در شرایطی که تهران و مسکو در حال گام برداشتن در مسیر توسعه همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های مختلف هستند، تصمیم‌سازان غربی با احساس خطر روزافزون از گسترش این همکاری‌ها، به‌دنبال مسیرهایی به‌منظور ایجاد شکاف میان ایران و روسیه هستند.
نحوه پیشبرد مناسبات واشنگتن و مسکو، یکی از موضوع‌هایی است که با پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، مورد توجه تحلیلگران و اندیشکده‌های آمریکایی و بین‌المللی قرار گرفته؛ موضوعی که با ارائه تحلیل‌هایی درباره آینده مناسبات ایران و روسیه و نسخه‌پیچی‌هایی دراین زمینه همراه بوده است.
در شرایطی که طی ماه‌های اخیر، مقام‌های ارشد ایران و روسیه، از جمله روسای‌جمهور دو کشور بر توسعه هر چه بیشتر مناسبات دوجانبه تاکید کرده‌اند و خبرها از برنامه‌ریزی برای امضای موافقتنامه همکاری‌های دو کشور در آینده نزدیک حکایت دارد، نگرانی دولت‌های غربی در این زمینه روز به روز در حال افزایش است.
این نگرانی‌ها طی سال‌های اخیر به شیوه‌های متفاوتی بروز و ظهور یافته که یکی از انواع آن، اعمال تحریم‌هایی علیه دو کشور با ادعای «همکاری نظامی» در جنگ اوکراین بوده‌است. پس از اثبات ناکارآمدی ابزار تحریم‌ها برای ایجاد شکاف در مناسبات تهران – مسکو، حضور ترامپ در کاخ‌سفید به روزنه تازه‌ای برای ایجاد اختلال در همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه تبدیل شده‌است.
نقشه ای برای سرسخت‌ترین مخالفان غرب
پایگاه تحلیلی «فارن‌افرز» وابسته به شورای روابط خارجی آمریکا، روز دوشنبه در گزارشی به بررسی این موضوع پرداخت که آمریکا چگونه می‌تواند میان دو دشمن اصلی خود، شکاف بیندازد.
«ماریا اسنگووایا»، عضو مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی آمریکا و استاد دانشگاه جورج تاون و «جان آلترمن»، معاون ارشد زبیگنیو برژینسکی، مشاور امنیت‌ملی پیشین آمریکا و مدیر برنامه خاورمیانه مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی آمریکا در این گزارش، با اشاره به گستردگی مناسبات تهران – مسکو، به تجویز راهبردهای باهدف تخریب این همکاری‌های راهبردی می‌پردازند.
آنها با اشاره به اهداف مشترک ایران و روسیه، معتقدند تهران و مسکو با توسعه همکاری‌های دوجانبه، به‌ویژه در حوزه‌های نظامی و سیاسی – دیپلماتیک، در حال پیگیری اهداف مشترکی هستند؛ «این دو کشور از سرسخت‌ترین مخالفان غرب هستند. از زمان انقلاب ۱۹۷۹ ایران، رهبران این کشور ضد آمریکایی بوده‌اند در همین حال، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز معتقد است که جنگ با اوکراین، در واقع جنگ با ناتو به‌حساب می‌آید که به‌دنبال نابودی روسیه است».
۴ زمینه اختلاف ایران و روسیه
نویسندگان این گزارش با طرح این ادعا که مشارکت‌های ایران و روسیه با وجود راهبردهای مشترک دو کشور، می‌تواند «شکننده» باشد، «وجود دشمنان مشترک»، «رقابت در حوزه انرژی»، «مسائل آسیای‌مرکزی و قفقاز» و «مسائل مطرح درباره خاورمیانه» را از زمینه‌های موجود برای بروز اختلاف میان تهران و مسکو ارزیابی می‌کنند.
اسنگووایا و آلترمن با تاکید بر اینکه «واشنگتن و شرکایش باید از این اختلاف‌ها استفاده تا میان مسکو و تهران شکاف ایجاد کنند»، می‌افزایند: «غرب می‌تواند از طریق سیاست‌های انرژی، که قیمت نفت را کاهش می‌دهد، اقتصاد دو کشور را در مقابل یکدیگر قرار دهد. آنها باید همکاری مسکو و تهران را سخت‌تر کنند. در غیر این‌صورت، ایران و روسیه ممکن است بر اختلاف‌های خود فائق آیند و یک شراکت پایدار ایجاد کنند».
الگوبرداری روسیه از ایران
در گزارش «فارن‌افرز» با اشاره به پیشینه مناسبات ایران و روسیه با غرب طی دهه‌های اخیر تحت عنوان «منابع رفتار ایران و روسیه»، تاکید شده‌است که «تهران و مسکو بی‌اعتمادی آشکار و عمیقی به نظم غرب و اصلاحات مورد حمایت غرب دارند».
در ادامه گزارش به رویکرد تحریمی آمریکا در مواجهه با ایران و روسیه نیز اشاره شده است؛ «واشنگتن تحریم‌های گسترده‌ای را با هدف ایجاد ناپایداری در ساختارهای ایران و روسیه اعمال کرده‌است، اما تجربه ایران نشان می‌دهد تحریم‌ها به اهداف خود دست نیافته است».
اسنگووایا و آلترمن به الگوبرداری روسیه از ایران اشاره می‌کنند و معتقدند: «کرملین سعی دارد از تجربه ایران الگوبرداری کند. مسکو از تجربه ایران در انتقال نفت به‌صورت کشتی به کشتی در آب‌های بین‌المللی استفاده کرده‌است. در ژوئیه ۲۰۲۴، وزارت آموزش مسکو حتی اقتصاد ایران را در دبیرستان‌های روسیه معرفی کرد».
۹ عرصه همکاری تهران - مسکو
نویسندگان این گزارش در ادامه به بیان ادعاهایی درباره همکاری‌های دفاعی ایران و روسیه می‌پردازند؛ «از سال ۲۰۲۲ مسکو و تهران همکاری دفاعی خود را به سطح کاملاً جدیدی رسانده‌اند. ایران درحال‌حاضر پهپادهای جنگی، موشک‌های بالستیک، گلوله‌های توپخانه، موشک‌های ضدتانک، بمب‌های خمپاره‌ای و... به روسیه می‌دهد. ایران همچنین به روسیه در راه‌اندازی کارخانه پهپادسازی در منطقه تاتارستان روسیه کمک کرد. در مقابل، روسیه با ارسال جت‌های جنگنده، هلیکوپترهای تهاجمی، جت‌های آموزشی و سامانه‌های راداری به تهران موافقت کرده‌است».
در ادامه این گزارش، از موضوع‌های مانند «همکاری در عرصه انرژی‌اتمی»، «همگرایی در سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی»، «همکاری‌های اطلاعاتی – امنیتی در سطح منطقه»، «همکاری در حوزه فناوری»، «مناسبات در چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا»، «همکاری در چارچوب بریکس»، «ایجاد مکانیسم نقل و انتقال مالی» و «کریدور شمال – جنوب» به‌عنوان عرصه‌هایی برای توسعه همکاری‌های ایران و روسیه نام برده شده‌است.
۵ راهبرد برای رو در رو کردن ایران و روسیه
اسنگووایا و آلترمن با تاکید بر این توصیه به دولت آمریکا که «واشنگتن باید صبورانه به دنبال راه‌هایی برای جدا کردن ایران و روسیه از یکدیگر باشد»، معتقدند: «آمریکا می‌تواند با هوشمندی درباره تحریم‌ها آغاز کند. اگر واشنگتن اجرای تحریم‌ها را تشدید کند، چین حق بیمه‌ای را که برای خرید نفت خود می‌خواهد، افزایش می‌دهد و در نتیجه، درآمدهای ایران و روسیه کاهش می‌یابد».
آنها همچنین به دولتمردان آمریکا توصیه می‌کنند که «واشنگتن باید با راه‌اندازی کمپین‌های اطلاعاتی هدفمند، نشان دهد که روسیه چگونه از اولویت‌های عربستان و امارات در خاورمیانه حمایت می‌کند».
«برجسته‌سازی روابط پایدار روسیه و اسرائیل»، «تضعیف صادرات کالاها و فناوری‌های حیاتی از ایران به روسیه» و «طراحی راهبردهای موثرتر برای جلوگیری از حمایت روسیه از گروه‌های نزدیک به ایران» از دیگر توصیه‌ها به دولت آمریکا در گزارش «فارن‌افرز» است.
اسنگووایا و آلترمن در پایان اضافه می‌کنند که «واشنگتن باید تا جایی که می‌تواند ایران و روسیه را در مقابل یکدیگر قرار دهد. استراتژی ایالات‌متحده باید کمک به افزایش این تنش‌ها باشد، نه نادیده گرفتن آنها».
