بازار فولاد در سال‌های اخیر، با رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و نیاز به زیرساخت‌های پیشرفته در جهان توسعه‌یافته، شاهد افزایش تقاضا بوده است. در عین حال، تولیدکنندگان این صنعت با چالش‌های گسترده‌ای از جمله نوسانات قیمت مواد اولیه، فشار برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و رقابت شدید میان قدرت‌های بزرگ اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این شرایط، بازار فولاد را به صحنه‌ای پر از تغییرات و تحولات غیرمنتظره بدل کرده است. سوال اینجاست که در میان این همه پیچیدگی، چگونه می‌توان جایگاه فولاد را در اقتصاد جهانی امروز و آینده آن را در سال‌های پیشرو تحلیل کرد؟ در این گزارش، به کاوش در تاریخچه این صنعت کلیدی و بررسی شرایط کنونی آن خواهیم پرداخت. از داده‌های آماری برای روشن‌تر کردن روندهای حاکم بر بازار فولاد استفاده می‌کنیم و عواملی همچون توسعه فناوری‌های نوین، سیاست‌های زیست‌محیطی و تقاضای رو‌به رشد جهانی را تحلیل می‌کنیم. همچنین نگاهی خواهیم داشت به چالش‌ها و فرصت‌هایی که این صنعت با آنها روبه‌رو است و چشم‌انداز روشنی از مسیر پیش‌روی این بازار در سال 2025 ترسیم خواهیم کرد.
تاریخچه بازار فولاد در جهان
فولاد یکی از مهم‌ترین مواد اولیه در جهان است که تاریخچه‌ای طولانی در پیشرفت صنعتی بشر دارد. این ماده که از ترکیب آهن و کربن تولید می‌شود، به دلیل استحکام بالا، قابلیت شکل‌پذیری و مقاومت در برابر زنگ‌زدگی، از زمان انقلاب صنعتی تاکنون نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی ایفا کرده است. پیدایش و تولید فولاد به تمدن‌های باستانی مانند هند، چین و روم برمی‌گردد که در آن دوره نیز به صورت محدود تولید می‌شد. فرآیندهایی نظیر استفاده از کوره‌های ابتدایی برای ذوب‌آهن و تولید فولاد کم‌کربن در این دوران رایج بود. اما در قرن نوزدهم، انقلاب صنعتی تولید فولاد را متحول کرد. در این دوران، اختراع فرآیند بسمر (Bessemer Process) به تولید انبوه فولاد کمک کرد و هزینه تولید آن را به‌شدت کاهش داد. اما از قرن بیستم به بعد بازار این آلیاژ با تغییرات بزرگی مواجه شد. تولید فولاد در قرن بیستم با پیشرفت فناوری‌ها و رشد تقاضا در صنایع ساختمانی، حمل‌ونقل و خودروسازی به‌شدت افزایش یافت. کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکا و آلمان در این دوران پیشگام بودند. بازسازی زیرساخت‌های تخریب‌شده اروپا و ژاپن پس از جنگ جهانی دوم نیز، تقاضای فولاد را به اوج رساند. این دوران شاهد رشد سریع تولید در ژاپن و ظهور این کشور به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد بود. از دهه 1990 به بعد با رشد اقتصاد چین، این کشور به بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده فولاد در جهان تبدیل شد. در سال 2000، چین بیش از 15 درصد از تولید جهانی فولاد را به خود اختصاص داده بود؛ اما این سهم در سال 2023 به بیش از 50 درصد رسید.
وضعیت حال حاضر بازار فولاد در جهان
بازار فولاد جهانی در سال‌های اخیر تحت تاثیر تغییرات متعددی از جمله نوسانات اقتصادی، پاندمی کرونا، تنش‌های ژئوپولیتیک و تغییرات سیاست‌های زیست‌محیطی قرار گرفته است. در این میان، چند محور اصلی وضعیت کنونی را تعیین می‌کند. یکی از آنها، میزان تولید و مصرف فولاد است. بر اساس گزارش انجمن جهانی فولاد (World Steel Association) در سال 2023، تولید جهانی فولاد خام حدود 9/ 1 میلیارد تن بود. چین با تولید حدود 01/ 1 میلیارد تن (53 درصد از تولید جهانی)، بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد است. پس از آن، هند با 125 میلیون تن (هفت درصد از تولید جهانی)، ژاپن با 90 میلیون تن، آمریکا با 82 میلیون تن و روسیه با 71 میلیون تن از مهم‌ترین تولیدکنندگان هستند. در سمت تقاضا، بازار جهانی فولاد به‌شدت تحت تاثیر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه هند و منطقه جنوب شرق آسیا قرار دارد. این کشورها با اجرای پروژه‌های زیرساختی عظیم و توسعه بخش مسکن، موتور محرک تقاضای فولاد در سطح جهانی شده‌اند. علاوه بر این، کشورهای توسعه‌یافته نیز با گسترش طرح‌های نوسازی زیرساخت‌ها و ساخت‌وسازهای مسکونی، به این روند افزایشی دامن زده‌اند. بر اساس گزارش‌های موجود، مصرف فولاد در سال 2023 حدود 8/ 1 میلیارد تن برآورد شده است که بخش عمده آن به آسیا اختصاص دارد. چین به‌تنهایی نزدیک به 60 درصد از فولاد تولیدی جهان را مصرف می‌کند و همچنان به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده این ماده استراتژیک در صدر قرار دارد. صنایع مصرف‌کننده اصلی فولاد نیز به‌طور قابل‌توجهی در این تقاضا نقش دارند. صنعت ساختمانی و زیرساختی با سهمی معادل 50 درصد، بیشترین میزان مصرف را به خود اختصاص می‌دهد. پس از آن، ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی با 14 درصد و خودروسازی با سهم 12درصد جایگاه‌های بعدی را دارند.
در زمینه قیمت‌گذاری، بازار فولاد طی سال‌های اخیر با بی‌ثباتی قابل توجهی مواجه بوده است. نوسانات شدید در هزینه‌های مواد اولیه نظیر سنگ‌آهن و زغال‌سنگ، افزایش هزینه‌های انرژی، و تغییرات مداوم در عرضه و تقاضا، قیمت فولاد را به‌طور مداوم زیر فشار قرار داده است. رقابت میان غول‌های تولیدکننده فولاد، به‌ویژه چین و هند، نیز بر روند قیمت‌گذاری تاثیرگذار بوده است. در سال 2023، قیمت هر تن فولاد در بازارهای جهانی بین 700 تا 900 دلار نوسان داشت. این بی‌ثباتی قیمت‌ها نشان‌دهنده حساسیت بازار به تغییرات اقتصادی و ژئوپولیتیک است که همچنان ادامه دارد. با این حال، انتظار می‌رود که رشد پایدار در کشورهای در حال توسعه و تقاضای فزاینده در پروژه‌های زیرساختی، به‌عنوان عواملی مثبت، بر این بازار تاثیرگذار باشد.
صنعت فولاد به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان دی‌اکسید کربن، در مرکز توجه سیاست‌های زیست‌محیطی جهانی قرار دارد. نگرانی‌ها درباره تغییرات اقلیمی باعث شده است بسیاری از کشورها قوانینی سخت‌گیرانه برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در این صنعت اعمال کنند. فولاد، با سهمی 7 تا 9درصدی از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان، زیر فشار بی‌سابقه‌ای برای کاهش آلایندگی قرار دارد. در این راستا، تولیدکنندگان بزرگ جهانی، به‌ویژه در چین و هند، به سمت استفاده از فناوری‌های پاک‌تر حرکت کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین این تحولات، جایگزینی زغال‌سنگ با هیدروژن در فرآیند تولید است که می‌تواند به‌طرز چشمگیری میزان انتشار کربن را کاهش دهد. در همین حال، اتحادیه اروپا با وضع قوانین پیشرو در زمینه کاهش آلایندگی، تلاش می‌کند تا صنعت فولاد را به سوی بهره‌گیری از فناوری‌های سبز هدایت کند.
در کنار این تغییرات زیست‌محیطی، جغرافیای تولید و مصرف فولاد نیز تحولات قابل توجهی را تجربه می‌کند. آسیا همچنان قلب تپنده تولید و مصرف فولاد جهان است؛ به‌طوری که چین، هند و ژاپن بخش عمده‌ای از این بازار را در اختیار دارند. از سوی دیگر، اروپا و آمریکای شمالی با تمرکز بر تولید فولادهای پیشرفته و محصولات با ارزش افزوده بالا، در تلاش هستند تا مزیت‌های رقابتی خود را حفظ کنند. در نقاط دیگر جهان، آفریقا و آمریکای لاتین با رشد اقتصادی سریع و توسعه زیرساخت‌ها، به مقاصد جذابی برای سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد تبدیل شده‌اند. افزایش تقاضا در این مناطق نشان‌دهنده تغییر تدریجی در الگوی جهانی مصرف فولاد است. به‌طور کلی، بازار فولاد جهانی در یک دوره تحول عمیق قرار دارد. با وجود چالش‌هایی همچون نوسانات قیمت مواد اولیه، فشارهای زیست‌محیطی و تغییرات ژئوپولیتیک، تقاضا برای این ماده حیاتی به دلیل پروژه‌های زیرساختی و صنعتی در حال افزایش است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این روند صعودی در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد یافت و کشورهای در حال توسعه نقش پررنگ‌تری در تولید و مصرف فولاد جهانی ایفا خواهند کرد.
آینده صنعت فولاد: تولید، تقاضا و تحول‌های پیشرو
صنعت فولاد، یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد جهانی، در حال تجربه تغییرات شگرفی است که از تحولات زیست‌محیطی گرفته تا پیشرفت‌های فناورانه و تغییرات ژئوپولیتیک، همگی آینده این بازار را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده‌اند. پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی فولاد خام تا سال 2025 به حدود دو میلیارد تن برسد. اگرچه چین همچنان بزرگ‌ترین تولیدکننده باقی خواهد ماند، اما رشد تولید در کشورهایی مانند هند و برخی کشورهای جنوب شرق آسیا نیز بسیار چشمگیر خواهد بود و جایگاه این کشورها را در نقشه جهانی فولاد مستحکم‌تر خواهد کرد. در سمت تقاضا، رشد اقتصادی سریع در آسیا، به‌ویژه در کشورهایی مانند هند و اندونزی، به افزایش تقاضا برای فولاد دامن زده است. این روند به دلیل توسعه زیرساخت‌ها و رشد شهرنشینی، سالانه سه تا پنج درصد رشد خواهد داشت. علاوه بر این، نیاز صنایع پیشرفته به فولادهای خاص و با کیفیت بالا، موجب شده تقاضا برای این نوع محصولات نیز در حال افزایش باشد. پروژه‌های عظیم زیرساختی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، همچنان عامل اصلی رشد مصرف فولاد هستند.
قیمت فولاد نیز، مانند بسیاری از کالاهای استراتژیک دیگر، به‌شدت تحت تاثیر متغیرهای متعدد قرار دارد. هزینه مواد اولیه نظیر سنگ‌آهن و زغال‌سنگ از جمله عوامل مهم در تعیین قیمت فولاد هستند. اگرچه انتظار می‌رود قیمت این مواد اولیه تا حدی پایدار بماند، اما احتمال نوسانات کوتاه‌مدت نیز وجود دارد. رشد تقاضا در مناطقی مانند آسیا و آمریکای لاتین نیز می‌تواند فشار بر قیمت‌ها را افزایش دهد. از سوی دیگر، مقررات زیست‌محیطی سخت‌گیرانه که در بسیاری از کشورهای صنعتی وضع شده‌اند، هزینه‌های تولید را بالا برده و به‌عنوان یکی از عوامل موثر بر قیمت فولاد شناخته می‌شوند.
یکی از تغییرات مهم در این صنعت، حرکت به سمت فناوری‌های پاک و پایدار است. تولید فولاد با استفاده از هیدروژن به جای زغال‌سنگ، یکی از پیشرفت‌های کلیدی است که می‌تواند به کاهش چشمگیر انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک کند. این امر اهمیت ویژه‌ای دارد، چرا که صنعت فولاد به تنهایی مسئول تولید 7 تا 9 درصد از کل گازهای گلخانه‌ای جهان است. کشورهای اروپایی و بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ نظیر چین و هند، سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در این زمینه انجام داده‌اند تا اثرات زیست‌محیطی تولید فولاد را کاهش دهند. در همین حال، پیشرفت‌های فناورانه در حوزه هوش مصنوعی و دیجیتالی‌سازی، امکان بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها در زنجیره تولید فولاد را فراهم کرده‌اند. این فناوری‌ها نه‌تنها به مدیریت بهتر عرضه و تقاضا کمک می‌کنند، بلکه در تولید محصولات با کیفیت بالاتر و با ارزش افزوده بیشتر نیز موثر هستند. از سوی دیگر، تغییرات ژئوپولیتیک نیز بر زنجیره تامین جهانی فولاد تاثیر گذاشته‌اند. بسیاری از کشورها تلاش می‌کنند با کاهش وابستگی به واردات و تمرکز بر تولید داخلی، استقلال بیشتری در این صنعت حیاتی به دست آورند. تنش‌های تجاری میان چین و سایر کشورها نیز می‌تواند به بازتعریف روابط و جریان‌های تجاری در این بازار منجر شود.
