۰۴ در قالب یک آب بند ۱۲ میلیون متر مکعبی زمینه ساز ایجاد تاسیسات ورزشی، گردشگری با ایجاد مجموعه‌ای شبیه به پارک چیتگر تهران در محوطه پارک ۵۸۰ هکتاری طبیعت می‌شود.
به نظر می رسد، رشته سد تنگ سرخ سر دراز دارد و قرار است تا با راه اندازی احداث این آب بند در کنار ساخت و بهره برداری از پروژه‌های مکمل و بزرگی مانند تله کابین، پارک آبی و آکوآریوم بزرگ شیراز موجب گسترش جذابیت‌ها و رونق اقتصاد گردشگری و افزایش زیرساخت‌ها و امکانات تفریحی برای استان فارس و شیراز شود.ماجرای رونق گردشگری با استفاده از سازه های آبی در شمال غرب شیراز با هر عنوانی در قالب سد تنگ سرخ موضوعی است که از سوی کارشناسان و کنشگران محیط زیست مردود و با برشمردن خطرات این طرح همچنان در رسانه با این موضوع در جدال باشند.
جدال دوباره کُنشگران محیط زیست با احداث سد تنگ سرخ
در همین رابطه، عضو بازنشسته هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس با تشبیه آب بند در منطقه تنگ سرخ شیراز با سیل «درنه لیبی» می گوید: با یک جستجوی ساده دیده می‌شود که تصاویر سیل «درنه لیبی» شباهت آشکاری با چشم انداز سد تنگ سرخ شیراز دارد.
حمید مصباح با اشاره به شمار کشته شدگان سیل «درنی لیبی» به نقل از دولت لیبی در خبرگزاری ها، می افزاید: شهریور سال ۱۴۰۲، شمار جانباختگان این سیل که بر اثر شکستن سد رخ داد، از ۱۱۳۰۰ نفر فراتر رفته و تعداد مفقودی‌های آن به بیش از ۱۰ هزار نفر رسید.وی تصریح می کند: باید سیل «درنه لیبی» درس عبرتی برای مدیریت شیراز باشد.
نابودی ۹۰۰ هکتار عرصه شیراز در صورت احداث و تخریب سد تنگ سرخ
عضو بازنشسته هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس یادآور می‌شود: هنگامی که در ابتدای دهه ۹۰، موضوع ساخت سد تنگ سرخ در بالا دست شیراز با هدف مهار سیلاب رودخانه خشک جدی شد، تعدادی از متخصصان استان و کشور بارها هشدار دادند که: «اگر سدی ساخته شود و به هر دلیل طبیعی(بارش شدید باران و جاری شدن حجم زیاد آب، زلزله، نشست، لغزش، ریزش، گسلی بودن منطقه و...) و غیر طبیعی (جنگ) شکسته شود، بخش گسترده‌ای (حدود ۹۰۰ هکتار) از شیراز در دو طرف این رودخانه، از بزرگراه حسینی الهاشمی در غرب تا پل اقبال آباد در شرق، تخریب می‌شوند، به بیانی ساده، در این حالت که دور ار انتظار نیست، نه تنها سیل مهار نشده، بلکه اثر تخریبی آن بیشتر هم خواهد شد.
ساخت سد تنگ سرخ توجیه پذیر نیست!
مصباح می گوید: آن زمان و پس از هشدارهای متخصصان، فعالان محیط زیست و پافشاری سازمان حفاظت محیط زیست با این استدلال که این طرح» مطالعه ارزیابی زیست محیطی» ندارد و بر پایه مبانی «بوم شناسی» ساخت آن توجیه‌پذیر نیست، کار اجرایی که بدون رعایت ضوابط قانونی آغاز شده بود، متوقف شد.
به گفته وی؛ با وجود همه هشدارها، اما، پشتیبانان ساخت سد، پس از یک وقفه حدود ۱۰ ساله، دوباره در سال ۱۴۰۰ ساخت آن را پیگیری کردند و این بار نیز دوباره متخصصان و فعالان محیط زیست، در نشست‌های تخصصی و گفتگوهای دو طرفه هشدارهای خود را آغاز کردند که بیشتر تصمیم‌گیران استان به ویژه استاندار وقت، تعدادی از نمایندگان شیراز در مجلس و تعدادی از اعضاء شورای شهر شیراز در برخی از این گفتگوها و نشست‌ها حضور داشته‌اند.
این کنشگر حوزه آب و خاک استان فارس با گریزی به بخشی از تلاش های کنشگران حوزه محیط زیست و آب و خاک استان برای جلوگیری از ساخت سد تنگ سرخ می افزاید: در همه این نشست‌ها و گفتگوها، موضوع توجیه‌پذیر نبودن ساخت سد از ۴جنبه با اسناد، مدارک و دلایل علمی، توضیح داده شده است.
لزوم جلوگیری از فاجعه سیل « درنه لیبی» این بار در شیراز
مصباح یکی از دلایل مخالفت با احداث سد تنگ سرخ را زیان‌های آن برای شیراز به ویژه پرخطر بودن ساخت این سازه در بالا دست یک کلانشهر عنوان می کند و می گوید: فاصله محل پیشنهادی ساخت سد با مرز محدوده شهری شیراز کمتر از ۲ کیلومتر است و این در حالی است که فاصله سد شکسته شده با شهر درنه لیبی ۱۵ کیلومتر بود که چنین فاجعه ای را رقم زد.
وی به عدم دست یابی به اهداف پس از ساخت نیز اشاره و بیان می‌کند: کافی نبودن مطالعه و تصویب کمیته سد سازی برای تصمیم‌گیری در شرایطی که ایمنی یک کلان شهر در بین باشد و نتایج مقایسه گزینه‌ها برای مهار کردن سیلاب شیراز با ۷ معیار که گزینه ساخت سد را رد کرده است، از دیگر دلایل مخالفت کارشناسان حوزه آب و خاک و کنشگران محیط زیست است.
کمترین امتیاز و بیشترین هزینه در مهندسی ارزش سد تنگ سرخ
این محقق به این نکته هم اشاره می کند که مقایسه فنی–اقتصادی گزینه‌ها از منظر مهندسی ارزش به وسیله مشاوری انجام شده که نتیجه آن رد ساخت سد بوده است، بر اساس گزارش مشاور، گزینه ساخت سد نسبت به سایر گزینه‌ها کمترین امتیاز و بیشترین هزینه را دارد.
عضو پیشین هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس ادامه می دهد: شوربختانه به رغم این هشدارها که فقط به بخش کوچکی از آنها اشاره شد، اما، قابل درک نیست که چرا هنوز گروهی تصمیم دارند به هر قیمتی که شده، حتی به قیمت به خطر انداختن جان شهروندان شیراز، سد را بسازند؟ آیا منطقی است با این فرض که سازه به گونه‌ای ساخت می‌شود که احتمال تخریب آن صفر شود، ایمنی کلانشهری را به بازی گرفت؟ اصولا، ساخت یک سازه با احتمال تخریب صفر در مهندسی تعریف دارد؟
مصباح متذکر می شود: اگر چه شمار نمونه‌های تخریب سد و آب بند در بالا دست شهرها و زیان جانی و مالی بسیار به ساکنان آنها در ایران و کشورهای دیگر در گذشته کم نیستند، اما، آیا رخداد «درنه لیبی» هم «پندآموز» نیست؟
با تغییر نام سد تنگ سرخ حقایق عوض نمی‌شوند
در ادامه یک دانش آموخته دکتری مدیریت منابع آب از کشور بلژیک هم در همین رابطه در گفت و گو با ایلنا بیان می‌کند: با تغییر نام سد تنگ سرخ در هر قالبی حقیقت‌ها عوض نمی‌شوند، چرا که احداث این سد دارای دو مشکل اساسی است که همواره متخصصین به آن گوشزد کرده اند.
مجتبی پاک پرور با ذکر این نکته که تمامی محدوده مد نظر در مخزن پیشنهادی سد تنگ سرخ پوشیده از سازند گچساران است که متشکل از لایه های گچ، آهک و رس (مارن گچی) تا اعماق بیش از ۲۰۰ متر است، عنوان کرد: لایه های ضخیم گچ در کنار لایه های ضخیم مارن به شکل‌های مورب و عمودی این خواستگاه را شکل داده اند.
وی می افزاید: در زمان بارندگی‌های معمولی، حفره هایی ایجاد می‌شود که در برخی نقاط این حفره ها تبدیل به غارهایی شده که تا حدود ۴۰ متر عمق و ۷ متر ارتفاع سقف می‌رسد.این محقق بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس تاکید می‌کند: سازندهای گچ در محل احداث سد باعث انحلال گچ با آب باران و در نتیجه باعث پیدایش حفره ها در منطقه یاد شده می‌شود.
به دلیل فرار آب، دریاچه‌ای در پشت سازند سد تنگ سرخ شکل نخواهد گرفت
پاک پرور اعلام می‌کند: دریاچه ای که متولیان و سازندگان احداث این سد به دنبال شکل گیری آن هستند، تشکیل نخواهد شد چرا که از زیر سد روند فرار آب براحتی شکل می‌گیرد و حتی پرده آب بند هم نمی‌تواند آب را نگهدارد، زیرا تا اعماق زیاد، این سازند ادامه دارد و فرار آب از تمام پهنه مخزن آن اتفاق خواهد افتاد.
وی یادآور می‌شود: مشابه این وضعیت در سد سیوند مشهود است و در زمان ساخت و آبگیری آن هم هر چه کارشناسان و متخصصان دغدغه‌مند هشداردادند، کسی توجهی نکرد. مدیر آب منطقه ای وقت با پافشاری و با ایجاد یکسری مطالبات اجتماعی نابجا این کار را پیش برد و سد را احداث کردند اما از سال ١٣٨٦ که این سد به زیر بار رفت و آب گیری شد، تاکنون دریاچه واقعی در پشت این سد شکل نگرفته و چرخه هیدرولوژیک آب‌شناسی منطقه هم به هم خورده است.
این کنشگر زیست‌محیطی استان فارس با بیان اینکه آب رود سیوند در پشت سد منقطع و سهمی به دریاچه بختگان نرسید، متذکر می‌شود: نه تنها سازندگان سد سیوند به هدف شان که تنظیم آب بود نرسیدند، بلکه می بینیم امروز دوباره این وضعیت در تنگ سرخ هم حاکم شده است.
گسل هایی که سَدشکن هستند
پاک پرور ادامه می دهد: آنگونه که تخمین زده می‌شود شاید احداث آب بند تنگ سرخ بیش از دو هزار میلیارد تومان در این زمان هزینه در بر خواهد داشت که یقینا به نتیجه ای نخواهد رسید و فقط منابع مالی از جیب بیت المال به باد خواهد رفت.
وی با اشاره به اینکه در کنار سد تنگ سرخ دو گسل فعال سبز پوشان و قلات وجود دارد، ابراز می کند: بنا به تحقیقات دکتر عبدالمجید اسدی استاد زمین شناسی و شاگردان شان این دو گسل فعال بوده و محل احداث سد تنگ سرخ در مکان تقاطع این دو گسل دارد.
این محقق بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس تاکید می‌کند که با احداث این سد و آبگیری آن، این گسل ها فعال تر شده و با وقوع یک زلزله حتی با قدرت متوسط نیز امکان شکسته شدن سد افزوده شده و سیلاب ۱۰ تا ۱۲ میلیون متر مکعبی حاصل از آب‌های ذخیره این سد می‌تواند خسارتهای سنگینی به پایین دست وارد کند.
پاک پرور ادامه می‌دهد: این دو مورد، اشکال بسیار عمده در مسیر احداث این سد و خطر نزدیکی در کنار شهر دو میلیون نفری شیراز ایجاد می‌کند و از سویی هم با توجه به سست بودن سازنده‌های اطراف شاهد ریزش جداره سنگ ها و تجمع مواد رسوبی بصورت گسترده هستیم که بزودی بستر سد را پُر می کند.
مخالفین احداث سد تنگ سرخ مخالف رونق گردشگری نیستند
وی تاکید می‌کند: کسانی که با احداث این سد مخالفت دارند، مخالف رونق گردشگری نیستند و نه تنها هیچ نظر خاص و یا نیت غیر علمی ندارند بلکه دغدغه جلوگیری از یک فاجعه بزرگ برای شیراز دارند. برای این هدف پیشنهادهای جایگزین با هزینه کمتر و بدون خطر را دارند که در جای خود بارها مطرح کرده اند.
این محقق بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس ادامه می‌دهد: موضوع پدافند غیرعامل نیز یکی از دلایل دیگر مخالفت کنشگران حوزه محیط زیست زیست آب و خاک استان فارس است. در کنار کلانشهری مثل شیراز چنین سازه‌ای با ۱۲ میلیون متر مکعب آب اگر مورد اهداف جنگی قرار بگیرد، مثل یک بمب ساعتی است که معلوم نیست سیلاب آن چند هزار نفر را کشته و یا ناپدید کند.
سازندگان سد تنگ سرخ در دادگاه صالحه تعهد بدهند
وی خواستار تعهد رسمی و حقوقی سازندگان این پروژه برای تامین امنیت خاطر شهروندان می‌شود و می‌گوید: تقاضای همه دغدغه مندان، کارشناسان و کنشگران حوزه آب و خاک و محیط زیست استان فارس بر این است که برای یک بار هم که شده سازندگان این سد متعهد شوند که اگر روزی این سد ساخته شد و آبی در مخزن آب باقی نماند و نیز اگر منجر به بروز اتفاقاتی برای جان و مال شهروندان شد، در دادگاه صالحه فراخوانده و پاسخگو باشند.
این کنشگر محیط زیستی استان فارس با گریزی به احداث سد گُتوند در استان خوزستان و مصائب زیست محیطی این طرح وزارت نیرو اظهار می‌کند: در کشورما این اتفاقات عمدی و غیر عمدی رخ می دهد و هیچ کسی پاسخگو نیست، مشابه این وضعیت که برای تنگ سرخ در حال رخ دادن است در سد گتوند استان خوزستان وجود دارد.
پاک پرور ادامه می‌دهد: سازند گتوند بر روی سازند مشابه ساخته شد و به رغم همه گوشزدها، این سازند بر روی گچ و آهک و در مجاورت گنبدهای نمکی احداث و به یک معضل کلان محیط زیستی و یک آبروریزی بزرگ برای مدیریت منابع آب کشور که بیش از چهار میلیارد متر مکعب آب پشت آن سد ذخیره می‌شود، تبدیل شده است.
وی اضافه می‌کند: آب‌های این سد تبدیل به دریاچه ای شور با شوری بیشتر از آب‌های خلیج فارس شده که هیچ کمکی به کشاورزی و یا سایر اهداف نمی‌کند و مجموعه مدیریت آب کشور مانده اند که این آب شور شده را چه کنند.
این کارشناس حوزه آب و خاک استان فارس متذکر می‌شود: در خوشبینانه ترین حالت احداث این سازندها (گتوند) را یک اشتباه می نامم در حالی که می‌تواند یک خیانت بزرگ باشد، ولی کسانی که اجرا کردند، هیچ گزندی ندیدند و سد تنگ سرخ هم همان حکایت است که مصرانه به دنبال احداث این سد در شمال غرب شیراز هستند.
یک فعال حوزه محیط زیست دیگر استان فارس نیز با انتقاد شدید از احداث آب بند در تنگ سرخ شیراز بیان می‌کند: ماجرای احداث سد تنگ در غرب شیراز حکایتی نگران کننده و قصه ای دور از باور نظر کارشناسی در راستای دانش بوم شناختی، زمین شناسی، علوم اجتماعی، علوم توسعه‌ای، آمایش سرزمین است که بیش از یک دهه تکرار و تاکید نظرات فنی اساتید دانشگاهی و کنشگران محیط زیست و مدافعین سلامت شهروندان شیرازی همچنان در محافل مجموعه های ذینفع متصرف عرصه های کوهای دراک و مسیر تنگ سرخ در غرب شیراز مورد بی توجهی و تقابل قرار می گیرد.
از سرگیری دوباره سناریوی تخریب در غرب شیراز
سیروس زارع اظهار می‌کند: با تغییر دولت ها و مسئولان استانی و متولیان دستگاه های اجرایی باز هم سناریو تخریب در غرب شیراز از سر گرفته و در دولت جدید نیز با تغییر نام سد به بند گردشگری ماجرا از سر گرفته می‌شود.
وی می افزاید: شاید به لحاظ فنی، تغییراتی در نوع سازه پیشنهادی جهت اجرا داده شده باشد اما در اصل هدف ذخیره آب در غرب شیراز است که مخاطرات این پروژه و پیامدهای مخرب آن کم نیست.
زارع با تصریح اینکه تخریب عرصه های طبیعی در غرب شیراز نگران کننده است،تأکید می‌کند:بارها به دلایل فنی احدات سد تنگ سرخ مردود اعلام شده است و هیچ اتفاق جدیدی مبنی بر مرتفع شدن مخاطرات روی نداده ،تنها با تغییر در مستندات سعی می شود متولیان محیط زیست و منابع طبیعی از چرخه نظارت و صدور مجوز کنار گذاشته شوند.
تغییر ابعاد سد تنگ سرخ مصداق بارز خطا در اصل این تصمیم
دبیر گروه احیا کنندگان تالاب بین المللی کمجان عنوان می‌کند: مصداق بارز خطا بودن اصل این تصمیم، تغییراتی است که در ابعاد سازه با هر بار مخالفت در طراحی های سد، اعمال و همچنان مردود اعلام شده است. وی متذکر می‌شود: طبق نظرات متخصصین در جلسات مکرر و مستمر از منظر زمین شناختی لایه های بافت بستر سد و منطقه حسینی الهاشمی و نواحی آن سازند گچساران است و حفره های کارستی متعدد در محدوده مخزن سد حکایت از نفوذ پذیری آب در لایه های آن دارد.
این کُنشگر حوزه محیط زیست در استان فارس اظهار می‌کند: ترک ها و رانش های مشهود در ابنیه و ساختمان ها این بخش با یک بازدیدی کوتاه مشهود و گویای این واقعیت است که ذخیره آب به هر میزان به تشدید مخاطرات در ساختمان های مسکونی شهروندان خواهد انجامید. زارع با تاکید بر اینکه لازم است تا دلایل پافشاری برای ایجاد سازه غیر فنی مورد واکاوی جدی دستگاه های امنیتی قرار گیرد، اضافه می‌کند:به فرض اینکه هدف توسعه‌ای باشد و شهرک سازی را دنبال کنند چرا باید تاوان این اقدام راجمعیت کثیری در کلانشهر شیراز بدهند؟
خسارات غیر قابل جبران با کاهش ورودی آب تالاب مهارلو به سلامت شهروندان
عضو شورای تشکل‌های تالابی کشور بیان می‌کند:چرا با توجه به اینکه این تصمیم بارها با ذکر همه هشدارها از نگاه تخصصی مرود اعلام می شود پافشاری ها همچنان ادامه دارد ، ذینفعان در فرایند اجرای تخریب های متنوع اعم از ایجاد تله کابین و آب بند با هدف ذخیره آب، حفظ سلامت شهروندان را نادیده می گیرند و مهمتر اینکه در پی آب رودخانه فصلی شیراز تالابِ بیمار، آلوده و در معرض خطر خشکی مهارلو قرار دارد و هر کاهشی در ورودی آب به این تالاب خسارتهای غیر قابل جیرانی را به سلامت شهروندان شیرازی خصوصاً شرق شیراز وارد خواهد کرد.
تغییر نام سازه سد تنگ سرخ اصل ماجرا را کتمان نمی‌کند
به گفته وی؛ آب تصفیه شده فاضلاب شیراز نیز از مهارلو دریغ شده و به کارخانه فولاد کوار منتقل می شود، مگر به جز آلودگی سهمی برای تالاب مهارلو دیده ایم، تغییر نام سازه اصل ماجرا را کتمان نمی کند.زارع می‌گوید:با علم به اینکه کریدور هوای سالم شیراز از غرب به شرق است و باغ ها و فضای سبز شهر شیراز طی سال های اخیر تقلیل معنا داری داشته هر اقدام توسعه ای که منجر به تشدید آلاینده ها در این شهر گردد، عملا سلامت عمومی را با مخاطره جدی مواجه خواهد کرد و در آینده ای نزدیک شهر آلوده ای را تحویل همشهریان و ساکنان شیراز خواهیم داد.
این فعال محیط زیستی استان فارس تاکید می‌کند: از مقام های عالی شهر و مسئولان متولی حفظ سلامت محیط زیست و منابع طبیعی درخواست عاجلِ بایسته وشایسته داریم تا با تغییر عنوان نام سد تنگ سرخ به آب بند گردشگری و خارج شدن از پروسه ارزیابی و عدم نیاز به صدور مجوز از سوی آنان نسبت به رسالت خطیر شان که همانا تامین امنیت و سلامت عرصه ومردم می‌باشد ، حساسیت بیشتر نشان دهند.
دبیر تشکل احیا کنندگان تالاب بین المللی کمجان خاتمه می افزاید: قبل از اینکه به فکر جذب گردشگر باشیم، لازم است تا به فکر سلامت مردم ساکن در این کلانشهر باشیم ،گردشگری از جمله فرصت های مغتنم خلق سرمایه و رونق اقتصادی است و در شیراز فرصتهای بی نظیر طبیعی ، تاریخی، فرهنگی، مذهبی، ادبی، و.....داریم که با مدیریت مناسب و حفظ داشته ها قادر خواهیم بود به رونق این صنعت بیافزایم البته قبل از اینکه یکی از غنی ترین مناطق زیستگاهی را تخریب کنیم.
این در حالی است که سالهاست پروژه احداث سد تنگ سرخ با انتقادات گسترده کارشناسان حوزه آب و خاک و و کنشگران محیط زیست روبرو و احداث این پروژه را یک فاجعه زیست محیطی بزرگ قلمداد می کنند.
پروژه ای که گفته شده است در سال ۱۴۰۴ در قالب یک آب بند ۱۲ میلیون متر مکعبی زمینه ساز ایجاد تاسیسات ورزشی، گردشگری با ایجاد مجموعه‌ای شبیه به پارک چیتگر تهران در محوطه پارک ۵۸۰ هکتاری طبیعت می‌شود.
به نظر می رسد، رشته سد تنگ سرخ سر دراز دارد و قرار است تا با راه اندازی احداث این آب بند در کنار ساخت و بهره برداری از پروژه‌های مکمل و بزرگی مانند تله کابین، پارک آبی و آکوآریوم بزرگ شیراز موجب گسترش جذابیت‌ها و رونق اقتصاد گردشگری و افزایش زیرساخت‌ها و امکانات تفریحی برای استان فارس و شیراز شود.ماجرای رونق گردشگری با استفاده از سازه های آبی در شمال غرب شیراز با هر عنوانی در قالب سد تنگ سرخ موضوعی است که از سوی کارشناسان و کنشگران محیط زیست مردود و با برشمردن خطرات این طرح همچنان در رسانه با این موضوع در جدال باشند.
جدال دوباره کُنشگران محیط زیست با احداث سد تنگ سرخ
در همین رابطه، عضو بازنشسته هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس با تشبیه آب بند در منطقه تنگ سرخ شیراز با سیل «درنه لیبی» می گوید: با یک جستجوی ساده دیده می‌شود که تصاویر سیل «درنه لیبی» شباهت آشکاری با چشم انداز سد تنگ سرخ شیراز دارد.
حمید مصباح با اشاره به شمار کشته شدگان سیل «درنی لیبی» به نقل از دولت لیبی در خبرگزاری ها، می افزاید: شهریور سال ۱۴۰۲، شمار جانباختگان این سیل که بر اثر شکستن سد رخ داد، از ۱۱۳۰۰ نفر فراتر رفته و تعداد مفقودی‌های آن به بیش از ۱۰ هزار نفر رسید.وی تصریح می کند: باید سیل «درنه لیبی» درس عبرتی برای مدیریت شیراز باشد.
نابودی ۹۰۰ هکتار عرصه شیراز در صورت احداث و تخریب سد تنگ سرخ
عضو بازنشسته هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس یادآور می‌شود: هنگامی که در ابتدای دهه ۹۰، موضوع ساخت سد تنگ سرخ در بالا دست شیراز با هدف مهار سیلاب رودخانه خشک جدی شد، تعدادی از متخصصان استان و کشور بارها هشدار دادند که: «اگر سدی ساخته شود و به هر دلیل طبیعی(بارش شدید باران و جاری شدن حجم زیاد آب، زلزله، نشست، لغزش، ریزش، گسلی بودن منطقه و...) و غیر طبیعی (جنگ) شکسته شود، بخش گسترده‌ای (حدود ۹۰۰ هکتار) از شیراز در دو طرف این رودخانه، از بزرگراه حسینی الهاشمی در غرب تا پل اقبال آباد در شرق، تخریب می‌شوند، به بیانی ساده، در این حالت که دور ار انتظار نیست، نه تنها سیل مهار نشده، بلکه اثر تخریبی آن بیشتر هم خواهد شد.
ساخت سد تنگ سرخ توجیه پذیر نیست!
مصباح می گوید: آن زمان و پس از هشدارهای متخصصان، فعالان محیط زیست و پافشاری سازمان حفاظت محیط زیست با این استدلال که این طرح» مطالعه ارزیابی زیست محیطی» ندارد و بر پایه مبانی «بوم شناسی» ساخت آن توجیه‌پذیر نیست، کار اجرایی که بدون رعایت ضوابط قانونی آغاز شده بود، متوقف شد.
به گفته وی؛ با وجود همه هشدارها، اما، پشتیبانان ساخت سد، پس از یک وقفه حدود ۱۰ ساله، دوباره در سال ۱۴۰۰ ساخت آن را پیگیری کردند و این بار نیز دوباره متخصصان و فعالان محیط زیست، در نشست‌های تخصصی و گفتگوهای دو طرفه هشدارهای خود را آغاز کردند که بیشتر تصمیم‌گیران استان به ویژه استاندار وقت، تعدادی از نمایندگان شیراز در مجلس و تعدادی از اعضاء شورای شهر شیراز در برخی از این گفتگوها و نشست‌ها حضور داشته‌اند.
این کنشگر حوزه آب و خاک استان فارس با گریزی به بخشی از تلاش های کنشگران حوزه محیط زیست و آب و خاک استان برای جلوگیری از ساخت سد تنگ سرخ می افزاید: در همه این نشست‌ها و گفتگوها، موضوع توجیه‌پذیر نبودن ساخت سد از ۴جنبه با اسناد، مدارک و دلایل علمی، توضیح داده شده است.
لزوم جلوگیری از فاجعه سیل « درنه لیبی» این بار در شیراز
مصباح یکی از دلایل مخالفت با احداث سد تنگ سرخ را زیان‌های آن برای شیراز به ویژه پرخطر بودن ساخت این سازه در بالا دست یک کلانشهر عنوان می کند و می گوید: فاصله محل پیشنهادی ساخت سد با مرز محدوده شهری شیراز کمتر از ۲ کیلومتر است و این در حالی است که فاصله سد شکسته شده با شهر درنه لیبی ۱۵ کیلومتر بود که چنین فاجعه ای را رقم زد.
وی به عدم دست یابی به اهداف پس از ساخت نیز اشاره و بیان می‌کند: کافی نبودن مطالعه و تصویب کمیته سد سازی برای تصمیم‌گیری در شرایطی که ایمنی یک کلان شهر در بین باشد و نتایج مقایسه گزینه‌ها برای مهار کردن سیلاب شیراز با ۷ معیار که گزینه ساخت سد را رد کرده است، از دیگر دلایل مخالفت کارشناسان حوزه آب و خاک و کنشگران محیط زیست است.
کمترین امتیاز و بیشترین هزینه در مهندسی ارزش سد تنگ سرخ
این محقق به این نکته هم اشاره می کند که مقایسه فنی–اقتصادی گزینه‌ها از منظر مهندسی ارزش به وسیله مشاوری انجام شده که نتیجه آن رد ساخت سد بوده است، بر اساس گزارش مشاور، گزینه ساخت سد نسبت به سایر گزینه‌ها کمترین امتیاز و بیشترین هزینه را دارد.
عضو پیشین هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس ادامه می دهد: شوربختانه به رغم این هشدارها که فقط به بخش کوچکی از آنها اشاره شد، اما، قابل درک نیست که چرا هنوز گروهی تصمیم دارند به هر قیمتی که شده، حتی به قیمت به خطر انداختن جان شهروندان شیراز، سد را بسازند؟ آیا منطقی است با این فرض که سازه به گونه‌ای ساخت می‌شود که احتمال تخریب آن صفر شود، ایمنی کلانشهری را به بازی گرفت؟ اصولا، ساخت یک سازه با احتمال تخریب صفر در مهندسی تعریف دارد؟
مصباح متذکر می شود: اگر چه شمار نمونه‌های تخریب سد و آب بند در بالا دست شهرها و زیان جانی و مالی بسیار به ساکنان آنها در ایران و کشورهای دیگر در گذشته کم نیستند، اما، آیا رخداد «درنه لیبی» هم «پندآموز» نیست؟
با تغییر نام سد تنگ سرخ حقایق عوض نمی‌شوند
در ادامه یک دانش آموخته دکتری مدیریت منابع آب از کشور بلژیک هم در همین رابطه در گفت و گو با ایلنا بیان می‌کند: با تغییر نام سد تنگ سرخ در هر قالبی حقیقت‌ها عوض نمی‌شوند، چرا که احداث این سد دارای دو مشکل اساسی است که همواره متخصصین به آن گوشزد کرده اند.
مجتبی پاک پرور با ذکر این نکته که تمامی محدوده مد نظر در مخزن پیشنهادی سد تنگ سرخ پوشیده از سازند گچساران است که متشکل از لایه های گچ، آهک و رس (مارن گچی) تا اعماق بیش از ۲۰۰ متر است، عنوان کرد: لایه های ضخیم گچ در کنار لایه های ضخیم مارن به شکل‌های مورب و عمودی این خواستگاه را شکل داده اند.
وی می افزاید: در زمان بارندگی‌های معمولی، حفره هایی ایجاد می‌شود که در برخی نقاط این حفره ها تبدیل به غارهایی شده که تا حدود ۴۰ متر عمق و ۷ متر ارتفاع سقف می‌رسد.این محقق بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس تاکید می‌کند: سازندهای گچ در محل احداث سد باعث انحلال گچ با آب باران و در نتیجه باعث پیدایش حفره ها در منطقه یاد شده می‌شود.
به دلیل فرار آب، دریاچه‌ای در پشت سازند سد تنگ سرخ شکل نخواهد گرفت
پاک پرور اعلام می‌کند: دریاچه ای که متولیان و سازندگان احداث این سد به دنبال شکل گیری آن هستند، تشکیل نخواهد شد چرا که از زیر سد روند فرار آب براحتی شکل می‌گیرد و حتی پرده آب بند هم نمی‌تواند آب را نگهدارد، زیرا تا اعماق زیاد، این سازند ادامه دارد و فرار آب از تمام پهنه مخزن آن اتفاق خواهد افتاد.
وی یادآور می‌شود: مشابه این وضعیت در سد سیوند مشهود است و در زمان ساخت و آبگیری آن هم هر چه کارشناسان و متخصصان دغدغه‌مند هشداردادند، کسی توجهی نکرد. مدیر آب منطقه ای وقت با پافشاری و با ایجاد یکسری مطالبات اجتماعی نابجا این کار را پیش برد و سد را احداث کردند اما از سال ١٣٨٦ که این سد به زیر بار رفت و آب گیری شد، تاکنون دریاچه واقعی در پشت این سد شکل نگرفته و چرخه هیدرولوژیک آب‌شناسی منطقه هم به هم خورده است.
این کنشگر زیست‌محیطی استان فارس با بیان اینکه آب رود سیوند در پشت سد منقطع و سهمی به دریاچه بختگان نرسید، متذکر می‌شود: نه تنها سازندگان سد سیوند به هدف شان که تنظیم آب بود نرسیدند، بلکه می بینیم امروز دوباره این وضعیت در تنگ سرخ هم حاکم شده است.
گسل هایی که سَدشکن هستند
پاک پرور ادامه می دهد: آنگونه که تخمین زده می‌شود شاید احداث آب بند تنگ سرخ بیش از دو هزار میلیارد تومان در این زمان هزینه در بر خواهد داشت که یقینا به نتیجه ای نخواهد رسید و فقط منابع مالی از جیب بیت المال به باد خواهد رفت.
وی با اشاره به اینکه در کنار سد تنگ سرخ دو گسل فعال سبز پوشان و قلات وجود دارد، ابراز می کند: بنا به تحقیقات دکتر عبدالمجید اسدی استاد زمین شناسی و شاگردان شان این دو گسل فعال بوده و محل احداث سد تنگ سرخ در مکان تقاطع این دو گسل دارد.
این محقق بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس تاکید می‌کند که با احداث این سد و آبگیری آن، این گسل ها فعال تر شده و با وقوع یک زلزله حتی با قدرت متوسط نیز امکان شکسته شدن سد افزوده شده و سیلاب ۱۰ تا ۱۲ میلیون متر مکعبی حاصل از آب‌های ذخیره این سد می‌تواند خسارتهای سنگینی به پایین دست وارد کند.
پاک پرور ادامه می‌دهد: این دو مورد، اشکال بسیار عمده در مسیر احداث این سد و خطر نزدیکی در کنار شهر دو میلیون نفری شیراز ایجاد می‌کند و از سویی هم با توجه به سست بودن سازنده‌های اطراف شاهد ریزش جداره سنگ ها و تجمع مواد رسوبی بصورت گسترده هستیم که بزودی بستر سد را پُر می کند.
مخالفین احداث سد تنگ سرخ مخالف رونق گردشگری نیستند
وی تاکید می‌کند: کسانی که با احداث این سد مخالفت دارند، مخالف رونق گردشگری نیستند و نه تنها هیچ نظر خاص و یا نیت غیر علمی ندارند بلکه دغدغه جلوگیری از یک فاجعه بزرگ برای شیراز دارند. برای این هدف پیشنهادهای جایگزین با هزینه کمتر و بدون خطر را دارند که در جای خود بارها مطرح کرده اند.
این محقق بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس ادامه می‌دهد: موضوع پدافند غیرعامل نیز یکی از دلایل دیگر مخالفت کنشگران حوزه محیط زیست زیست آب و خاک استان فارس است. در کنار کلانشهری مثل شیراز چنین سازه‌ای با ۱۲ میلیون متر مکعب آب اگر مورد اهداف جنگی قرار بگیرد، مثل یک بمب ساعتی است که معلوم نیست سیلاب آن چند هزار نفر را کشته و یا ناپدید کند.
سازندگان سد تنگ سرخ در دادگاه صالحه تعهد بدهند
وی خواستار تعهد رسمی و حقوقی سازندگان این پروژه برای تامین امنیت خاطر شهروندان می‌شود و می‌گوید: تقاضای همه دغدغه مندان، کارشناسان و کنشگران حوزه آب و خاک و محیط زیست استان فارس بر این است که برای یک بار هم که شده سازندگان این سد متعهد شوند که اگر روزی این سد ساخته شد و آبی در مخزن آب باقی نماند و نیز اگر منجر به بروز اتفاقاتی برای جان و مال شهروندان شد، در دادگاه صالحه فراخوانده و پاسخگو باشند.
این کنشگر محیط زیستی استان فارس با گریزی به احداث سد گُتوند در استان خوزستان و مصائب زیست محیطی این طرح وزارت نیرو اظهار می‌کند: در کشورما این اتفاقات عمدی و غیر عمدی رخ می دهد و هیچ کسی پاسخگو نیست، مشابه این وضعیت که برای تنگ سرخ در حال رخ دادن است در سد گتوند استان خوزستان وجود دارد.
پاک پرور ادامه می‌دهد: سازند گتوند بر روی سازند مشابه ساخته شد و به رغم همه گوشزدها، این سازند بر روی گچ و آهک و در مجاورت گنبدهای نمکی احداث و به یک معضل کلان محیط زیستی و یک آبروریزی بزرگ برای مدیریت منابع آب کشور که بیش از چهار میلیارد متر مکعب آب پشت آن سد ذخیره می‌شود، تبدیل شده است.
وی اضافه می‌کند: آب‌های این سد تبدیل به دریاچه ای شور با شوری بیشتر از آب‌های خلیج فارس شده که هیچ کمکی به کشاورزی و یا سایر اهداف نمی‌کند و مجموعه مدیریت آب کشور مانده اند که این آب شور شده را چه کنند.
این کارشناس حوزه آب و خاک استان فارس متذکر می‌شود: در خوشبینانه ترین حالت احداث این سازندها (گتوند) را یک اشتباه می نامم در حالی که می‌تواند یک خیانت بزرگ باشد، ولی کسانی که اجرا کردند، هیچ گزندی ندیدند و سد تنگ سرخ هم همان حکایت است که مصرانه به دنبال احداث این سد در شمال غرب شیراز هستند.
یک فعال حوزه محیط زیست دیگر استان فارس نیز با انتقاد شدید از احداث آب بند در تنگ سرخ شیراز بیان می‌کند: ماجرای احداث سد تنگ در غرب شیراز حکایتی نگران کننده و قصه ای دور از باور نظر کارشناسی در راستای دانش بوم شناختی، زمین شناسی، علوم اجتماعی، علوم توسعه‌ای، آمایش سرزمین است که بیش از یک دهه تکرار و تاکید نظرات فنی اساتید دانشگاهی و کنشگران محیط زیست و مدافعین سلامت شهروندان شیرازی همچنان در محافل مجموعه های ذینفع متصرف عرصه های کوهای دراک و مسیر تنگ سرخ در غرب شیراز مورد بی توجهی و تقابل قرار می گیرد.
از سرگیری دوباره سناریوی تخریب در غرب شیراز
سیروس زارع اظهار می‌کند: با تغییر دولت ها و مسئولان استانی و متولیان دستگاه های اجرایی باز هم سناریو تخریب در غرب شیراز از سر گرفته و در دولت جدید نیز با تغییر نام سد به بند گردشگری ماجرا از سر گرفته می‌شود.
وی می افزاید: شاید به لحاظ فنی، تغییراتی در نوع سازه پیشنهادی جهت اجرا داده شده باشد اما در اصل هدف ذخیره آب در غرب شیراز است که مخاطرات این پروژه و پیامدهای مخرب آن کم نیست.
زارع با تصریح اینکه تخریب عرصه های طبیعی در غرب شیراز نگران کننده است،تأکید می‌کند:بارها به دلایل فنی احدات سد تنگ سرخ مردود اعلام شده است و هیچ اتفاق جدیدی مبنی بر مرتفع شدن مخاطرات روی نداده ،تنها با تغییر در مستندات سعی می شود متولیان محیط زیست و منابع طبیعی از چرخه نظارت و صدور مجوز کنار گذاشته شوند.
تغییر ابعاد سد تنگ سرخ مصداق بارز خطا در اصل این تصمیم
دبیر گروه احیا کنندگان تالاب بین المللی کمجان عنوان می‌کند: مصداق بارز خطا بودن اصل این تصمیم، تغییراتی است که در ابعاد سازه با هر بار مخالفت در طراحی های سد، اعمال و همچنان مردود اعلام شده است. وی متذکر می‌شود: طبق نظرات متخصصین در جلسات مکرر و مستمر از منظر زمین شناختی لایه های بافت بستر سد و منطقه حسینی الهاشمی و نواحی آن سازند گچساران است و حفره های کارستی متعدد در محدوده مخزن سد حکایت از نفوذ پذیری آب در لایه های آن دارد.
این کُنشگر حوزه محیط زیست در استان فارس اظهار می‌کند: ترک ها و رانش های مشهود در ابنیه و ساختمان ها این بخش با یک بازدیدی کوتاه مشهود و گویای این واقعیت است که ذخیره آب به هر میزان به تشدید مخاطرات در ساختمان های مسکونی شهروندان خواهد انجامید. زارع با تاکید بر اینکه لازم است تا دلایل پافشاری برای ایجاد سازه غیر فنی مورد واکاوی جدی دستگاه های امنیتی قرار گیرد، اضافه می‌کند:به فرض اینکه هدف توسعه‌ای باشد و شهرک سازی را دنبال کنند چرا باید تاوان این اقدام راجمعیت کثیری در کلانشهر شیراز بدهند؟
خسارات غیر قابل جبران با کاهش ورودی آب تالاب مهارلو به سلامت شهروندان
عضو شورای تشکل‌های تالابی کشور بیان می‌کند:چرا با توجه به اینکه این تصمیم بارها با ذکر همه هشدارها از نگاه تخصصی مرود اعلام می شود پافشاری ها همچنان ادامه دارد ، ذینفعان در فرایند اجرای تخریب های متنوع اعم از ایجاد تله کابین و آب بند با هدف ذخیره آب، حفظ سلامت شهروندان را نادیده می گیرند و مهمتر اینکه در پی آب رودخانه فصلی شیراز تالابِ بیمار، آلوده و در معرض خطر خشکی مهارلو قرار دارد و هر کاهشی در ورودی آب به این تالاب خسارتهای غیر قابل جیرانی را به سلامت شهروندان شیرازی خصوصاً شرق شیراز وارد خواهد کرد.
تغییر نام سازه سد تنگ سرخ اصل ماجرا را کتمان نمی‌کند
به گفته وی؛ آب تصفیه شده فاضلاب شیراز نیز از مهارلو دریغ شده و به کارخانه فولاد کوار منتقل می شود، مگر به جز آلودگی سهمی برای تالاب مهارلو دیده ایم، تغییر نام سازه اصل ماجرا را کتمان نمی کند.زارع می‌گوید:با علم به اینکه کریدور هوای سالم شیراز از غرب به شرق است و باغ ها و فضای سبز شهر شیراز طی سال های اخیر تقلیل معنا داری داشته هر اقدام توسعه ای که منجر به تشدید آلاینده ها در این شهر گردد، عملا سلامت عمومی را با مخاطره جدی مواجه خواهد کرد و در آینده ای نزدیک شهر آلوده ای را تحویل همشهریان و ساکنان شیراز خواهیم داد.
این فعال محیط زیستی استان فارس تاکید می‌کند: از مقام های عالی شهر و مسئولان متولی حفظ سلامت محیط زیست و منابع طبیعی درخواست عاجلِ بایسته وشایسته داریم تا با تغییر عنوان نام سد تنگ سرخ به آب بند گردشگری و خارج شدن از پروسه ارزیابی و عدم نیاز به صدور مجوز از سوی آنان نسبت به رسالت خطیر شان که همانا تامین امنیت و سلامت عرصه ومردم می‌باشد ، حساسیت بیشتر نشان دهند.
دبیر تشکل احیا کنندگان تالاب بین المللی کمجان خاتمه می افزاید: قبل از اینکه به فکر جذب گردشگر باشیم، لازم است تا به فکر سلامت مردم ساکن در این کلانشهر باشیم ،گردشگری از جمله فرصت های مغتنم خلق سرمایه و رونق اقتصادی است و در شیراز فرصتهای بی نظیر طبیعی ، تاریخی، فرهنگی، مذهبی، ادبی، و.....داریم که با مدیریت مناسب و حفظ داشته ها قادر خواهیم بود به رونق این صنعت بیافزایم البته قبل از اینکه یکی از غنی ترین مناطق زیستگاهی را تخریب کنیم.
اخبار مشابه
خطری بزرگ بیخ گوش مردم شیراز؛ بمب تنگ سرخ!
زیسان . ۴ روز پیش
ابهام در توقف حفاری تونل مترو حافظیه شیراز
بهار نیوز . ۱۸ روز پیش
