چینی که پیر می‌شود؟ (نگاه)

 امین‌الاسلام تهرانی

9 سال پیش بود، ۲۹ اکتبر سال ۲۰۱۵ برابر با ۷ آبان ۱۳۹۴، که چین سیاست سختگیرانه «تک فرزندی» خود را که بیش از سه دهه بر این کشور سایه انداخته بود، کنار گذاشت و برای اولین بار از زمان وضع چنین قوانین سختگیرانه «تنظیم خانواده» - که در سال ۱۹۸۰ به دلیل ترس از انفجار جمعیت ارائه شده بود - به همه زوج‌ها اجازه داد که ۲ فرزند داشته باشند. این تصمیم پس از نشست چهار روزه حزب کمونیست در پکن گرفته شد. این حزب در بیانیه پایانی آن نشست خود اعلام کرد: «چین به طور کامل سیاستی را اجرا خواهد کرد که به هر زوج اجازه می‌دهد تا ۲ فرزند داشته و پاسخی فعال به جمعیت سالخورده باشند. تغییر سیاست با هدف ایجاد توازن در توسعه جمعیت و مقابله با چالش پیری جمعیت است.»

همزمان با اعلام جمعیت بیش از یک میلیارد نفری در چین در تاریخ ۲۷ اکتبر ۱۹۸۲ برابر با ۵ آبان ۱۳۶۱ بود که نگرانی‌ها از انفجار جمعیتی در چین افزایش یافت. بر اساس آمارهای سرشماری در آن زمان، جمعیت چین برای اولین بار از مرز یک میلیارد گذشت. در حالی که حدود سه دهه پیش از آن‌، میزان جمعیت نصف بوده است. باری، همچون بسیاری از کشورهای دیگر که سیاست‌های کنترل جمعیتی را اعمال می‌کنند، چین نیز پس از لغو این قانون نتوانست فرزندآوری را بالا ببرد! جالب است که تعداد تولدها در سال ۲۰۱۶، اولین سال پس از اجرای این سیاست جدید، افزایش یافت، اما از آن زمان تاکنون افت کرده است.

حالا وزارت بهداشت چین اعلام می‌کند که علی‌رغم پایان سیاست 

تک فرزندی با هدف تشویق فرزندآوری در پرجمعیت‌ترین کشور جهان (البته در کنار هند) جمعیت این کشور تا سال ۲۰۲۵ روندی نزولی خواهد داشت. بر پایه گزارش این وزارتخانه، نرخ رشد جمعیت چین به میزان قابل توجهی کاهش یافته و در سال ۲۰۲۱ به پایین‌ترین حد تاریخی خود رسیده است. این نرخ طی چهاردهمین برنامه پنجساله توسعه چین (۲۰۲۵-۲۰۲۱) منفی خواهد شد.

این کاهش‌ جمعیت‌ها نتیجه بسیاری از تصمیمات زنان چینی در به تعویق انداختن ازدواج و فرزندآوری است. دلایل زیادی برای این تغییرات در رفتار زنان وجود دارد، از جمله ۳ عامل همبسته رشد شهرنشینی، دسترسی بیشتر زنان به آموزش عالی و افزایش انتظارات در مورد استانداردهای زندگی. نتیجه این است که تعداد ایده‌آل فرزندان در هر خانواده از نظر زنان به طرز چشمگیری کم است: «بر اساس گزارش دفتر ملی آمار چین این رقم تنها 1.8 است.» باری، این ایده‌آل تبعات بدی را در طولانی‌مدت برای کشور به دنبال خواهد داشت.

از جمله آثار و پیامدهای منفی کاهش جمعیت، تغییر ساختار جمعیتی و به اصطلاح، پیر شدن جمعیت کشور و در نتیجه عدم رشد و توسعه اقتصادی کشور در طولانی‌مدت است. انتقال هرم سنی جمعیت از جوانی به سالخوردگی، در شرایطی که نیروی محرکه اصلی توسعه‌، جمعیت جوان است، تبعات مشخصی دارد. از دیگر مشکلات ناشی از «تنظیم خانواده» و «کنترل جمعیت» در طولانی‌مدت‌، پیری جمعیت و فقدان نشاط و تحرک لازم اقتصادی، اجتماعی است. در نهایت باید گفت که کاهش میزان باروری می‌تواند به معنای این باشد که بیشتر کشور‌ها تا پایان قرن حاضر شاهد کاهش جمعیت خود خواهند بود.

بیش از پنج سال پس از آنکه دولت چین سیاست تک فرزندی خود را کنار گذاشت و به زوج‌های متأهل اجازه داشتن دو فرزند را داد، اکنون اعلام کرده است که آنها می‌توانند حداکثر سه فرزند داشته باشند. این اقدام به طور ناگهانی و پس از نتایج حاصل از سرشماری ماه گذشته که هر ۱۰ سال یک‌بار انجام می‌شود، صورت گرفت. چین گزارش کرد که تنها 12 میلیون تولد در سال 2020 داشته و چهارمین کاهش متوالی سالانه را تجربه کرده و نرخ باروری در سال حدود 1.3 کودک به ازای هر زن بوده که بسیار کمتر از ۲.۱ نرخ مورد نیاز برای حفظ جمعیت محسوب می‌شود.

* منابع در دفتر روزنامه موجود است.