به گزارش اقتصادنیوز، مرکز تحقیقاتی خلیج (فارس) با انتشار یادداشتی نوشت، سال‌های اخیر، کره جنوبی به دنبال گسترش نفوذ خود در منطقه خلیج فارس بوده است. مشارکت فعال این کشور نه به دلیل اتحاد با ایالات متحده، بلکه به واسطه منافع امنیتی خود است که مسیر جدیدی را در دیپلماسی کره جنوبی ترسیم کرده است. از همین رو با نگاهی به آینده، کره جنوبی ممکن است به عنوان یک قدرت خارجی مهم در خاورمیانه ظاهر شود.
در همین راستا موسسه مطالعاتی خلیج (فارس) با انتشار یادداشتی تلاش کرده است تا مختصات دیپلماسی اقتصادی کره جنوبی را بررسی کند. اقتصادنیوز این یادداشت را در سه بخش ترجمه کرده که بخش نخست در ادامه آمده است.
مقدمه چینی سئول برای نفوذ در خلیج فارس
این موسسه مطالعاتی در ادامه یادداشت خود آورده است، در طول جنگ سرد، کره جنوبی با بلوک غرب به رهبری ایالات متحده متحد شد و برقراری روابط با کشورهای طرفدار غرب در خاورمیانه را در اولویت قرار داد. ماحصل چنین سیاستی ایجاد روابط با کشورهای خلیج فارس بود. بین سال‌های 1962 تا 1980، کره جنوبی با عربستان سعودی (1962)، قطر (1974)، عمان (1974)، بحرین (1976)، کویت (1979) و امارات متحده عربی (1980) روابط دیپلماتیک برقرار کرد. گسترش تعاملات اقتصادی کره جنوبی با منطقه خلیج فارس در دهه 1970 آغاز شد. پس از بحران نفتی سال 1973، شرکت‌های ساختمانی کره جنوبی به طور قابل توجهی حضور خود را افزایش دادند زیرا پادشاهی‌ها از درآمدهای نفتی جدید خود برای تأمین مالی پروژه‌های ساختمانی در مقیاس بزرگ استفاده می‌کردند. کره جنوبی که پیشتر زیرساخت‌های اجتماعی قابل توجهی را در داخل خود ساخته بود، با کاهش تقاضای داخلی برای ساخت و ساز مواجه بود، از همین رو خاورمیانه را برای خود به سان فرصت دید.
شرکت‌های کره جنوبی امضای قراردادهایی برای ساخت بزرگراه‌ها، بنادر و کارخانه‌ها در سراسر خلیج فارس را آغاز کردند. این روند تا دهه 2000 ادامه یافت، زمانی که افزایش قیمت نفت منجر به رونق مجدد ساخت و ساز شد و تمرکز شرکت‌های کره جنوبی بر خلیج فارس را تقویت کرد. تا سال 2013، ارزش سفارشات ساخت و ساز تضمین شده توسط شرکت‌های کره جنوبی در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از نیمی از کل قراردادهای خارج از کشور فراتر رفت و به حدود 17.3 میلیارد دلار رسید.
یکی از برجسته‌ترین پروژه های کره جنوبی در خاورمیانه، نیروگاه هسته‌ای براکه در امارات است. در دسامبر 2009، شرکت انرژی هسته‌ای ابوظبی (ENEC) این قرارداد را به کنسرسیومی از شرکت‌های کره جنوبی اعطا کرد. پروژه براکه به نمونه‌ای موفق از استراتژی مشارکت عمومی و خصوصی کره جنوبی در صادرات سیستم‌های زیرساخت تبدیل شد. ساخت و ساز در سال 2012 آغاز شد و واحد 1 این نیروگاه در آوریل 2021 وارد عملیات تجاری شد و به دنبال آن واحد 2 در مارس 2022 و واحد 3 در فوریه 2023 فعالیتشان را آغاز کردند. براساس گزارش موسسه انرژی مستقر در بریتانیا، نیروگاه برکه تقریباً 32 تراوات برق تولید می‌کرد، در سال 2023، 19.5 درصد از کل تولید برق امارات متحده عربی را به خود اختصاص داد. در 5 سپتامبر 2024، این شرکت هسته‌ای اعلام کرد که واحد 4 عملیات تجاری خود را آغاز کرده و سهم انرژی هسته‌ای در ترکیب انرژی امارات را به 25 درصد افزایش داد. مزیت انرژی هسته‌ای در انتشار گاز دی‌اکسید کربن صفر آن در مقایسه با تولید برق حرارتی نهفته است، که باعث می‌شود نیروگاه کره‌ای براکه در تلاش‌های کربن‌زدایی و ثبات انرژی امارات متحده عربی سهم کلیدی داشته باشد.
دیپلماسی اقتصادی کره با ایران و پادشاهی‌های خلیج فارس
اعتماد تعریف شده بین امارات و کره جنوبی از طریق ابتکاراتی مانند پروژه هسته‌ای براکه با امضای توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع (CEPA) در ماه می 2024 در جریان سفر محمد بن زاید آل نهیان، رئیس جمهور امارات متحده عربی به کره جنوبی به اوج خود رسید. بر اساس این توافقنامه، دو کشور قصد دارند در دهه آینده تعرفه‌های حدود 90 درصد از کالاهای وارداتی را حذف کنند. این توافق مزایای اقتصادی قابل توجهی را برای کره جنوبی ارائه می‌دهد، زیرا حذف تعرفه‌های صادراتی کلیدی مانند خودرو، لوازم خانگی و محصولات کشاورزی فرصت‌های جدیدی را برای شرکت‌های کره جنوبی در بازار امارات ایجاد می‌کند. علاوه بر این، کره جنوبی می‌تواند از امارات متحده عربی به عنوان پایگاهی برای گسترش تجارت به آفریقا و جنوب آسیا استفاده کند.
دیپلماسی اقتصادی فعال کره جنوبی در خاورمیانه ناشی از تمایل این کشور برای کاهش کسری حساب جاری است که زمینه ساز تضعیف پول این کشور می‌شود. کره جنوبی به عنوان کشوری که فاقد منابع انرژی داخلی است، بخش قابل توجهی از ذخایر ارزی خود را صرف واردات سوخت می‌کند. با تشویق کشورهای ثروتمند خلیج فارس به افزایش واردات کالاهای کره جنوبی و سرمایه گذاری بیشتر در کره جنوبی، این کشور قصد دارد کسری حساب جاری خود را کاهش دهد و ثبات اقتصادی خود را بهبود بخشد.
از منظر کره جنوبی، تامین انرژی از منطقه خلیج فارس اولویت ملی است. بازیگرانی چون ژاپن، کره جنوبی بخش عمده‌ای از انرژی خود را از این منطقه وارد می‌کنند و به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای نفت خام وابستگی زیادی دارند. بر اساس داده‌های انجمن تجارت بین‌المللی کره، عربستان سعودی بزرگترین تامین کننده نفت خام کره جنوبی در سال 2023 بوده و 36 درصد از کل واردات را به خود اختصاص داده است و پس از آن امارات متحده عربی (11 درصد)، کویت (10 درصد)، عراق (10 درصد) و قطر (6%) قرار دارند. با افزایش واردات نفت خام آمریکا از سال 2016، وابستگی کره جنوبی به کشورهای خاورمیانه، از جمله شورای همکاری خلیج فارس، بین سال‌های 2016 تا 2023 از 87 درصد به 73 درصد کاهش یافت.
با این حال، کره جنوبی همچنان به تعاملات انرژی خود با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس اهمیت می‌دهد. اتکای فزاینده کره جنوبی به واردات نفت خام از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در سال‌های اخیر تا حدی ناشی از بدتر شدن روابط ایران و کره جنوبی است. پس از اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در ژانویه 2016، که توسط ایالات متحده در دولت اوباما کلید خورد، پارک گئون هی، رئیس جمهور وقت کره جنوبی (از فوریه 2013 تا مارس 2017) اولین نفری بود که به ایران سفر داشت. هدف او از این سفر تقویت روابط دوجانبه و تضمین واردات بیشتر نفت خام ایران بود. در نتیجه، واردات نفت خام ایران توسط کره جنوبی بین سال‌های 2015 تا 2017 بیش از سه برابر شد و نفت ایران 12 درصد از کل واردات کره جنوبی را در سال 2017 به خود اختصاص داد.
با این حال، در سال 2018، به دنبال خروج دولت ترامپ از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، کره جنوبی مجبور شد واردات نفت خود از ایران را متوقف کند. در پاسخ، کره جنوبی برای جبران کسری به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس روی آورد و واردات نفت خام خود را از این کشورها افزایش داد. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همچنین نقش مهمی را در واردات گاز طبیعی کره جنوبی ایفا می‌کنند.
در سال 2023، قطر با تامین 21 درصد از گاز طبیعی مایع کره جنوبی (LNG)، پس از استرالیا که 24 درصد از کل واردات را تامین می‌کرد، در رتبه دوم قرار گرفت. عمان چهارمین تامین کننده بزرگ بود که 10 درصد را به خود اختصاص داد. در سال‌های اخیر، کره جنوبی به دنبال افزایش واردات گاز از خلیج فارس بوده است، زیرا این کشور از تولید برق با سوخت زغال‌سنگ به تولید انرژی گازی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تبدیل می‌شود. علاوه بر این، هدف تامین منابع جایگزین گاز پس از اختلال در عرضه گاز روسیه به دلیل بحران اوکراین است.
حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022، موجب شد تا کره جنوبی با کشورهای غربی در اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه، از جمله محدودیت در صادرات ماشین آلات صنعتی که به طور بالقوه می‌تواند برای ساخت سلاح تغییر کاربری دهد، هم صدا شود. روسیه نیز به نوبه خود ناامیدی‌اش را از اقدامات کره جنوبی ابراز کرد و نسبت به تأثیر منفی این تحریم‌ها بر همکاری‌های دوجانبه هشدار داد. در نتیجه، کره جنوبی احتمالاً واردات گاز خود از کشورهای خلیج فارس را برای جبران ضرر احتمالی گاز روسیه که در حال حاضر 4 درصد از کل واردات آن را تشکیل می‌دهد، افزایش خواهد داد. این تغییر به طور قابل توجهی وابستگی کره جنوبی به کشورهای حاشیه خلیج فارس برای تامین گاز خود را افزایش می‌دهد.
