گم شدن فرهنگ عذرخواهی در هیاهوی تغییر ارزش‌ها

حتما برای شما هم پیش آمده که در مترو ایستاده‌اید و ناگهان مسافری می‌آید و پایش را روی پای شما می‌گذارد و بدون این‌که به‌روی خود بیاورد و از این رفتار معذرت‌خواهی کند، راهش را می‌کشد و می‌رود! یا مثلا داخل خیابان اصلی مشغول رانندگی هستید و ناگهان اتومبیلی از فرعی وارد می‌شود و با آن‌که حق تقدم با شما بوده و او خلاف آمده با کمال تعجب می‌بینید که به‌جای این‌که معذرت‌خواهی کند، تازه شاکی هم می‌شود و سرش را از شیشه بیرون آورده و داد و بیداد می‌کند!

این اتفاق‌ها و صدها نمونه مشابه آن بارها در زندگی همه ما پیش آمده و شاید در برخی از موارد این ما بوده‌ایم که در مقابل عملی نادرست به‌جای معذرت‌خواهی به دنبال شانه خالی‌کردن بوده‌ایم. اما در هر‌حال مسأله یکسان است؛ این‌که پس از انجام رفتاری نادرست، معذرت‌خواهی فراموش شده است. این درحالی است که درگذشته، فرهنگ عذرخواهی به‌عنوان یک نشانه از احترام و ادب در روابط اجتماعی بسیار به چشم می‌خورد و و این عمل به نوعی نشان‌دهنده‌ مسئولیت‌پذیری و توجه به احساسات دیگران بود اما حالا انگار افراد بیشتر روی دفاع ازخود یاانگشت نشان دادن سمت دیگران تمرکز دارند تا این‌که واقعا اشتباهات خود را قبول کنند. فرقی هم نمی‌کند که یک شخصیت عمومی از مسئولیت طفره می‌رود یا دوستانی که بر سر یک سوء‌تفاهم با هم دعوا می‌کنند.
   
چرا عذرخواهی مهم است؟
بشر از زمانی که زندگی اجتماعی را تجربه کرده، ناگزیر از برقراری ارتباط با همنوعان خود بوده است. ارتباط بنیان و اساس شکل‌گیری جامعه انسانی است و بدون آن هرگز لفظ جامعه انسانی معنا ومفهوم پیدا نمی‌کند. امروزه نیز در دنیایی زندگی می‌کنیم که ناگزیر از ارتباط و برخورد با دیگران هستیم. همه ما هرروز از زمانی که پایمان را ازخانه بیرون می‌گذاریم در حال برقراری ارتباط با دیگران هستیم؛ از ارتباط با سوپرمارکت محل گرفته تا همکاران، همکلاسی‌ها و‌... .در این حجم وسیع ارتباطات هرروزه ارزش‌های اخلاقی مثل عذرخواهی و احترام، ستون‌های حفظ انسجام و همدلی یک جامعه محسوب می‌شود که اگر هر یک از آنها رنگ ببازد، روابط انسانی را متلاشی می‌کند.این عمل به‌ظاهر ساده، نه تنها به ترمیم روابط آسیب‌دیده کمک می‌کند، بلکه نشان‌دهنده احترام و توجه به احساسات دیگران است.اولین و مهم‌ترین جنبه عذرخواهی، توانایی فرد در پذیرش اشتباهات خود است. این عمل نشان می‌دهد که فرد مسئولیت رفتارهای خود را می‌پذیرد و برای احساسات دیگران ارزش قائل است. عذرخواهی به نوعی پل ارتباطی میان افراد است که می‌تواند به رفع سوءتفاهم‌ها و تنش‌ها کمک کند و فضای سالم‌تری برای ارتباطات انسانی ایجاد کند. علاوه بر این، عذرخواهی به تقویت اعتماد در روابط کمک می‌کند. زمانی که فردی از اشتباهات خود عذرخواهی می‌کند، این عمل می‌تواند احساس امنیت و اطمینان را در طرف مقابل ایجاد کند و نشان دهد که فرد عذرخواهی‌کننده به بهبود روابط اهمیت می‌دهد. این امر به‌ویژه در روابط نزدیک مانند خانواده و دوستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. عذرخواهی همچنین می‌تواندبه‌عنوان یک ابزار برای رشدشخصی واجتماعی عمل کند. با یادگیری از اشتباهات و عذرخواهی به‌موقع، افراد می‌توانند به‌تدریج به بهبود رفتارهای خود بپردازند و روابط بهتری با دیگران برقرار کنند. این فرآیند نه تنها به نفع فرد است، بلکه به نفع جامعه نیز خواهد بود، زیرا روابط انسانی سالم‌تر و مثبت‌تری را به‌دنبال خواهد داشت. البته عذرخواهی فقط یک لفظ نیست بلکه عملی است که باید با‌صداقت و از صمیم قلب انجام شود چراکه عذرخواهی‌های سطحی و بدون احساس در روابط، نه تنها تأثیری مثبت نخواهد داشت، بلکه می‌تواند به ایجاد فاصله و بی‌اعتمادی بیشتر منجر شود. بنابراین اهمیت عذرخواهی در جامعه و روابط انسانی نه تنها در کلمات، بلکه در عمل و احساسات واقعی نهفته است.

چرا فرهنگ عذرخواهی در جامعه کمرنگ شده؟
همان‌طور که گفته شد متاسفانه در سال‌های اخیر فرهنگ عذرخواهی تحت تاثیر عوامل مختلف مثل از‌ بین رفتن ارزش‌های گذشته، فشارهای اجتماعی و روحی، رقابت‌های منفی و...معنای واقعی خود را ازدست داده است یا انجام نمی‌شود یا به‌صورت سطحی و به‌عنوان ابزاری برای فرار از مسئولیت‌های افراد استفاده می‌شود.به‌عقیده جامعه‌شناسان، کمرنگ بودن فرهنگ عذرخواهی یکی از دلایل افزایش خشونت اجتماعی درسال‌های اخیر است. امان‌ا...قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با جام‌جم، فاصله گرفتن از ارزش‌ها و هنجارهای گذشته راعامل اصلی ازبین رفتن فرهنگ عذرخواهی واحترام به دیگران می‌داند و می‌گوید: منشأ بیگانگی افراد با فرهنگ و هویت ملی، از کودکستان و دبستان آغاز شده و این اتفاق تاسف‌بار نتیجه عملکرد بد مسئولان حوزه‌های مختلف به‌ویژه حوزه آموزش‌و‌پرورش درطول زمان آموزش افراد در مقاطع تحصیلی مختلف است.وی با بیان این‌که جای تأسف دارد که امروزه کودکان، نوجوانان و جوانان ما کاملا با فرهنگ و هویت ملی و ایرانی بیگانه و غریبه هستند، می‌افزاید: ارزش‌های ایران دین، تقوی، حرمت، ناموس‌پرستی، اهل حلال بودن و پرهیز از حرام، احترام و منزلت است اما این موارد در حال حاضر بین کودکان و نوجوانان تا حدود زیادی غریب و مغفول مانده و به‌جای آن باورها و اندیشه‌های دیگر رواج یافته است. این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: کودکان و نوجوانان سرمایه‌های اصلی هر سرزمینی به‌شمار می‌روند و جا دارد ارزش‌های به حاشیه رانده شده جامعه امروز را دوباره احیا کرده و انتقال هویت و فرهنگ ملی را که میراث ارزشمند و گرانبهای نسل‌های قبل است با افتخار از سنین حساس کودکان در دبستان آغاز کنیم و نسلی همدل و انسان‌دوست پرورش دهیم.