مجموع تولید ناخالص داخلی ۱۰ کشور عضو بریکس در حال حاضر حدود یک‌سوم کل جهان را تشکیل می‌دهد که جمعیت آنها تقریبا نیمی از کل جهان و تجارت آنها یک‌پنجم کل جهان را تشکیل می‌دهد. هیات‌هایی از حدود ۳۶ کشور - ۲۲ نفر از آنها به نمایندگی از سران کشورها - و شش سازمان بین‌المللی در این رویداد سه‌روزه برای اجلاس بزرگ‌تر یعنی بریکس پلاس حضور دارند. کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان و مالزی به طور رسمی درخواست عضویت در بریکس را داده‌‌‌اند و تعدادی از کشورهای دیگر نیز برای عضویت در این اتحادیه ابراز تمایل کردهاند.
غایب بزرگ این اجلاس عربستان سعودی بود که به‌رغم پیوستن به این گروه مشارکت فعالی در روندهای آن نداشته است. با این حال ایران که بریکس را از زاویه رویکرد ضد‌غربی خود فهم می‌کند، حضور در این گروه را فرصتی برای تقویت چندجانبهگرایی به‌ویژه دستیابی به مزایای اقتصادی آن از جمله نظام مالی جایگزین دلار می‌بیند.
مسعود پزشکیان که عصر سه‌شنبه اول آبان در راس یک هیات وارد قازان شد و مورد استقبال رئیسجمهور تاتارستان قرار گرفت، در جریان سخنرانی خود در روز چهارشنبه پنج پیشنهاد به اعضای بریکس ارائه داد. ایجاد سبد ارزی، تقویت همکاریهای اقتصادی، مقابله با تحریم‌ها، تقویت بانک توسعه بریکس و مشارکت در ارتقای فناوریهای نوین از جمله پیشنهادهای رئیسجمهور به جنوب جهانی بود. پزشکیان همچنین بر ضرورت تشکیل دبیرخانه بریکس برای پیگیری برنامه‌‌‌ها و اهداف مجموعه تاکید کرد.
پزشکیان در سخنرانی خود گفت: از آنجا که بریکس اهداف بسیار بزرگ و مهمی در هر سه رکن سیاسی-امنیتی، اقتصادی-مالی و فرهنگی-مردمی دارد، با مجموعه عملکرد خود نشان داده است که در آینده نقش ویژه‌‌‌ای در روند معادلات سیاسی و تحولات مرتبط خواهد داشت. بریکس در بستر پارادایم چندجانبهگرایی، نمونه‌‌‌ای شاخص و الگویی موفق از همکاریهای توسعهیافته در بطن جهان جنوب است که طیف کثیری از کشورها را مجذوب خود ساخته است. رئیسجمهور گریزی به خاورمیانه هم زد و در ارتباط با تحولات فلسطین و لبنان آتش‌‌‌بس فوری و دائمی، عقب‌‌‌نشینی کامل نظامیان رژیم اشغالگر از مناطق تحت اشغال و امدادرسانی فوری به مردم غزه و آوارگان لبنان را خواستار شد.
مسعود پزشکیان با بیان اینکه جهان جنوب در نابرابری، بی‌‌‌عدالتی و مشکلات اقتصادی دست و پا می‌‌‌زند، تاکید کرد: نسل کنونی و آیندگان، میزان موفقیت بریکس را با اعداد و ارقام و سطح توسعه‌‌‌یافتگی و تحول در رشد شاخص‌‌‌های اقتصادی خواهند سنجید. با توجه به اینکه در ماه‌‌‌های اخیر، نشست‌‌‌ها و برنامههای متنوعی با حضور وزیران اقتصاد و دارایی، بازرگانی، انرژی و روسای بانک‌های مرکزی برگزار شده است، مایلم پیشنهادهای زیر را مطرح کنم:
اولویت اقتصادی
اول- در عین عدم‌غفلت از دو رکن سیاسی-امنیتی و فرهنگی-مردمی، در سال آینده اولویت برنامه‌‌‌هایمان را به مسائل اقتصادی-مالی بدهیم و از همه نهادهای دولتی و خصوصی کشورهای متبوع‌‌‌مان بخواهیم که بر شتاب حرکت خود در ایجاد همکاریهای به‌هم‌پیوسته اقتصادی و تجاری و استفاده از ظرفیت‌‌‌های داخل بریکس بیفزایند.
مقابله با تحریم‌ها
دوم- از چالش‌‌‌های بسیار مهم که کشورهای یک‌جانبه‌‌‌گرا علیه کشورهای مستقل و آزادی‌‌‌خواه تحمیل کردهاند، تحریمهای اقتصادی است. سال‌ها پیش کشورهای تحت تحریم به تعداد انگشت‌‌‌های یک دست هم نمی‌‌‌رسید، ولی اکنون میلیون‌‌‌ها انسان در ده‌‌‌ها کشور در یک فرآیند غیرقانونی و ضدحقوق بشری مورد هدف‌‌‌های تحریمی در ابعاد مختلف قرار گرفته‌‌‌اند. مقابله با تحریمهای غیرقانونی نیازمند اقدام گروهی و اجرای سازوکارهای مشترک است. خوشبختانه بریکس مخالفت خود را با تحریم بارها اعلام داشته و شمه‌‌‌ای از آن در اعلامیه قازان و اسناد دیگر به وضوح بازتاب داشته است، ولی برای اینکه در آینده هیچ کشوری جرات و توان تحریم دیگران را نداشته باشد، ضروری است گامهای عملی و حساب‌شده برداریم.
مبادله با پولهای ملی
سوم- در حال حاضر بیشتر کشورهای دنیا از اینکه آمریکا برای حل مشکلات داخلی و مالی خود، از دلار به عنوان سلاح یا ابزار کنترل دیگر کشورها استفاده می‌کند، ناراضی هستند. دنیا بریکس را با هدف تلاش برای کاستن از قدرت دلار و افزایش مبادلات با پولهای ملی می‌‌‌شناسد. این اقدامات به همراه راهاندازی و استفاده از ارزهای دیجیتال و بسترسازی برای استفاده از سازوکارها و فناوریهای جدید مالی نظیر پیام‌رسان‌ها، در راستای اهداف اصلی بریکس است. اینکه کشورهای عضو بریکس بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و در عین حال بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی، مواد غذایی و دیگر کالاها هستند و به مهم‌ترین خطوط مواصلاتی و ترانزیتی دسترسی دارند، مزیت بسیار بزرگی است که موجب می‌شود انجام مبادلات با پولهای ملی به سهولت انجام گیرد.
تقویت فناوریهای نوین
چهارم- کشورهای شمال همواره برای دستیابی کشورهای جنوب به فناوریهای نوین مانع‌تراشی کردهاند، بنابراین ما وظیفه داریم با تشریک مساعی، مبادله اطلاعات، سرمایه‌گذاری مشترک و دیگر اقدامات، خود را به فناوریهای نوین مجهز سازیم.
تقویت بانک بریکس
و پنجم- ضروری است بانک توسعه نوین (NDB) که یکی از نهادهای برآمده از بریکس به شمار می‌رود، تقویت شود و با پذیرش اعضای جدید و افزایش سرمایه بتواند در جهت توسعه زیرساخت‌‌‌های این کشورها گام بردارد. جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد تا همکاریهای تنگاتنگی با این بانک داشته باشد.
با توجه به پیشنهادهای مطرح‌شده، پزشکیان تاکید کرد جمهوری اسلامی ایران از توانمندی‌‌‌های قابل‌توجهی در حوزههای مختلف برخوردار است و در مجموعه بریکس همکاریهای مشترک و سودمندی را می‌تواند رقم بزند. همچنین جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از موقعیت استراتژیک، بستر عبور چند کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی از جمله کریدورهای شمال–جنوب و شرق–غرب بوده و می‌تواند با توسعه همکاری‌‌‌ها، شبکه جدیدی از روابط ترانزیتی برای انتقال انرژی یا کالاهای تجاری در بستر بریکس ایجاد کند.
سخنرانی پزشکیان در بریکس پلاس
مسعود پزشکیان در ادامه و در سخنرانی دیگر که با ترکیب گسترده (بریکس بزرگ‌تر) شامل اعضای ناظر و شریک گفتوگو صورت گرفت، با بیان اینکه نهادسازی‌‌‌های بریکس مانند بانک توسعه نوین و صندوق اندوخته احتیاطی با حضور اعضای جدید باید مسوولیت بیشتری در تامین مالی پروژه‌‌‌های کشورهای عضو و مقابله با ناترازی پرداخت‌‌‌ها بر عهده بگیرد، تصریح کرد: هر یک از کشورهای عضو بریکس باید پیشرفت و توسعه اعضای دیگر را، پیشرفت و توسعه خود بداند و رقابت سالم و همکاری متقابل به عنوان یک اصل محوری مورد تاکید اعضا قرار بگیرد. همچنین بریکس نباید فقط یک باشگاه گفتوگو باشد؛تصمیم‌‌‌های بریکس باید ضمانت اجرایی داشته باشند و ابزارهای متناسب برای تحقق آنها پیش‌بینی شود.
دیگر سران بریکس چه گفتند؟
پیش و پس از سخنرانی پزشکیان، دیگر سران حاضر در نشست نیز به اهداف بریکس و همچنین موضوعات و مسائل مهم منطقهای و جهانی پرداختند. ولادیمیر پوتین رئیسجمهور روسیه و میزبان اجلاس در سخنرانی خود گفت که «بریکس پاسخگوی بخش اصلی جامعه جهانی است و این سیاست در جهان کنونی موردنیاز است.» پوتین با اشاره به اینکه ما به دنبال تقویت اقتدار بریکس، افزایش نقش آن در امور جهانی و حل مشکلات فوری جهانی و منطقهای بودیم، افزود: بریکس پاسخگوی بخش اصلی جامعه جهانی است و این سیاست در جهان کنونی موردنیاز است. همه کشورهای بریکس به دنبال برابری حسن همجواری و احترام متقابل هستند. وی افزود: در ژوهانسبورگ، ما توافق کردیم که روش‌ها و دسته‌‌‌بندی‌‌‌های کشورهای شریک انجمن خود را توسعه دهیم و فهرستی از کشورها را برای تحقق چنین وضعیتی تشکیل دهیم. مهم است که تصمیم در این زمینه در بیانیه نهایی قازان منعکس شود.
رئیسجمهور روسیه با تصریح این نکته که جهان چندقطبی اساسا تغییر کرده است، گفت: شرایط فعلی، زمانی است که تغییرات واقعا مهمی در جهان در حال رخ دادن است. پوتین همچنین خاطرنشان کرد که بانک توسعه جدید از سال ۲۰۱۸ تاکنون ۱۰۰ پروژه به ارزش ۳۳ میلیارد دلار را تامین مالی کرده است. «شی جین‌‌‌پینگ» رئیسجمهور چین نیز روز چهارشنبه و طی سخنرانی در نشست بریکس گفت: هر چه تنش بیشتر شود تلاش ما برای شکل‌‌‌دادن بر غلبه بر تنشها باید بیشتر شود. با همکاری می‌توانیم فصل جدیدی برای همکاری بریکس بگشاییم. شی با اشاره به جنگ غزه گفت: بحران غزه ادامه داشت که لبنان هم شروع شد، باید به دنبال آتش‌‌‌بس باشیم، باید به دنبال راه‌حل دائم برای مساله فلسطین باشیم، باید بریکسی بسازیم که متعهد به صلح و توسعه پایدار است. همان‌طور که فناوری و پیشرفت افزایش یافته است، باید به دنبال همکاری در این زمینه باشیم.
«لولا داسیلوا» رئیسجمهور برزیل که به‌‌‌صورت آنلاین در این نشست حضور داشت، گفت: کشورهای آسیب‌پذیر علاقه‌‌‌ای به رویکردهای تحمیلی کشورهای قدرتمند ندارند. «عبدالفتاح السیسی» رئیسجمهور مصر نیز در این نشست تاکید کرد که قاهره به اهمیت تقویت نظام بین‌المللی چندجانبه با محوریت سازمان ملل معتقد است و خاطرنشان کرد که گسترش عضویت در گروه بریکس در ابتدای سال‌جاری موید هدف بریکس است.
وی تاکید کرد: «مصر آمادگی خود را برای تقویت همکاری با کشورهای بریکس و تسویه‌‌‌حساب‌‌‌ها به ارزهای ملی تایید می‌کند.» «نارندرا مودی» نخستوزیر هند هم در این نشست گفت: «بریکس در شکل توسعهیافته آن حدود ۴۰درصد جمعیت جهان و ۵۰درصد اقتصاد جهان را داراست. بریکس به اهداف زیادی دست یافته و اطمینان دارم در آینده این سازمان به یک واسطه موثر در مقابله با چالش‌‌‌های جدید تبدیل می‌شود.» وی گفت که کشورش «از یکپارچگی مالی میان اعضای بریکس استقبال کرده و تجارت با استفاده از پول ملی کشورها نیز از موارد مورد استقبال هند است.» رئیسجمهور آفریقای جنوبی نیز خواستار اصلاح سازمان تجارت جهانی شد.
دیدارهای دوجانبه با سران بریکس
رئیسجمهور پزشکیان در حاشیه اجلاس بریکس با سران کشورهای عضو و مشارکت‌کننده، دیدار و گفتوگو کرد. پزشکیان سه‌شنبه شب با نارندرا مودی نخستوزیر هند دیدار کرد. رئیس‌جمهوری اسلامی ایران و نخستوزیر هند در دیدار یکدیگر مهم‌ترین مسائل دوجانبه و راهکارهای گسترش روابط فی‌مابین و نیز رویدادهای منطقه را بررسی و بر ضرورت توقف درگیری‌‌‌ها در منطقه و پرهیز از اعمال استانداردهای دوگانه در زمینه حقوق بشر تاکید کردند. رئیسجمهور در دیدار با نخستوزیر اتیوپی با مرور مهم‌ترین مسائل دوجانبه و منطقهای، بر اهمیت بریکس در اصلاح سازوکارهای نابرابر منطقهای و بین‌المللی تاکید کردند.
مسعود پزشکیان همچنین روز چهارشنبه با عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور مصر دیدار و گفتوگو کرد. این دیدار پس از سفر سید‌عباس عراقچی به قاهره در هفته گذشته از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است و می‌تواند روابط دوجانبه میان دو کشور را دستخوش تحولات تازه‌ای کند. در دیدار دوجانبه پوتین و پزشکیان هم در مورد توافق‌نامه همکاری راهبردی روسیه و ایران رایزنی شد. پزشکیان همچنین با رئیسجمهور چین دیدار و گفتوگو کرد. پزشکیان در ادامه با محمد بن‌زاید، رئیس دولت امارات دیدار و درخصوص موضوعات دوجانبه و منطقهای از جمله جزایر سه‌گانه گفتوگو کرد.
دنیای اقتصاد: کارشناسان چه می‌گویند؟: دوم شهریورماه 1402 ایران به عضویت بریکس درآمد؛ یعنی تنها یک سال پس از درخواست رسمی‌‌اش برای عضویت. در آن روز و در پانزدهمین اجلاسیه بریکس، رئیسجمهور آفریقای جنوبی به‌‌طور رسمی اعلام کرد که دعوت‌نامه عضویت در بریکس برای ایران و پنج کشور دیگر صادر شده است. اکنون شانزدهمین اجلاسیه بریکس در شرایطی در قازان روسیه در حال برگزاری است که دنیا دیگر تنها با یک جنگ روسیه و اوکراین درگیر نیست و جنگ در منطقه خاورمیانه نیز بسیاری از کشورها را نگران کرده است. جنگی که از 7 اکتبر سال گذشته آغاز شد و ابتدا بین اسرائیل و حماس بود اما امروز لبنان، انصارالله یمن، شبه‌‌نظامیان عراقی و حتی ایران به نوعی پای‌شان به این جنگ باز شده است.
در چنین شرایطی برگزاری اجلاسیه بریکس با موضوع «تقویت چندجانبهگرایی» می‌تواند فرصتی برای جمهوری اسلامی ایران باشد تا در کنار مقامات کشورهای مهمی چون چین، روسیه و هند و با تقویت راهکارهای دیپلماتیک راهی برای کاهش تنشها پیدا کند. همچنان‌که محمدمهدی سنایی، معاون امور سیاسی دفتر رئیسجمهور در این رابطه تاکید کرد: «حضور ایران در این اجلاس در مقطع حساس کنونی برای تشریح رویکردهای جهانی و پیشبرد دیپلماسی منطقهای حائز اهمیت است.» با توجه به دستورکار این اجلاسیه مبنی بر چندجانبهگرایی و مقابله با یک‌‌جانبه‌گرایی آمریکا در حوزههای سیاست و اقتصاد بین‌الملل، این سوال مطرح می‌شود که بریکس می‌تواند به رقابت با ایالات متحده بپردازد؟ تقویت چندجانبهگرایی برای توسعه و امنیت عادلانه جهانی، دستور کار اصلی این نشست است.
در کنار نشست اصلی، روسای جمهوری کشورهایی مانند ترکیه، آذربایجان و ونزوئلا نیز در نشست بریکس‌‌پلاس و با عنوان کشورهای دوست بریکس مشارکت خواهند کرد. در بیانیه پایانی این نشست درباره موضوع اوکراین نیز اعلام موضع خواهد شد. همچنین ممکن است با توجه به جدی‌‌تر شدن رقابت چین و آمریکا، چنین سازوکارهایی این رقابت را تشدید کند. همچنین جهان امروز با دو جنگ اوکراین و روسیه و جنگ اسرائیل و حماس تعریف می‌شود؛ در این فضا ایران چطور می‌تواند از ابزار بریکس برای تاثیرگذاری بر معادلات خاورمیانه استفاده کند؟ روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در گفتوگو با سه کارشناس این پرسش‌ها را به بحث گذاشته است.
احتیاط در خوش‌بینی
محمد جواد قهرمانی، کارشناس مسائل چین درباره تاثیر بریکس بر رقابت آمریکا با چین و روسیه می‌‌گوید: رقابت قدرتهای بزرگ طی سال‌های اخیر به عنوان مفهوم مهم و اصلی در اسناد امنیت ملی آمریکا مطرح شده است. این تغییر تمرکز اساسا ناشی از دو موضوع مهم بوده است؛ یکی قدرت‌گیری دیگر کنشگران، و دیگری تلاش آنها برای به رسمیت شناخته شدن به عنوان یک قدرت بزرگ است. وی افزود: «در موضوع اول، بیش از همه چین قرار دارد که در ابعاد مختلف سهم خود از منابع قدرت و ثروت جهان را افزایش داده و در موضوع دوم، می‌توان از روسیه نام برد که با نگاه به تغییراتی که در نظام بین‌الملل در حال وقوع است به دنبال شناسایی به عنوان یک قدرت بزرگ از سوی دیگران است.»
قهرمانی با بیان اینکه دیگر قدرتهای بزرگ نیز قابل اشاره هستند که تلاش می‌کنند توان مادی و معنایی خود را افزایش دهند، توضیح داد: «در چنین شرایطی، شکل‌گیری یا تقویت نهادهایی با عضویت کشورهایی خارج از حوزه غرب، موضوعی مهم و نمادی از این تغییر تلقی می‌شود. بریکس در اینجا به عنوان نهادی که هم میخواهد خود بخشی از نظام چندقطبی تعریف شود و هم میخواهد این مسیر را تسهیل کند، قابل تعریف است.»
این کارشناس ادامه داد: «اگر به تشدید رقابت‌‌ها و همچنین تنشها میان آمریکا با چین و روسیه نگریسته شود، می‌توان تمرکز این قدرت‌‌ها بر چنین نهادهایی را بیشتر درک کرد. با مواجهه با این فشارها، این کشورها تلاش می‌کنند فضایی را برای مانور در سیاست خارجی‌‌شان پیدا کنند که نه تنها برخی از قدرتهای نوظهور دیگر را شامل می‌شود که جهان بینی نسبتا مشابهی دارند، بلکه کشورهایی را نیز در بر می‌گیرد که استقلال‌طلبی نسبی در سیاست خارجی خود را دنبال می‌کنند یا حتی به‌رغم نزدیکی به آمریکا، نمی‌‌خواهند از تحولات نوین بین‌المللی عقب بمانند.»
وی افزود: «این امر می‌تواند دیگر کشورها به‌ویژه اعضای جنوب جهانی را که این تصور را دارند که در سیاست جهان نادیده گرفته می‌شوند، نه تنها متمایل به عضویت در این نهادها کند بلکه اراده آنها در توسعه روابط دوجانبه با این قدرت‌‌ها را نیز تقویت کند. بریکس در چنین چارچوبی قابل تعریف است.» قهرمانی همچنین با اشاره به اینکه صرف دنبال کردن یک هدف به معنای دستیابی به آن نخواهد بود، تشریح کرد: «بریکس برای موفقیت، از یکسو به انسجام نهادی نیاز دارد. فقدان انسجام مانع حرکت به سمت شکل‌دهی به سازوکاری است که در عمل نیز بتواند دستاوردهای جدی داشته باشد.» وی تاکید کرد: در ارتباط با چین و روسیه می‌توان دریافت به‌رغم وجود برخی اشتراکات در جهان‌بینی آنها در ارتباط با نقد و تضعیف نظم آمریکایی، اختلاف‌نظرهایی نیز دارند.
این موضوع در سازمان شانگهای نیز نشان داده شده، طوری که روسیه برخلاف چین تلاش داشته بعد امنیتی سازمان را تقویت کند. به این معنا، به نظر می‌رسد روسیه شتاب بیشتری را دنبال می‌کند و همین امر در تقابل امنیتی آن با غرب در پرتو حمله به اوکراین نیز موثر بوده است. در حالی که چین از روابط تجاری گسترده‌ای با جهان غرب برخوردار است و همین امر سبب می‌شود گسست ناگهانی از روندهای گذشته برای آن پرهزینه باشد.
این کارشناس مسائل چین در نهایت گفت: «موضوع دیگر به توان و پیشرفت نهادی بر می‌گردد. این موضوع به معنای شکل‌دهی به یک سازمان با ترتیبات مشخص است که اهداف معینی را دنبال می‌کند. در این موضوع نیز اگرچه پیشرفت‌هایی حاصل شده اما باید دید روند آینده چگونه خواهد بود. به عنوان مثال، ترتیبات مالی یک سازمان در پیگیری اهداف مالی بسیار موثر خواهد بود؛ البته باید گفت لزوما آنها نیز به معنای دستیابی به اهداف نخواهند بود چراکه سازمان‌های بسیاری نیز بوده‌اند که این ترتیبات را نیز ایجاد کردهاند اما سرانجام روشنی نداشته‌اند. در اینجا نیز موضوعاتی چون انسجام یا اختلاف میان اعضا، نوع نگرش آنها به آینده بریکس و تحولات جهانی، یا میزان تعاملات آنها با آمریکا و غرب بسیار حائز اهمیت است.»
کلید همکاری بریکس
رضا مجیدزاده، پژوهشگر اقتصاد سیاسی توسعه نیز درباره دستورکار اصلی نشست بریکس مبنی بر چندجانبهگرایی یا به بیان دیگر مقابله با یک‌‌جانبه‌گرایی ایالات متحده آمریکا و چشم‌‌انداز آن گفت: «با توجه به موضوع اصلی نشست یعنی چندجانبهگرایی، انتظار می‌رود که بریکس از گفتوگو و موضع کلامی و اعلامی به سمت عمل و مواضع اعمالی و همگرایی واقعی گامهای بیشتری بردارد؛ هرچند که بریکس برای شکار گوزن نیاز دارد که سه کلید همکاری، هماهنگی و اطمینان را در میان اعضای سازمان خود، روشن کند و مهم‌تر از آن روشن نگاه دارد.» به گفته این کارشناس، کلید همکاری بر اساس اعتماد متقابل میان اعضا روشن می‌شود؛ فعال‌‌سازی کلید هماهنگی نیازمند مکمل‌بودن بین اعضا در حوزههای اقتصادی، سیاسی و حتی فرهنگی است؛ و اطمینان در قبال فعالیت دو کلید قبلی، روشن می‌شود.
مجیدزاده تشریح کرد: «با وجود این، در میان اعضای اصلی بریکس، اعضای جدید و کشورهای دوست بریکس، کشورهایی با مواضع متضاد در مورد مسائل برجسته جهانی، از جمله اوکراین و غزه-لبنان، و حتی عضویت در شبکه‌‌های زنجیره ارزش جهانی (از جمله کریدورها) به چشم می‌‌خورد. بنابراین، احتمال دارد که فعالیت سه کلید پیش‌‌گفته در زمینه موضوعات مورد اختلاف اعضا و کشورهای دوست، با چالش‌‌هایی مواجه باشد. اگرچه شبکه‌‌سازی و عضویت در زنجیره ارزش جهانی از مهم‌ترین کارکردهای انتظاری چنین سازمان‌هایی است و چنانچه کشورهای عضو بتوانند چشم‌‌اندازهای مثبتی از منافع مشترک سرشار و پایدار در آینده ترسیم کنند آنگاه امکان فعال‌‌شدن و استمرار فعالیت سه کلید پیش‌‌گفته فراهم می‌‌آید.»
وی در نهایت گفت: «چالش مهم دیگر حضور دو کشور روسیه و چین در این سازمان است که آن را به رقیبی برای کارتل ایالات متحده تبدیل می‌کند و در عین همکاری اقتصادی گسترده بین برخی اعضای این سازمان با آمریکا، رویکرد آمریکا و اتحادیه اروپا در قبال جنایت‌‌های اسرائیل و استانداردهای دوگانه حقوق بین‌المللی نشان می‌دهد که تبدیل بریکس به کارتل جهانی رقیب و هم‌‌سنگ با کارتل ایالات متحده، راهی طولانی در پیش دارد و شاید این زمان انتظاری طولانی، مانعی برای پایداری چندجانبهگرایی آن باشد که نیازمند ابتکار عمل کشورهای عضو برای افزایش ارزش انتظاری این سازمان و عضویت در ائتلاف آن است. در این زمینه، نقش‌‌آفرینی چین و روسیه در برآورد این ارزش انتظاری در نزد دیگر اعضا، اثرگذاری بالایی خواهد داشت.»
گذار از نظم سنتی به نظم جدید
امین رضایی‌‌نژاد، کارشناس مسائل شبه قاره هم به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «بریکس به عنوان یک سازمان با سازوکارهای مالی جدا از نظم فعلی در عرصه بین‌المللی شناخته می‌شود. هرچند در مورد اثربخشی سازوکارهای مالی این سازمان در کشور بسیار صحبت می‌شود؛ اما نباید فراموش شود که قدرتهای نوظهور حامی این پروژه مانند چین و روسیه همچنان به آرامی در حال ایجاد تغییرات مالی مبتنی بر بریکس در سازمان اقتصادی خود هستند تا بتوانند میزان مخالفت ایالات متحده با این تغییرات را بسنجند و سپس گام بعدی را بردارند.»
وی افزود: «اینکه به سازوکارهای بریکس به عنوان آب حیات نگاه شود، نادرست است اما قطعا سمی نیست که باید از آن فرار کرد. زیرا هرچند بخش بزرگی از پشتوانه مالی بریکس همچنان مبتنی بر دلار است اما راهاندازی ابتکارات جدید در این سازمان مانند «بریکس پی» می‌تواند اندک فضای تنفس را برای قدرتهای نظم جدید ایجاد کند، فضای تنفسی که می‌تواند برای ایران نیز به واسطه همکاری با سازوکارهای بریکس ایجاد شود.»
رضایی‌‌نژاد با اشاره به اینکه متاسفانه در برخی رسانه‌‌ها با تیترهایی شعاری چون اقتصاد بدون تحریم به سراغ سفر ریاست محترم جمهور برای اجلاس بریکس رفتند، تاکید کرد: «این در حالی است که مبتکران بریکس این امیدواری را ندارند که به سرعت از تیغ برنده تحریمهای ایالات متحده فرار کنند.» این کارشناس در نهایت گفت که باید پذیرفت که بریکس سازوکار مربوط به دوران‌گذار از نظم سنتی به نظم جدید است و توقف در آن می‌تواند کشور را از ادامه مسیر خود در نقش‌پذیری در نظم جدید با مشکلات عدیده روبه‌رو کند.
