فلسفه وجودی فدک (شبهه ها و پاسخ ها)
کیهان . ۱۴۰۳/۹/۷، ۱۹:۵۹
شبهه: باغ فدک چقدر اهمیت داشت که این همه بحث و جدل و اختلاف پیرامون آن به‌وجود آمده است؟
پاسخ: فدک سرزمین حاصلخیز و دارای مزارع، باغات و نخلستان‌های فراوان بوده است و یهودیان در آن سکونت داشتند که در سال هفتم هجری بعد از فتح خیبر، به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) پیشنهاد دادند که در مقابل صلح با سپاه اسلام، نیمی از زمین‌هایشان برای پیامبر باشد و نیم دیگر در اختیار خودشان باقی بماند. در ادامه نیز حضرت رسول بعد از پذیرش این پیشنهاد، فدک را به دستور خدای متعال به حضرت زهرا(س) بخشید و برای آن سندی را تنظیم کرد و امام علی(ع) و أمّ ایمن را بر این بخشش شاهد گرفتند. اما خلیفه اول بعد از وفات حضرت رسول، با این استدلال که پیامبران بعد از خود هیچ مالی را به ارث نمی‌گذارند، فدک را از حضرت زهرا (س)گرفت. ایشان نیز برای بازپس‌گیری حق خویش اقداماتی را انجام دادند ولی به نتیجه نرسید.
اهمیت فدک برای حضرت زهرا(س) و تلاش ایشان برای پس گرفتن حق خود، از چند جهت قابل‌توجه است:
۱. بر اساس سندی که توسط امام علی(ع) به دستور پیامبر اسلام(ص) تنظیم‌شده بود، فدک (همان‌طور که گفته شد) جزء اموال پیامبر بود که ایشان شخصاً آن را به دخترشان فاطمه زهرا (س)بخشیده بودند و ایشان می‌خواستند مال خود را پس بگیرند.
۲. فدک به همراه باغ‌ها و مزارع آن، از درآمد فراوانی برخوردار بود که ایشان از طریق آن می‌توانستند اقتصاد خانواده خویش و نیز بنی‌هاشم را تأمین کرده و در کنار آن به فقرا و مستمندان کمک کنند.
۳. بر اساس آنچه در غدیر اتفاق افتاده بود، قرار بود امام علی(ع)به‌عنوان خلیفه بعد از رسول خدا، رهبری جامعه اسلامی را عهده‌دار شود. فدک و درآمد حاصل از آن همانند اموال حضرت خدیجه(س) برای حضرت رسول، به‌عنوان یک پشتوانه مالی قوی برای حکومت حضرت محسوب می‌شد که از طریق آن می‌توانست جامعه را اداره کند.
سرزمین فدک یک ارتباط مستقیم با خلافت و ولایت امام علی(ع)دارد. بخش زیادی از خطبه فدکیه که حضرت زهرا(س) در مسجد خواندند، درباره دفاع از خلافت و جانشینی امیرالمؤمنین(ع) بود و قسمت اندکی از آن مربوط به غصب فدک بود. در واقع، فدک و اقدامات حضرت فاطمه (س)برای بازپس‌گیری آن، بیشتر جنبه سیاسی داشت تا جنبه اقتصادی؛ و برای حضرت در درجه دوم و بعد از مسئله جانشینی
امام علی(ع) قرار داشت.
امام کاظم(ع) و تعیین محدوده فدک
برای اثبات این مسئله مهم، می‌توان از فرمایش امام کاظم(ع) در این زمینه استفاده کرد. در ملاقاتی که بین ایشان و‌هارون‌الرشید رخ داد، خلیفه عباسی از امام کاظم(ع)می‌خواهد مرزهای فدک را مشخص کند تا آن را به امام برگرداند؛ حضرت ابتدا از این کار امتناع می‌کند، ولی با اصرار خلیفه عباسی نهایتاً محدوده آن را مشخص می‌کند. نکته جالب این است که حضرت تنها به محدوده جغرافیایی خاص فدک در اطراف مدینه اشاره نمی‌کند، بلکه تمام سرزمین‌هایی را که در آن زمان جزء قلمرو عباسیان بود، به‌عنوان محدوده فدک معرفی می‌کند.
هارون بعد از مواجهه با این سخن حضرت، ناراحت شده و به امام می‌گوید: «بفرما جای من بنشین! با این حساب، چیزی برای ما باقی نمی‌ماند»! امام(ع)در پاسخ فرمودند: «به تو گفتم اگر حدّ فدک را مشخص کنم، تو آن را به ما باز پس نمی‌دهی.»(سبط ابن الجوزی، تذکره الخواص، ص 350؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 4، ص 320)
منابع برای مطالعه بیشتر:
۱- فدک در تاریخ، سید محمدباقر صدر، ترجمه سید ابوالقاسم حسینی، انتشارات صدر.
۲- فدک در فراز و نشیب، تألیف آیت‌الله علی حسینی میلانی، نشر مرکز الحقایق الاسلامیه. ۳- پژوهشی در مسئله فدک، مرضیه شیر خدایی، نشر شکوفه‌های دانش.
