اسنپ بک چیست و چه خطراتی دارد؟

فرارو- وزیر امور خارجه کشورمان شامگاه شنبه در برنامه گفتگوی ویژه خبری حاضر شد و درباره مسائل روز و آینده سیاست خارجی کشور صحبت کرد. یکی از مسائلی که مورد توجه و تاکید سیدعباس عراقچی قرار گرفت این بود که کشور‌های اروپایی ممکن است از اسنپ‌بک استفاده کنند و ایران فرصت محدودی برای مذاکرات پیچیده پیش رو با کشور‌های غربی دارد. فرآیندی که اگر اتفاق نیافتد، ایران را به وضعیت امنیتی قبل از توافق هسته‌ای برمی‌گرداند. 

به گزارش فرارو، قطعنامه ۲۲۳۱ که به دنبال توافق هسته‌ای در شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید، قطعنامه‌های تحریمی این شورا علیه ایران را لغو کرد. شورای امنیت سازمان ملل در جریان پرونده هسته‌ای، ۶ قطعنامه علیه کشورمان صادر کرد که ایران را ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد قرار می‌داد. فصل هفتم منشور مربوط به کشور‌هایی است که به عنوان تهدیدی علیه صلح و امنیت بین‌المللی شناخته می‌شوند. در صورتی که مکانیزم اسنپ‌بک فعال شود، ایران به همان وضعیت بازمی‌گردد. 

هشدار عراقچی

رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان درباره وضعیت فعلی ایران و خطر بازگشت تحریم‌های شورای امنیت گفت: «اکتبر ۲۰۲۵ زمان پایان قطعنامه ۲۲۳۱ که قطعنامه برجام است، خواهد بود. وقتی که قطعنامه به صورت خودکار منحل شود، دیگر اسنپ‌بک از بین خواهد رفت. اگر توافق جدیدی حاصل نشود، ما با یک شرایط بحرانی مواجه خواهیم بود و ممکن است کشور‌های اروپایی که در برجام حضور دارند، به‌دنبال اسنپ‌بک بروند، اما نمی‌توانم درباره یک سال آینده قضاوت کنم.»

عراقچی ادامه داد: «فرصت برای مذاکرات هنوز وجود دارد، اما محدود است، برای چنین مذاکرات پیچیده‌ای، یک سال زمان خیلی زیادی نیست؛ به‌خصوص با وجود بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی. وقتی هم آغاز شود، مذاکراتِ مشکلی خواهد بود، البته ما برای این مذاکرات آمادگی کامل داریم و ما پنجره‌های دیپلماسی را باز می‌دانیم، به‌شرطی که اراده واقعی در طرف‌های مقابل ما وجود داشته باشد. در غیر این صورت، ما مسیر دیگری را خواهیم رفت و ما برای هر مسیری آمادگی داریم.» 

مکانیزم حل اختلاف

مسیر اجرای اسنپ‌بک از طریق مکانیزم حل اختلاف مندرج در برجام است. اگر عضوی از اعضای این توافق به این نتیجه برسد که عضو دیگری از توافق به تعهدات‌اش ذیل برجام پایبند نیست، می‌تواند این موضوع را در کمیسیون مشترک برجام مطرح کند. سپس اگر بعد از ۳۵ روز این موضوع در کمیسیون مشترک برجام حل نشد، مسئله به شورای امنیت ارجاع خواهد شد. این شورا نیز یک ماه وقت دارد تا موضوع را حل و فصل کند، اما اگر شورا نتواند ظرف یک ماه این مسئله را حل کند، تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به طور خودکار دوباره اعمال خواهند شد بدون اینکه کشور‌های دیگر مثل چین و روسیه بتوانند جلوی اعمال تحریم‌ها را با وتو بگیرند.

آمریکا زمانی که از برجام خارج شد، قصد داشت این مکانیزم را فعال کند و تحریم‌های شورای امنیت را بار دیگر برگرداند. اما به خاطر پیچیدگی‌های حقوقی برجام و مسیری که بر آنها بسته شده بود نتوانست دست به این کار بزند. اما در حال حاضر با توجه به تیرگی روابط ایران و اروپا و همچنین ایران و آژانس این امکان وجود دارد که بار دیگر تحریم‌های شورای امنیت برگردد. تفاوت تحریم‌های شورای امنیت و تحریم‌های آمریکا در این است که کشور‌ها ملزم به تبعیت از آنها هستند. 

چه باید کرد؟

اگر تحولات و شرایط را مرور کنیم، روندی که در دهه هشتاد رخ داد و سروکار ایران را به شورای امنیت انداخت بار دیگر در حال تکرار است. ایران در آغاز مسیر پرونده هسته‌ای ابتدا با آژانس طرف بود. به دنبال مناقشات میان دو طرف که با کلیدواژه گاهشمار برنامه هسته‌ای ایران در اینترنت قابل دسترسی است، این پرونده در نهایت از آژانس به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می‌شود. ارجاع به شورای امنیت در اوایل دوران محمود احمدی‌نژاد و مدیریت مذاکرات هسته‌ای از سوی علی لاریجانی اتفاق افتاد اما صدور قطعنامه‌های تحریمی شدید ذیل فصل هفتم در دوران مدیریت سعید جلیلی از ۱۳۸۶ آغاز شد. نتیجه این روند نیز مشخص است. در حال حاضر نیز روابط ایران و آژانس به دنبال تیرگی روابط میان ایران و اروپا پرفرازونشیب بوده و دو قطعنامه از سوی شورای حکام علیه ایران صادر شده. نشست فصلی آژانس فردا چهارشنبه ۲۰ نوامبر برگزار می‌شود و احتمال می‌رود که قطعنامه دیگری علیه ایران صادر شود. روندی که در دهه هشتاد طی شد، بار دیگر در مسیر تکرار است. با توجه به پیچیدگی وضعیت منطقه و جنگ اوکراین که بر اساس گفته وزیر خارجه، اروپایی‌ها آن را به این شکل می‌بینند: «برای اروپایی‌ها موضوع اوکراین موضوع جدی است و تقریباً می‌توان گفت پس از جنگ جهانی دوم برای اولین بار است که به اروپا به تعبیر آنها حمله شده است تجاوز صورت گرفته است.» در این شرایط ترامپ نیز بر سر کار آمده و وضعیت را پیچیده‌تر کرده است. 

آنچه احتمال وقوعش وجود دارد این است که کشور‌های اروپایی از طریق ارجاع دوباره پرونده ایران به سازمان ملل و شورای امنیت از سوی شورای حکام آژانس تلاش کنند ایران را به نقض فاحش برجام و انحراف از پیمان عدم اشاعه (NPT) متهم کنند تا از این طریق هم برای فرآیند اسنپ‌بک اقدام کنند و هم ایران را در معرض تصویب قطعنامه‌های جدید تحریمی در شورای امنیت قرار دهند و پرونده جدیدی علیه ایران در این نهاد بین‌المللی باز کنند. تنها راه مقابله با این شرایط، آغاز مذاکرات مستقیم و حصول یک توافق جدید است که کمتر از یکسال برای آن فرصت داریم.