گسترش دامنه فعالیت گروه های مخالف بشار اسد و شورشی در سوریه بلافاصله زنگ خطر را در منطقه غرب آسیا به صدا درآورد و مجموعه ای از تحرکات منطقه ای و فرامنطقه ای برای کنترل شرایط در سوریه آغاز شد.
پایگاه خبری جماران: در میانه برقراری آتش بس در لبنان با مبنا قرار گرفتن متن قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، تلاش ها برای برقراری آتش در نوار غزه پس از بیش از یک سال بمباران بی وقفه این منطقه توسط رژیم اسرائیل و نخستین دیدار هیات مذاکره کننده ایران با هیات های مذاکره کننده سه کشور فرانسه، آلمان و بریتانیا و نماینده اتحادیه اروپا در ژنو در دولت چهاردهم و در حالی که جهان خود را برای انتقال قدرت به دونالد ترامپ، رئیس جمهور جدید ایالات متحده آماده می کرد، خبر رسید که آتش زیر خاکستر در سوریه بلند شده است.
درست در روزهایی که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در سفری از پیش اعلام نشده راهی مسکو، پایتخت روسیه شده بود و گفته می شود که ولادیمیر پوتین، میزبان او در کرملین مکالمه تند و تیزی با او داشته، دود سیاه تشدید تنش و تبادل آتش میان نیروهای ارتش سوریه و ائتلافی از مخالفان و گروه های شورشی از آسمان حلب قابل مشاهده بود. رسانه های متعدد منطقه ای و فرامنطقه ای این تنش را بزرگ‌ترین حمله شورشیان در سالهای اخیر توصیف کرده اند. ائتلاف «فتح المبین»، متشکل از گروه‌های متنوع مخالف، در این حمله موفق به پیشروی‌های استراتژیک شده و کنترل مناطقی کلیدی را به دست گرفته است. رهبری ائتلاف «فتح المبین» با گروه اسلام‌گرای هیئت تحریرالشام (HTS) است که به‌عنوان قدرتمندترین نیروی مخالف در منطقه شناخته می‌شود.
به گزارش فرارو، این عملیات محدود به هیئت تحریر الشام نیست و شامل گروه‌های متعددی از شورشیان می‌شود که طیف متنوعی از اسلام‌گرایان میانه‌رو تا گروه‌های ملی‌گرای سکولار را در بر می‌گیرد. از جمله گروه‌های مشارکت‌کننده در این عملیات می‌توان به احرارالشام، جبهه آزادی‌بخش ملی، جیش العزه و الجبهه الشامیه اشاره کرد. همچنین برخی منابع از حضور شبه نظامیانی از گروه‌های سکولار وابسته به ارتش ملی سوریه خبر داده‌اند. با این حال، ارتش ملی سوریه به‌رغم حمایت لفظی از این عملیات، به دلیل نفوذ ترکیه، به‌صورت رسمی مشارکت خود را تأیید نکرده است.
بلافاصله پس از بازگشت دوباره اخبار داخلی سوریه به صدر اخبار بین المللی، نگاه ها به سمت تهران و مسکو چرخید؛ دو متحد رسمی و شناسنامه دار بشار اسد، رئیس جمهور سوریه که در بیش از یک دهه گذشته سرمایه گذاری نظامی، سیاسی و امنیتی قابل توجهی برای حفظ او در قدرت در سوریه کرده اند و البته دو ضلع از ابتکار موسوم به روند آستانه برای پایان دادن به مرحله نظامی در پرونده جنگ داخلی در سوریه و ورود به مرحله سیاسی برای تثبیت دوباره قدرت بشار اسد بودند. تحولات چند روز اخیر و گمانه زنی ها درباره نقش بازیگران دولتی منطقه ای در بازگشت تنش به حلب، انگشت اتهام برخی را به سمت ضلع سوم روند آستانه یعنی ترکیه چرخانده است.
دیپلماسی منطقه ای ایران ساعاتی پس از گسترده شدن تنش در خاک حلب سوریه آغاز شد. نخستین تماس وزیر خارجه ایران در این رابطه با بسام الصباغ، همتای سوری بود که کمتر از یک ماه پیش مهمان سیدعباس عراقچی در تهران بود. بسام الصباغ وزیر امور خارجه سوریه در تماس تلفنی ظهر جمعه نهم آذرماه، در مورد آخرین تحولات سوریه و منطقه با همتای ایرانی گفت و گو کرد. این مقام سوری گزارشی از وضعیت میدانی در منطقه شمال این کشور پس از حملات گروه‌های تروریستی ارائه و بر عزم دولت سوریه برای مقابله کامل با این گروه های تروریستی تاکید داشت. عراقچی فعال شدن مجدد گروه‌های تروریستی در سوریه را طراحی آمریکایی صهیونیستی متعاقب شکست‌های رژیم صهیونیستی از مقاومت در لبنان و فلسطین خواند و بر تداوم حمایت جمهوری اسلامی ایران از دولت، ملت و ارتش سوریه برای مبارزه با تروریسم و حراست از امنیت و ثبات منطقه‌ای تأکید کرد.
یک روز پس از تماس تلفنی میان وزرای خارجه ایران و سوریه، نوبت به رایزنی تلفنی وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه رسید. حمایت قاطع از حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی سوریه و پشتیبانی از دولت و ارتش این کشور در مقابله با گروه‌های تروریستی، پیگیری موضوع در چارچوب روند آستانه و لزوم هماهنگی بین جمهوری اسلامی ایران، روسیه و ترکیه به عنوان سه کشور ضامن این روند، محورهای اصلی گفت و گوی تلفنی عراقچی و سرگئی لاوروف بود. عراقچی همچنین در این تماس تلفنی بر ضرورت هوشیاری و هماهنگی هر چه بیشتر ایران، روسیه و کشورهای منطقه، به ویژه همسایگان سوریه برای خنثی‌سازی این توطئه خطرناک و مقابله با اقدامات تروریست‌ها در سوریه و منطقه تأکید کرد. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه نیز ضمن ارائه ارزیابی خود از تحولات اخیر در سوریه، هماهنگی همه طرف‌ها برای مقابله با تروریسم و نیز استمرار رایزنی‌های نزدیک بین دو کشور را ضروری خواند.
همزمان با رایزنی های تلفنی وزیر خارجه ایران پیرامون این پرونده بود که خبر رسید سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در حلب مورد تعرض برخی از گروه های شورشی مسلح قرار گرفته است. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه بلافاصله پس از انتشار تصاویری از این اقدام، «تعرض برخی عناصر تروریستی مسلح به سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در حلب را به شدت محکوم کرد و با اشاره به مفاد کنوانسیون ۱۹۶۳ روابط کنسولی مبنی بر منع هرگونه تعرض به اماکن کنسولی، تاکید کرد که نقض این کنوانسیون از جانب هیچ فرد، گروه یا دولتی پذیرفته نیست.» سخنگوی وزارت امور خارجه تاکید کرد جمهوری اسلامی ایران این تعرض را مورد پیگیری جدی حقوقی و بین‌المللی قرار خواهد داد.بقائی در پاسخ به سوالی راجع به وضعیت کارکنان کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در حلب گفت: سرکنسول و کلیه اعضای سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در حلب در سلامت کامل هستند.
پیگیری تحولات جاری در سوریه در وزارتخارجه جمهوری اسلامی ایران محدود به این تماس های تلفنی و موضع گیری ها نشد و غروب شنبه دهم آذرماه بود که اسماعیل بقایی خبر از سفر وزیر امور خارجه به سوریه و پس از آن ترکیه داد، ایستگاه های اول و دوم تور منطقه ای جدیدی که سخنگوی وزارت خارجه می گوید مقاصد دیگری را هم شامل خواهدشد. به گزارش وزارت امور خارجه، «تحرکات اخیر تروریست ها در سوریه و مقابله با آنها، مبارزه با تروریسم و حمایت از دولت و ملت سوریه و صلح و ثبات در این کشور» از جمله محورهای مورد بحث در رایزنی های وزیر خارجه در دمشق با مقام های سوری خواهدبود.
سیدعباس عراقچی پیش از عزیمت به دمشق در گفت و گو با خبرنگاران در این باره گفت: «امروز عازم دمشق هستم تا حامل پیام جمهوری اسلامی به دولت سوریه باشم؛ ما قاطعانه از ارتش و دولت سوریه حمایت می‌کنیم.هیچ فرقی بین رژیم صهیونیستی و تروریست‌های تکفیری قائل نیستیم و معتقدیم که دشمن پس از ناکامی رژیم صهیونیستی از طریق همین گروه‌های تروریستی در تلاش برای پیاده سازی اهداف شوم خود در ناامن سازی منطقه است. ارتش سوریه بار دیگر همچون گذشته بر این گروه‌های تروریستی پیروز خواهد شد.» وی در ادامه با بیان اینکه میدان و دیپلماسی مکمل یکدیگر هستند، اضافه کرد: دیپلمات‌ها به پشتوانه قدرت‌های میدانی حرکت می‌کنند.
سوریه؛ محور تحرکات دیپلماتیک در منطقه
گسترش دامنه فعالیت گروه های مخالف بشار اسد و شورشی در سوریه بلافاصله زنگ خطر را در منطقه غرب آسیا به صدا درآورد و مجموعه ای از تحرکات منطقه ای و فرامنطقه ای برای کنترل شرایط در سوریه آغاز شد. در حالی که مقام های ارشد سیاسی کشورهایی چون روسیه، ایران، اردن، عراق و البته گی‌یر پدرسن، فرستاده سازمان ملل به سوریه نسبت به وضعیت جاری در این کشور هشدار می دهند به نظر می رسد که رژیم اسرائیل که همچنان بر ادامه بمباران نوار غزه اصرار دارد نتوانسته رضایت خود از وضعیت پیش آمده در سوریه را پنهان کند. به گزارش شبکه «الجزیره مباشر»، ایتمار بن گویر، وزیر امنیت داخلی رژیم اسرائیل در مصاحبه با رادیو ارتش این رژیم در خصوص تحولات تجاری سوریه گفته: «باید از چنین رویدادهایی استقبال کنیم. زمان تغییر چهره خاورمیانه فرا رسیده است.» بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل نیز عصر یکشنبه گفت: «از نزدیک تحولات در سوریه را دنبال می‌کنیم. از اهداف حیاتی خود و دستاوردهای به‌دست آمده در جنگ حفاظت خواهیم کرد.»
از سوی دیگر ، گی‌یر پدرسن، فرستاده سازمان ملل به سوریه اعلام کرد: تحولات اخیر خطرات شدیدی را برای غیرنظامیان ایجاد می‌کند و پیامدهای خطرناکی بر صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی دارد. براساس ترجمه خبرگزاری فارس از این اظهارات، وی افزود: ما اوضاع میدانی در سوریه را از نزدیک دنبال می‌کنیم، چراکه در روزهای اخیر تحول شدیدی در خطوط مقدم رخ داده است. ما بارها نسبت به خطر تشدید تنش در سوریه و خطرات مدیریت درگیری به جای حل و فصل آن هشدار دادیم. من قویاً بر نیاز مبرم نسبت به پایبندی همگان به تعهداتشان بر اساس قانون بین‌المللی برای حفاظت از غیرنظامیان و زیرساخت‌های مدنی تاکید می‌کنم. هیچ طرف سوری یا گروهی از طرف‌های تاثیرگذار نمی‌تواند با راهکارهای نظامی درگیری سوریه را حل و فصل کند. آنچه که امروز در سوریه شاهدش هستیم نشانه‌ای بر شکست جمعی در تحقق آن چیزی است که از سال‌ها قبل به صورت آشکارا باید انجام می‌شد. من خواهان پیوستن فوری و جدی طرف‌های سوری و بین‌المللی به راهکار سیاسی برای جلوگیری از ریختن خون‌ها و دستیابی به راه حل سیاسی بر اساس قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت هستم.
عراق که قریب به ۶۰۰ کیلومتر مرز مشترک با سوریه دارد بلافاصله تحرکات دیپلماتیک و البته نظامی را برای جلوگیری از سرایت ناامنی به داخل این کشور آغاز کرد. محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق روز یکشنبه در تماس تلفنی با عبدالله دوم، پادشاه اردن، آخرین تحولات جاری در منطقه به ویژه رخدادها در سوریه را مورد بحث و بررسی قرار داد. نخست وزیر عراق در این رایزنی تلفنی تاکید کرد که امنیت و ثبات سوریه از اهمیتی برخوردار است که قابل چشم پوشی نیست و این مسئله فقط برای عراق نیست، بلکه برای تمام کشورهای منطقه است.
در تحولی مرتبط، عبدالامیر الشمری، وزیر کشور عراق روز یکشنبه خبر داد که این کشور تجهیزات نظامی جدیدی به مرزهای سوریه ارسال کرده است. وزیر کشور عراق با بیان اینکه اقدامات مربوط به تأمین امنیت مرزهای این کشور با سوریه جدید نیست، در عین حال تاکید کرد که حالت آماده باش کامل در مرزهای عراق و سوریه حکمفرماست و بغداد به صورت مداوم با دولت سوریه در حال هماهنگی است. قیس المحمداوی معاون فرمانده عملیات مشترک عراق هم روز شنبه از بسته شدن مرزهای این کشور به صورت کامل با سوریه خبر داد و گفت که نیروهای مسلح عراق پایبند به اوامر فرماندهی کل این کشور هستند.
شاید مهم ترین تلاش دیپلماتیک عراق را باید در گفت و گوی وزیر خارجه این کشور با همتای خود از ترکیه دانست. هرچند که خبرگزاری آناتولی به نقل از منابع آگاه در وزارت خارجه ترکیه صرفا خبر انجام گفت و گو میان وزیر خارجه ترکیه هاکان فیدان و وزیر خارجه عراق فؤاد حسین را منتشر کرد و از جزئیات بیشتر خبری نداد اما خبرگزاری رسمی عراق (واع)، گزارش داد که دو طرف در این گفت‌وگو، تاکید کردند که وضعیت کنونی سوریه بسیار پیچیده است و این امر نباید تهدیدی برای امنیت و ثبات در منطقه باشد. دو وزیرخارجه همچنین بر ضرورت تداوم ارتباطات طی روزهای آتی به منظور ارزیابی وضعیت امنیتی منطقه و جلوگیری از تاثیر اوضاع ناپایدار سوریه بر کشورهای اطراف و کشورهای همسایه سوریه تاکید کردند.
فؤاد حسین ، وزیر خارجه عراق روز یکشنبه با همتای سوری بسام الصباغ نیز تلفنی گفت‌وگو و بر ایستادن کشورش در کنار سوریه برای مبارزه با تروریسم تاکید کرد.
در ادامه تحرکات دیپلماتیک در منطقه پیرامون پرونده سوریه، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه روز یکشنبه تلفنی با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا درباره تحولات سوریه گفت‌وگو کرد. فیدان در این تماس تلفنی مدعی شد: «آنکارا مخالف تحولاتی است که بی‌ثباتی در سوریه را تشدید می‌بخشد».وزیر خارجه ترکیه در این گفت‌وگوی تلفنی اضافه کرد: «آنکارا هرگز اجازه فعالیت‌های تروریستی علیه غیرنظامیان سوری را نمی‌دهد».
گاردین: عراقچی برای نمایش حمایت از اسد به دمشق رفت
گاردین در گزارشی به انعکاس سفر وزیر خارجه ایران به دمشق در میانه درگیری های شدید ارتش سوریه با گروه های مخالفان پرداخته و می نویسد: عباس عراقچی، دیپلمات ارشد ایران به دمشق سفر کرد تا حمایت خود را از «رژیم سوریه» نشان دهد؛ آن هم در شرایطی که دولت اسد سعی دارد قوی‌ترین تهدید قدرت خود را که در سالهای اخیر با آن مواجه شده رفع کند. پیشروی ناگهانی شورشیان اسلام‌گرا که کنترل حلب را به دست گرفتند، دمشق را نگران کرده است.
این رسانه انگلیسی در ادامه می نویسد که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در چند روز منتهی به حمله ناگهانی به رهبری شبه‌نظامیان اسلام‌گرا از گروه تحریر الشام (HTS) از دیده ها پنهان شده بود و خبری درباره او منتشر نمی شد. شورشیان مسلح در کمتر از یک هفته از شهرها و روستاهای شمال غرب سوریه عبور کردند و کنترل حلب را به دست گرفتند. رئیس‌جمهور سوریه در اواخر شب شنبه دوباره ظاهر شد و تماس‌های زیادی با متحدان منطقه‌ای خود در بغداد و ابوظبی برقرار کرد، همزمان به نظر می رسد که ارتش سوریه نیز ضدحمله بزرگی را علیه شورشیان آغاز کرده است. بشار اسد به رئیس‌جمهور امارات، محمد بن زاید آل نهیان، گفت که دولت سوریه «با کمک متحدان و دوستان خود» قادر است این شورش ناگهانی را دفع کند.
رژیم دمشق مدت‌هاست که به حمایت خارجی اتکا کرده است، به‌ویژه در نبرد سال 2016 برای بازپس‌گیری کنترل حلب که در آن قدرت هوایی روسیه تعیین‌کننده بود. دولت سوریه همچنین به شدت به نیروهای ایرانی در زمین، از جمله اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، وابسته است. اسرائیل در سال گذشته به سرعت حملات هوایی علیه اهداف ایرانی در سوریه را در میان تشدید تنش‌های منطقه‌ای با تهران و متحدان آن در محور مقاومت افزایش داده است.
از دست دادن ناگهانی حلب به دست شبه‌نظامیان اسلام‌گرا حامیان اسد در خارج از کشور را نگران کرده است. در یک تماس تلفنی روز شنبه بین وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی لاوروف، و عراقچی، هر دو نگرانی عمیق خود را نسبت به تشدید خطرناک اوضاع در سوریه ابراز کردند.عراقچی پیشروی ناگهانی شبه‌نظامیان اسلام‌گرا در شمال غرب سوریه را به آمریکا و اسرائیل نسبت داد.
پیشرفت‌های سریع شبه‌نظامیان سوالاتی را درباره ظرفیت ارتش سوریه برای پاسخگویی ایجاد کرد، در حالی که حامیان آن منابع خود را در جاهای دیگر مستقر کرده‌اند و نیروهای روسی بیشتر بر روی نبرد در اوکراین متمرکز شده‌اند.
این پیشروی همچنین دیپلماسی منطقه‌ای زیادی را به راه انداخت؛ به طوری که وزیر امور خارجه اردن، ایمن الصفدی، با همتای سوری خود صحبت کرد تا نگرانی اردن نسبت به رویدادهای جاری را ابراز کند و خواستار حل سیاسی اختلاف ها در سوریه شود. وزیر امور خارجه ترکیه، هاکان فیدان، درباره رویدادهای سوریه با همتای عراقی خود، فؤاد حسین، صحبت کرد. مقامات آنکارا که از برخی عناصر مخالف مسلح سوریه حمایت می‌کنند، اخیراً پیشنهاد عادی‌سازی روابط با دمشق را مطرح کرده‌اند، البته بعد از اینکه رهبران منطقه‌ای که زمانی از اسد دوری می‌کردند، شروع به استقبال از او و عادی سازی رابطه کردند. سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده نیز می گوید که واشنگتن وضعیت در سوریه را به دقت زیر نظر دارد و طی 48 ساعت گذشته با پایتخت‌های منطقه‌ای در تماس بوده است. این مقام آمریکایی ادعا کرد که اتکای رژیم بشار اسد به حمایت روسی و ایرانی باعث ایجاد بی‌ثباتی فعلی شده است. او افزود که ایالات متحده هیچ ارتباطی با این حمله ندارد و اشاره کرد که تحریر الشام قبلاً یک سازمان تروریستی شناخته شده بود.
«جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی آمریکا نیز شامگاه یکشنبه در سخنانی گفت که نیروهای آمریکایی، برای مبارزه با داعش در سوریه حضور داشته و با آن چیزی که در این کشور روی می‌دهد ارتباطی نداشته اند. ما از نزدیک اتفاقات در سوریه را دنبال کرده و با شرکایمان در منطقه در این باره در ارتباط هستیم. نظام سوریه و حامیانش برای دستیابی به دستاوردهای میدانی در تلاش هستند و سوء استفاده گروها‌ی مسلح از شرایط جدید سوریه، ما را شگفت‌زده نکرد.
