معمای اتوبوس‌های معیوب داخلی

چند وقتی است که دوباره ماجرای خرید اتوبوس‌های نو اما خراب از یکی از پرمدعاترین شرکت‌های خودروسازی داخلی تیتر رسانه‌ها شده و روز گذشته نیز مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران بار دیگر این موضوع را تایید کرد! ۴۱۴ اتوبوسی که قرار بود برای آسایش و راحتی شهروندان تهرانی وارد خطوط مختلف تهران شوند اما فقط نصف آنها قابل استفاده از  آب درآمده و ۵۰درصد دیگر حدود سه سال است که در پارکینگ شرکت‌واحد خاک می‌خورد!

ماجرا اما از جایی جالب‌تر می‌شود که خرید این اتوبوس‌ها که برای تحقق شعار حمایت از تولید داخل صورت گرفته بود نه‌تنها نسبت به اتوبوس‌های وارداتی ۲۵ تا ۴۰ درصد گران‌تر است، بلکه عملا به بستری برای جولان مافیای این حوزه نیز تبدیل شده، چراکه به گفته عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران در طول مسیر واردات، رد پای مافیای خودرو داخل کشور کاملا مشهود بوده و تفاوت قیمت ۸۰هزار یورویی بین اتوبوس‌های خریداری‌‌شده و نمونه‌های مشابه داخلی که به‌ زیان بیت‌المال بود، نشان‌دهنده مشکلات جدی در این حوزه است.
   
ماجرای خرید اتوبوس‌ها چه بود؟
شهرداری تهران در سال‌های مختلف، به‌ویژه پس از۱۳۹۵، برای تامین بخشی از۷۰۰۰اتوبوس مورد نیاز کلانشهر تهران اقدام به خرید تعداد زیادی اتوبوس از شرکت‌های داخلی برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی کردکه این خریدها عمدتا به‌دلیل مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها، به سمت تولیدات داخلی هدایت شد.ایران‌خودرو دیزل که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان اتوبوس در ایران است، به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی شناخته شد. قرارداد خرید اتوبوس آتروس به تعداد ۱۷۵دستگاه و دو‌دستگاه کشنده در سال ۱۴۰۰ به مبلغ ۷۱۷.۵میلیارد تومان منعقد شد که بخش نقد آن به مبلغ ۵۰۱میلیارد تومان پرداخت شده و الباقی به مبلغ ۲۱۶میلیارد تومان در قالب غیرنقد به‌صورت ملک تعیین شده است. این ملک برای تحویل به کارگزار مورد تایید شهرداری معرفی شد که تاکنون توافقی با کارگزار حاصل نشده است. در این راستا شرکت ایران‌خودرو دیزل بابت طلب غیرنقد خود در مراجع قضایی علیه شهرداری تهران، شرکت واحد اتوبوسرانی و کارگزار مربوطه طرح شکایت کرده که شکایت مزبور از سوی مرجع قضایی رد و رأی هم به نفع شهرداری و شرکت اتوبوسرانی و کارگزار صادر شده است. اما ماجرای خرید اتوبوس‌های داخلی به همین‌جا ختم نمی‌شود. شهرداری در قراردادی دیگر با این شرکت خودروسازی، درخواست حدود ۵۰۰ دستگاه اتوبوس را داد اما در نهایت پس از کشمکش‌های مختلف ۴۱۴ دستگاه از ایران‌خودرو دیزل تحویل گرفته شد که به گفته مهدی علیزاده، تقریبا ۵۰درصد آنها خوابیده است.
   
اتوبوس داخلی گران‌تر از اتوبوس وارداتی!
سال گذشته بود که بحث خرید این اتوبوس‌ها و ماجرای خرابی آنها آن‌قدر بالاگرفت که مناظره‌ای در صداوسیما با حضور مهدی علیزاده، مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و اردلان حسینی، مدیرعامل شرکت گواه، زیرمجموعه ایران‌خودرو دیزل برگزار شد. در این مناظره علیزاده با انتقاد از کیفیت اتوبوس‌های تولیدی ایران‌خودرو گفت: بارها حضرت‌آقا فرمودند که در حوزه صنعت خودرو، تولید و کیفیت خوب نیست و این نارضایتی مردم بحق است. درحال‌حاضر اتوبوس هم برای ما همین است و اتوبوس ایران‌خودرو کیفیت مطلوب ندارد. به‌طوری‌که طی مکاتبات متعدد مینی‌بوس و اتوبوس گرفتیم که ۴۴ مورد در مورد اتوبوس‌های ایران‌خودرو باید اصلاح شود. شیشه‌های جلوی اتوبوس استاندارد نیست و هرازگاهی می‌شکند، حتی هنگام بارندگی، آب به داخل اتوبوس می‌آید. ۱۴۰دستگاه مینی‌بوس گرفتیم و تمام فیلترهای جاذب‌شان را مجبور شدیم جمع کنیم.‌ در نهایت معاون دادستان ورود کرد و دوستان وادار به اصلاح شدند. نکته جالب این است که باوجود تفاوت در کیفیت بین برخی اتوبوس‌های داخلی با خارجی و همچنین حذف هزینه واردات در خرید خودروهای داخلی انتظار می‌رود که اختلاف قیمت فاحشی نیز بین این دو باشد، اما این موضوع کاملا برعکس است! چراکه به گفته مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران، اکنون هر دستگاه اتوبوسی که از داخل خریداری می‌شود حدود هفت‌میلیارد هزینه دارد. 
   
وزارت کشور؛ محل قرارداد خرید اتوبوس‌های داخلی
عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به این قرارداد می‌گوید: این اتوبوس از یک شرکت بزرگ خودروسازی خریداری شده و محل قرارداد وزارت کشور است و یک سهمی از آن را شهرداری پرداخت کرده؛ یعنی این قرارداد مستقیم شهرداری با این شرکت نیست. وی با بیان این‌که وزارت کشور خط تولید خودروهای دیزلی را به‌صورت کنترات برداشته و تمامی اتوبوس‌های تولیدی را خریدار می‌کند، می‌افزاید: از آنجا که در طول مسیر واردات، رد پای مافیای خودرو داخل کشور کاملا مشهود است و تفاوت قیمت ۸۰هزار یورویی بین اتوبوس‌های خریداری‌‌شده و نمونه‌های مشابه داخلی که به ‌زیان بیت‌المال است دیده شد، شهرداری تهران مدلی متفاوت برای واردات این اتوبوس‌ها انتخاب کرد تا به‌نفع مردم وصرفه‌جویی دراموال عمومی باشد،چراکه اگرازمسیرهای پیشنهادی برخی افراداستفاده می‌کردیم،به‌جای واردات ۲۵۰۰دستگاه، صرفا ۱۸۰۰دستگاه اتوبوس وارد می‌شد. 

منفعت ملی کجاست؟
در میان این کشمکش‌ها شهرداری تهران قیمت و کیفیت اتوبوس‌های داخلی را محل انتقادات خود قرار داده و خودروساز نیز از بدعهدی شهرداری نسبت به تامین مالی اتوبوس‌های تحویلی شاکی است.نکته جالب وبی‌سابقه به چالش واردات اتوبوس برمی‌گردد، چراکه حالا شهرداری مدعی است با واردات مستقیم اتوبوس‌های مورد نیاز تهران از چین، می‌تواند وارداتی ارزان انجام دهد. اکنون شهرداری تهران مدعی است که با خرید اتوبوس از چینی‌ها به‌جای خودروسازان داخلی ۱۵هزارمیلیارد تومان از منابع شهرداری را ذخیره می‌کند. در مقابل اصلاح روند خودروسازی داخلی و نظارت دقیق بر آن می‌تواند به ایجاد اشتغال و بازگشت ارزش‌افزوده به کشور کمک کند. اما کدام‌یک از این راه‌ها که یکی از طریق هزینه‌ها ورود می‌کند و دیگری بر افزایش درآمد تکیه دارد، در نهایت بیشتر منافع ملی کشور را تامین می‌کند؟ پیش از پاسخ به این پرسش لازم است اشاره کنیم که احتمالا کل ماجرا مربوط به منافع ملی نیست، بلکه منافعی در هر دو طرف وجود دارد. منافعی که به هر طریقی باید حل شود و بدنه بی‌سروسامان و فلاکت‌بار حمل‌ونقل عمومی را بهبود ببخشد.