محله اعیان‌نشین تهران قدیم کجا بود؟

 محله بزرگ و تاریخی اودلاجان در گذشته زیرمحله‌های متعددی را در خود جای‌داده بود. در نقشه‌هایی که از تهران قدیم موجود است می‌توان این محله را مشاهده کرد.

نقشه‌هایی که محله‌های مختلف این محله اعیان نشین را نشان می‌داد. نصرالله حدادی، تهران پژوه دراین‌باره می‌گوید: «هر یک از زیرمحله‌های اودلاجان بر اساس یک خصوصیت و مشخصه خاصی نام‌گذاری شده بودند. این مشخصه‌ها گاه به‌واسطه حضور شخصیت و فردی خاصی بود یا به دلیل وجود اقوامی مشخص که در آن محله زندگی می‌کردند نام‌گذاری می‌شد و یا بر اساس یک اتفاق و موضوع خاصی معروف بود. برای مثال محله حیاط شاهی به‌واسطه خانه اعیانی آقا محمدخان قاجار که زن هایش را آنجا نگه‌داری می‌کرد به محله حیاط شاهی معروف شد. یا محله کلیمی‌ها به دلیل حضور یهودی‌ها به این نام معروف شد. محله عرب‌ها، شام بیاتی‌ها، سادات که اغلب شیرازی بودند و محله افشاری‌ها نیز به دلیل حضور اقوام خاصی شکل‌گرفته و نام‌گذاری شدند.»

در نخستین نقشه تهران که به نقشه ناسکوف معروف است و بعد از آن نقشه برزین به زیرمحله‌های اودلاجان اشاره‌ای نشده است. ولی در سومین نقشه معروف و تاریخی تهران قدیم به نام نقشه کرشیش از ۸ محله اودلاجان نام برده شده است. محله‌های باغ امین در شرق اودلاجان، محله حیاط شاهی در غرب اودلاجان، محله دروازه شمیران در جنوب محله اودلاجان، محله سادات در مرکز اودلاجان، محله شاه غلامان در غرب محله دروازه شمیران، محله عرب‌ها در شمال شرق، محله نو در جنوب غربی و محله یهودی‌ها نیز در جنوب غربی اودلاجان در این نقشه مشخص شده‌اند.

بعد‌ها عبدالغفار نجم الملک که در نقشه‌برداری سرآمد دوران خود در عهد قاجار بود در نقشه‌ای که از تهران ارائه می‌دهد در محدوده محله اودلاجان علاوه بر ۸ محله ذکرشده محله سرتخت بربری‌ها در شرق اودلاجان، محله پامنار در جنوب محله دروازه شمیران و محله سرچشمه در شمال شرق اودلاجان را نیز مشخص می‌کند.

حدادی اعیان‌نشین بودن را از خصوصیت اکثر محله‌های اودلاجان بیان می‌کند و می‌گوید: «محدوده اودلاجان اعیان‌نشین بود. صدراعظم‌های بنام و شخصیت‌های مهم آنجا خانه داشتند. مثلاً سیدالوزراء میرزا عیسی فراهانی پدر میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی که لقب میرزا بزرگ را داشت در اودلاجان زندگی می‌کرد. نخستین شاه قاجار هم باوجود اخته بودن حرمسرایش را در اودلاجان به نام حیاط شاهی بناکرده بود. از طرفی کلیمیان هم از نظر مالی در وضعیت مناسبی قرار داشتند. بیشتر اقوام ساکن آنجا نیز از یک مهارت و کسب‌وکار خوبی برخوردار بودند. اودلاجان و محله‌هایش به‌قول‌معروف بالا شهر امروز بود. البته امروز بسیاری از این محله‌ها در جریان توسعه شهری حذف شده و از بین رفته است.»

همشهری آنلاین