ساز و کار گواهی‌صرفه‌جویی‌انرژی
تجارت نیوز . ۱۴۰۳/۹/۶، ۱۶:۲۷
گواهی صرفه جویی انرژی، یک ورقه بهادار است که نشان‌دهنده حق مالکیت بر مقدار مشخصی از انرژی است. این گواهی به شرکتها و بنگاههای تولیدی این امکان را میدهد که با انجام اقدامات بهینه‌سازی مصرف، انرژی را صرفه‌جویی کرده و در ازای آن گواهی دریافت کنند. به این ترتیب، گواهی صرفه‌جویی انرژی به‌عنوان ابزاری مؤثر برای تشویق شرکتها و بنگاه های اقتصادی به صرفه‌جویی در مصرف انرژی و حفظ محیط زیست عمل می‌کند. این اقدام به کاهش هزینه‌ها و بهبود کارایی انرژی در جامعه کمک می‌کند.
در این راستا، به منظور انتشار این گواهی ها در بازار سرمایه، گواهی صرفه‌جویی انرژی در سال 1399 پس از تصویب در کمیته تخصصی فقهی، مورد تایید شورای عالی بورس قرار گرفت.
شایان ذکر است گواهی صرفه جویی انرژی به دو شکل قابلیت انتشار دارد:
1.گواهی صرفه‌جویی انرژی نقدی (محقق شده): در این فرض، شرکت تولیدی با انجام اقداماتی مصرف انرژی خود را کاهش داده که مورد تایید ارزیابان رسمی قرار گرفته است. در این حالت شرکتهای عرضه کننده انرژی مکلفند مطابق قانون در ازای مقدار صرفه جویی شده، گواهی مذکور را در اختیار شرکت تولیدی قرار دهند. بر این مبنا دارنده گواهی میتواند یا خودش از حق مربوط تا تاریخ معینی در آینده استفاده کند یا اینکه این حق را در بازار گواهیهای صرفه جویی به فرد دیگری در قبال مبلغی مشخص واگذار نماید. به عنوان مثال، یک کارخانه تولیدی با نصب سیستم‌های جدید و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید خود، موفق می‌شود مصرف انرژی برق خود را ۲۰ درصد کاهش دهد. پس از ارزیابی و تأیید این صرفه‌جویی توسط نهادهای تخصصی، شرکت توانیر به این کارخانه گواهی صرفه‌جویی انرژی معادل ۲۰ درصد صرفه‌جویی محقق شده اعطا می کند. حال، این کارخانه می تواند گواهی مذکور را نگه داشته و در آینده با ارائه آن به شرکت توانیر، بدهی های خود را تسویه کند یا اینکه گواهی ها را در بازار ثانویه به فروش رساند.
2.گواهی صرفه‌جویی انرژی تأمین مالی (تعهد به صرفه جویی): در این فرض، شرکت تولیدی قصد نصب تجهیزات جهت کاهش مصرف انرژی را دارد اما سرمایه لازم را در اختیار ندارد. در این حالت، ناشر (مانند شرکت ملی گاز) اقدام به انتشار گواهی کرده و منابع حاصل از آن را در اختیار شرکت تولیدی برای نصب تجهیزات، قرار می دهد. این گواهی نشان دهنده تعهد ناشر (شرکت ملی گاز) به تحویل مقدار معینی از انرژی در آینده است. در صورت تحقق صرفه‌جویی، منافع آن به ناشر تعلق می‌گیرد و در صورت عدم تحقق، ناشر میتواند از محل تضامین اخذ شده ضرر و زیان خود را جبران نماید در هر حال ناشر ملزم به تحویل حامل انرژی یا تسویه نقدی با دارنده ورقه در سررسید است. به عنوان مثال، همان کارخانه تولیدی تصمیم می‌گیرد با نصب تجهیزات جدید و بهینه‌سازی فرآیندهای خود، صرفه‌جویی انرژی را محقق کند اما باتوجه به عدم نقدینگی لازم، نیاز به تامین مالی دارد. در اینصورت طی قراردادی با شرکت توانیر، تعهد میدهد در ازای تامین مالی، اقدام به خرید تجهیزات جدید کرده و مقدار انرژی صرفه جویی شده را تحویل دهد. از طرف دیگر، شرکت توانیر گواهی صرفه جویی منتشر کرده و به خریداران آن مقدار مشخصی انرژی (برق) را برای تحویل در آینده می فروشد. بنابراین دارنده گواهی مالک مقدار معینی برق آینده خواهد بود که می تواند آن را در سررسید تحویل گرفته و یا قبل از سررسید در بازار ثانویه به فروش رساند.
گواهی صرفه‌جویی انرژی به عنوان ابزاری کلیدی در بهینه‌سازی مصرف انرژی و حفظ محیط زیست، اهمیت ویژه‌ای دارد و تشویق به بهینه‌سازی مصرف انرژی، حفظ منابع طبیعی و محیط زیست، ایجاد بازار انرژی، تأمین مالی پروژه‌های صرفه‌جویی و حمایت از سیاست‌های انرژی پایدار از کارکردهای اصلی راه اندازی بازار گواهی صرفه جویی انرژی محسوب می شود.
اما برای توسعه این گواهی ها، موضوع جایگزین کردن دارایی پایه مطرح شده است. این موضوع زمانی پررنگ شد که در قانون تامین مالی تولید و زیرساخت ها تأکید شده است "دستگاه اجرائی ذیربط مکلف به تحویل دارایی پایه گواهی صرفه‌جویی یا معادل آن از دارایی دیگر و یا معادل نقدی آن مطابق قرارداد است.: مطابق این ماده، ناشر می تواند در سررسید یکی از حالات زیر را انتخاب نماید: الف) تحویل دارایی پایه ب) جایگزین کردن دارایی پایه با یک حامل انرژی دیگر و ج) تسویه نقدی
با عنایت به اهمیت توسعه بازار گواهی انرژی در بازار سرمایه، کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در جلسه اخیر خود به ابعاد فقهی جایگزین کردن دارایی پایه در این گواهی‌ها پرداخت و بعد از بحث و بررسی در خصوص ابعاد فقهی آن، چنین جمع بندی کرد:
نوع اول و دوم گواهی صرفه جویی انرژی دو ماهیت متفاوت دارند. در نوع اول ناشر (دستگاه اجرایی) تعهد داده است که در صورت تحقق صرفه جویی، گواهی مذکور را صادر نماید، بنابراین گواهی مذکور در هنگام تحقق صرفه جویی صادر می شود و متضمن تحویل مقدار معینی از حامل انرژی به صورت مجانی در سررسید (های) معین در آینده است؛ لذا گواهی مذکور مالیت داشته و در بازار قابل داد و ستد است. از آنجا که اولا تعهد ناشر، یکطرفه بوده و بصورت عقد یا قرارداد دوطرفه نیست؛ ثانیا آنچه که برای دارنده گواهی اهمیت دارد ارزش اقتصادی آن گواهی و نه نوع دارایی پایه است، مانعی برای تبدیل دارایی پایه به یک دارایی دیگر نیست. اما در نوع دوم، ناشر در قالب بیع سلف، تعهد به تحویل دارایی پایه مشخصی را داده است بنابراین می بایست در سررسید، همان دارایی به خریدار تحویل گردد؛ مگر اینکه در زمان انعقاد عقد بیع، دارنده اوراق، فروشنده را وکیل خود در دریافت دارایی از متعهد، همچنین وکیل در مصالحه آن با انواع دیگر دارایی نماید که در این صورت، فروشنده (ناشر) با وکالتی که از جانب خریدار (دارنده گواهی) دارد، می تواند در سررسید، دارایی پایه را با دارایی دیگر یا با تسویه نقدی، با خود مصالحه کند.
