در سوریه چه خبر است؟/ ریشه های شورش در شام به روایت خبرنگار نیویورک تایمز
عصر ایران . ۱۴۰۳/۹/۱۱، ۲۰:۰۰
نیویورک تایمز
تاریخ انتشار: 30 نوامبر 2024
نویسنده: رجا عبدالرحیم
➖➖➖➖➖➖➖➖➖
عصر ایران؛ لیلا احمدی- سوریه در قیاس با همسایگانش، کشور کوچکی است که در غرب آسیا و منطقۀ تاریخیِ شام واقع شده است. این کشور، دشت‌های پربار، کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده و بیابان‌های پهناوری دارد و از قدیم زیستگاه اقوام و مذاهب گوناگون بوده است. سوریه حدود ۲۳ میلیون جمعیت داخلی و همین میزان جمعیتِ مهاجرِ ساکن در اروپا و آمریکا دارد. از دیرباز عرب‌ها، کردها، ترکمان‌ها، آشوری‌ها، ارمنی‌ها، چرکس‌ها، آلبانیایی‌ها، یونانی‌ها، چچنی‌ها، مسلمانانِ سنی و علوی و شیعه، مسیحیان، دروزی‌ها و ایزدی‌ها در این سرزمین زیسته‌اند.
این کشور جمهوریِ عربیِ سکولار دارد و از آرمانِ حزب بعث یعنی سوسیال‌ناسیونالیسمِ عربی تبعیت می‌کند. تاریخ‌نگاران دمشق را دروازهٔ تاریخ و پایتخت فرهنگیِ جهان عرب می‌دانند. حکایتِ حلب هم داستانی است پُر آبِ چَشم که بیش از یک دهه پیش، خونین‌ترین جنگ داخلی را از سر گذراند.
هشت سال از جنگ خونینِ سوریه گذشته و در خبرها می‌خوانیم که نیروهای مخالفِ دولت به حلب رسیده‌اند تا به زعم خودشان به حملات هواییِ روسیه و سوریه علیه غیرنظامیان در مناطق تحت تصرفشان پاسخ دهند. در تاریخ سوریه همیشه ردپایِ کشمکش‌های داخلی و کشتارهای فرقه‌ای دیده می‌شود. بیشتر مردم سنی‌مذهب‌اند، اما اقلیتی علوی حکومت را در دست گرفته و مثل غالب کشورهای منطقه، بی‌توجه است به خواست اکثریت.
در سال ۲۰۱۱ با بالا گرفتنِ اعتراضات مردمی در جهان عرب، تظاهراتی در شهرهای مختلفِ سوریه نیز به وقوع پیوست. ناظران، وضعیت سوریه را هولناک توصیف کردند و هر روز اخبار جدیدی از فجایع انسانی در سوریه منتشر شد. تازه‌ترین آمار نشان می‌دهد که اقتصاد سوریه تا پایان سال ۲۰۲۰، بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار خسارت متحمل شد و نرخ فقر در این کشور به ۹۶ درصد رسید.
برخی تحلیل‌گران راهکار تقسیم منطقه به شرقِ سنی، شمالِ کرد و غربِ شیعه/علوی را برای حل اختلافات داخلیِ این کشور مطرح کرده‌اند. دوازده سال پس از جنگ ویرانگر سوریه، دیگر نشانی از نبردهای کهن به چشم نمی‌خورد، اما چند روزی است که آتشِ زیر خاکستر زبانه کشیده است.
«رجا عبدالرحیم» از سال 2021 خبرنگار نیویورک‌تایمز در اورشلیم است. پیش از این با وال‌استریت‌ژورنال و لس‌آنجلس‌تایمز همکاری کرده است و در این مقاله با نگاهی اجمالی به دلایل شکل‌گیریِ تهاجم اخیر سوریه می‌پردازد.
خانم رجا می‌گوید: «این تهاجم، گروه‌های مختلفِ شورشی را متحد می‌کند. آن‌ها آخرین بقایایِ گروه‌های مخالفِ حکومت‌اند که از سال 2011، سرسختانه برای برکناریِ اسد کوشیده‌اند و در مقاطعی بخش‌های زیادی از کشور را تصرف کرده‌اند.»
شایان ذکر است که مقالات ترجمه‌شده در این بخش، صرفاً بازتاب دیدگاه نویسنده و در راستای بررسی مطبوعات جهان است [و در این مورد خاص این توضیح را عصر ایران اضافه می‌کند: هر چند در ادبیات رسمی (منعکس در صدا و سیما) از تعبیر "تکفیری" و "تروریست" استفاده می‌شود ولی به متن وفادار مانده ایم و همان تعابیر "جنگجویان مخالف اسد" و "شورشی" برگردانده شده.]
************************
جنگجویانِ مخالفِ بشار اسد، جان تازه‌ای یافته‌اند تا شدیدترین تهاجمِ سالیانِ اخیر رخ دهد و جنگ داخلی که مدت‌ها است به بن‌بست رسیده، شعله‌ور گردد. تاخت‌و‌تازِ شورشیان از چهارشنبه در استانِ حلب، واقع در شمال غرب سوریه آغاز شد. به گفتۀ جنگجویان، گروه نظارتیِ مستقر در بریتانیا و دیده‌بانِ حقوق بشر، شورشیانِ ضد دولتی تا روز شنبه بیشتر مناطق حلب را تصرف کردند، در عرض چند ساعت کنترل ادارات را به دست گرفتند و با مقاومتِ محدودی از جانبِ نیروهای دولتیِ سوریه مواجه شدند.
یکی از فرماندهان شورشی گفته: «هدف از این حمله، توقفِ حملاتِ نیروهای دولتی و متحدانِ شبه‌نظامیِ است و جدی‌ترین چالش برای دولتِ بشار اسد در سال‌های اخیر محسوب می‌شود.» به گزارش دیده‌بان حقوق بشر، در خلال 3 روز درگیری شدید، بیش از 150 جنگجو از هر دو طرف جان باخته‌اند. این گروهِ بی‌طرف، از شبکۀ فعالان ضددولتی و سایر مخالفان در سراسر سوریه اطلاعاتی به دست می‌آورد و بر این اساس، نمی‌توان شمار کشته‌شدگان را به‌طور مستقل تأیید کرد.
به گفتۀ «کلاه سفیدها» که گروه نجاتِ مستقر در مناطق مخالف‌اند، علاوه بر این افراد، بیش از ده‌ها غیرنظامی در حملات هواییِ سوریه و روسیه کشته شده‌اند. روسیه و ایران از دیرباز هم‌پیمان اسد بوده‌اند [به ادعای نویسنده] تا حکومت حفظ شود و تهاجم شورشیان به نتیجه نرسد.
[م. کلاه‌سفیدها، اعضای سازمانِ «دفاع مدنی سوری» هستند که داوطلبانه برای نجاتِ غیرنظامیان در مناطق جنگی فعالیت می‌کنند. مقامات سوری آن‌ها را به ارتباط با افراط‌گرایان و اقداماتِ ضدحکومتی متهم کرده‌اند. این سازمان در مناطقِ تحت کنترلِ شورشیان سوری در جنگ داخلی سوریه، فعالیت می‌کند، مدعی است که عملیات مسلحانه‌ای ندارد و ظاهراً حمایتِ دولت‌های غربی برخوردار است.]
با بالاگرفتنِ تنش‌ها در سوریه، این سؤالات به ذهن متبادر می‌شود:
1- شورشیان چه کسانی هستند و جنگ داخلی سوریه بر سر چیست؟
2- اهداف تهاجمیِ شورشیان چیست؟
3- دولت سوریه چه موضعی در این‌باره دارد؟
4- آیا این حملات به درگیری‌های منطقه‌ای مرتبط است؟
5- چه گرایشی در سوریه حاکم است و چه چیزی را کنترل می‌کند؟
1- شورشیان چه کسانی هستند و جنگ داخلی سوریه بر سر چیست؟
مراد از جنگ داخلی سوریه، نزاع پایداری است که در سال 2011 با قیام مردمیِ مسالمت‌آمیز علیه دولت بشاراسد آغاز شد و به‌سرعت به درگیریِ چندجانبه‌ای با شراکتِ شورشیان مسلح، افراط‌گرایان و سایر بازیگران منطقه، مبدل گشت.
نکتۀ مهم این است که ریشۀ درگیری، قیام صلح‌آمیز مردم به دلیل بحران اقتصادی بود که با سرکوب خشونت‌آمیز دولت مواجه شد. مردم برای دفاع از خود به میدان آمدند و جنگ داخلی آغاز شد. کم‌کم گروه‌های دیگر هم به درگیری پیوستند.
با بالاگرفتنِ دامنۀ درگیری، اقلیت کردِ سوریه، سلاح به دست گرفت و به‌تدریج، سرزمین‌هایی را که متعلق به خود می‌دانست، تصرف کرد. جهادگرایان سلفیِ دولت اسلامی (موسوم به داعش) نیز بخش‌هایی از سوریه و عراق را در سال 2014 تصرف و آن منطقه را مهد «خلافت» خود اعلام کردند. ورود داعش به درگیری، داستان را تغییر داد و به بی‌ثباتیِ بیشتر در منطقه دامن زد.
[م. گروه افراطی و درنده‌خویِ داعش در سال ۲۰۱۴، ادعای خلافت جهانی کرد و خود را حکومت اسلامی نامید. این گروهِ سلفی، زمانی بخش‌های بزرگی از شمال عراق، شرق سوریه و بخش‌های کوچکی از لیبی، نیجریه و افغانستان را به تصرف خود درآورده بود. داعش به رهبری ابوبکر البغدادی (از مجاهدینِ سلفی جداشده از شبکۀ القاعده) روی کار آمد و با دولت‌های عراق، سوریه و دیگر گروه‌های شورشیِ مخالفِ دولت سوریه، وارد جنگ شد.]
مقاومتِ بشار اسد از حمایت‌های حیاتی ایران و روسیه و همچنین حزب الله لبنان برخوردار شد. شورشیان نیز از حمایت ایالات متحده و کشورهای عربیِ نفت‌خیز مانند عربستان سعودی برخوردار بودند. ترکیه هم برای جلوگیری از پیشرویِ شبه نظامیان کُرد مداخله کرد. میلیون‌ها غیرنظامی در خلال جنگ، کشته، مجروح و آواره شدند. جنگ سوریه یک دهه به طول انجامید و فجایع جبران‌ناپذیری به بار آورد. اکنون بیم آن می‌رود که بزرگ‌ترین تهاجمِ سال‌های اخیر از سوی شورشیانِ ضد دولتیِ سوریه بتواند جنگ داخلی را دوباره شعله‌ور کند.
سرکردۀ مخالفان، «هیئت تحریرالشام» است که قبلاً با گروه تروریستیِ «القاعده» مرتبط بود. این گروه بر نواحی شمال غربی که هنوز در اختیار گروه‌های مخالف است، اشراف دارد. به گفتۀ فرماندهانِ این گروه‌ها و دیده‌بان حقوق بشر، چندین گروه شورشی و تحت حمایت ترکیه نیز به این کارزار پیوسته‌اند. گرچه آن‌ها دشمن مشترکی دارند، اما جناح‌های مختلف شورشی با یگدیگر نیز در جنگ‌اند و بدین نحو، انسجام مورد نیاز برای به چالش کشیدنِ ارتش سوریه را تضعیف می‌کنند.
[م. «هیئت تحریرالشام»، گروه سیاسی و نظامی اسلامگرای سنی و درحال‌حاضر مخالفِ القاعده است که قبلاً با عنوان «جبهۀ نصرت»، شاخۀ القاعده در سوریه بود. این گروه شبه‌نظامی بر استقلال و عدم ارتباط با نهادهای خارجی تأکید می‌کند و مدعی است که اهداف جهادیِ جهانی ندارد، اما سازمان ملل، آمریکا و ترکیه این گروه را وابسته به القاعده می‌دانند و آن را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داده‌اند. گروه‌های اسلامگرای متعددی در داخلِ سوریه و منطقه از تحریرالشام حمایت می‌کنند؛ از جمله حزب اسلامی ترکستان که گروهی جهادی متشکل از اویغورهای چینی است.]
2- اهداف تهاجمیِ شورشیان چیست؟
سرهنگ دوم حسن عبدالغانی، فرماندۀ نظامیِ اتاق عملیات مخالفان، در بیانیه‌ای ویدیویی اعلام کرده است: «هدف از این تهاجم، متوقف‌ساختنِ حملات هوایی سوریه و سایر کشورها به مناطق تحت کنترلِ مخالفان است. هدف از این تهاجم، پس‌زدنِ آتشِ آن‌ها از مردم است. جدال با دشمن، انتخاب نیست. دفاع از مردم و سرزمین، وظیفه است.»
3- دولت سوریه چه موضعی در این‌باره دارد؟
رسانه‌های دولتیِ سوریه روز پنج شنبه گزارش دادند: نیروهای دولتی در حال مقابله با «حملۀ تروریستی در مقیاس وسیع» به روستاها، شهرک‌ها و اماکن نظامی هستند. دولت از همان روزهای اولیۀ تهاجم، همۀ مخالفان را «تروریست» خطاب کرد و بی‌آن‌که مشخص کند این نیروها چه‌کسانی هستند، اعلام کرد با همکاریِ متحدانش، پاسخ درخور خواهد داد و مدعی شد خسارات سنگینی به شورشیان وارد کرده است.
4- آیا این حملات به درگیری‌های منطقه‌ای ارتباط دارد؟
سوریه در سال گذشته، دخالت مستقیمی در درگیری‌های خاورمیانه نداشته، اما خاک‌اش مدت‌ها عرصۀ نبرد نیابتی برای قدرت‌های بین‌المللی بوده است. سال‌ها است که اسرائیل حملات مرگباری در سوریه انجام داده و مدعی شده که اهدافش، شبه‌نظامیانِ مورد حمایت ایران از جمله حزب‌الله لبنان هستند. این حملات در پی تهاجم حماس در 7 اکتبر 2023 به اسرائیل تشدید شد.
ارتش اسرائیل اعلام کرده هدف برخی از این حملات، قطع جریان تسلیحات و اطلاعات بین حزب‌الله و ایران است، چون این منطقه [به ادعای آنان] محل تبادل تسلیحات است. در ماه آوریل، حملۀ مرگبار اسرائیل که به بخشی از مجتمع سفارت ایران در دمشق اصابت کرد، به کشته‌شدن چند فرماندۀ ارشد ایرانی منجر شد. رسانه‌های ایران روز پنجشنبه گزارش دادند که یکی از فرماندهان سپاه پاسداران ایران در حملۀ جدیدِ شورشیان جان باخته است.
5- چه گرایشی در سوریه حاکم است و چه چیزی را کنترل می‌کند؟
مناطق مختلف سوریه بیش از یک دهه در معرض جنگ داخلی، نبردهای نیابتی و تهاجمِ گروه تروریستیِ داعش بوده است. اکنون دولت بیش از 60 درصد کشور از جمله اکثر شهرهای بزرگ را کنترل می‌کند، اما وضع همیشه بدین منوال نبود.
دولت در اوج قدرتِ مخالفان به‌سببِ جنگ داخلی و پس از تسلطِ داعش بر بخش‌هایی از سوریه، کنترل بیشتر کشور را از دست داده بود، اما در سال 2015، زمانی که ارتش روسیه مستقیماً برای کمک به بشار اسد مداخله کرد، ورق برگشت.
با این حال، بخش‌های بزرگی از کشور از کنترل دولت خارج است، از جمله مناطقِ تحت کنترلِ مخالفان در شمال غرب و شمال شرق که در چنبرۀ شبه‌نظامیان کُرد با حمایتِ ایالات متحده قرار دارد. منطقۀ تحت کنترلِ مخالفان در شمال غرب سوریه شامل بخش‌هایی از استان‌های اِدلب و حلب است و حدود پنج میلیون نفر جمعیت دارد. بیش از نیمی از آن‌ها آوارگان سوری هستند گرچه داعش در سال 2019 آخرین پایگاهِ ارضی‌اش را در سوریه از دست داد، اما این تصور وجود دارد که نیروهایش در بیابان وسیع سوریه پنهان شده و گاه‌به‌گاه به سربازان دولتی و غیرنظامیان حمله‌ور می‌شوند.
