چه مشاغلی برای زنان جذاب‌تر است؟

 این موضوع بدین دلیل است که زنان در بازار کار بیشتر جذب بخش خدمات می‌شوند. به‌طوری‌که، بر اساس جدیدترین گزارش نیروی کار مرکز آمار، سهم اشتغال زنان در بخش خدمات در تابستان امسال بیش از ۶۲ درصد بوده است. از سوی دیگر، نرخ بیکاری زنان در ۱۴ سال گذشته از حدود ۲۲ درصد تا ۱۳ درصد و سهم بخش خدمات از حدود ۴۶ درصد تا ۵۴ درصد را تجربه کرده است. در این گزارش به روند این دو شاخص و رابطه معکوس آنها پرداخته شده است.

تعاریف اولیه از بازار کار

طبق تعریف مرکز آمار ایران، افراد ۱۵ ساله و بیشتر جمعیت حاضر، در سن کار تلقی می‌شوند و وضعیت آنها در آمارهای بازار کار محاسبه می‌شود. این جمعیت به 2 بخش جمعیت فعال و غیرفعال تقسیم می‌شود؛ جمعیت فعال هم از افراد شاغل و بیکار تشکیل شده، پس آن دسته از افرادی که شغلی نمی یابند،  «بیکار» نامیده می‌شوند و در نهایت از نسبت افراد بیکار به جمعیت فعال، نیز نرخ بیکاری به‌دست می‌آید.

در همین حال، افراد شاغل در یکی از سه بخش اصلی اقتصاد یعنی کشاورزی، صنعت و خدمات فعال هستند. اما بزرگ‌ترین بخش خدمات است و بیش از نیمی از شاغلان کشور، در این بخش مشغول‌اند. در این میان، زنان ایران بنا به‌دلایل اجتماعی و خانوادگی بیشتر تمایل دارند تا در این بخش مشغول شوند. بر اساس گزارش نیروی کار مرکز آمار، در تابستان امسال، ۶۲.۲ درصد از زنان شاغل در بخش خدمات فعالیت می ‌کردند.

روند سهم بخش خدمات از اشتغال در کوتاه‌مدت و بلندمدت

در همین حال، بررسی وضعیت بازار کار نشان می‌دهد، نرخ بیکاری زنان با سهم بخش خدمات از اشتغال، رابطه عکس دارد. روند این 2 شاخص از ابتدای دهه ۹۰ تا کنون نیز نشانگر چنین رابطه‌ای است؛ نرخ بیکاری زنان از حدود ۲۲ درصد در اوایل دهه ۹۰ به ۱۴ درصد در تابستان جاری رسیده و در همین دوره، سهم بخش خدمات نیز از ۴۷ درصد به ۵۲ درصد رشد داشته است. بنابراین، اگر به روند داده‌ها در مقاطع زمانی کوتاه‌مدت دقت شود، در برخی دوره‌های زمانی نرخ بیکاری زنان و سهم بخش خدمات از اشتغال در یک راستا حرکت کرده‌اند.

در اینجا باید گفت که اشتغال پدیده‌ای فصلی است؛ یعنی در برخی فصول (عمدتا بهار و تابستان) پر رونق‌تر از سایر فصول (پاییز و زمستان) است. به همین دلیل، در فصول کم‌رونق تعداد افراد شاغل و جویای کار (بیکاران) کاهش می‌یابد. به تبع، تعداد شاغلان بخش خدمات نیز ممکن است در این دوران روند کاهشی داشته باشد.

همچنین، نکته قابل توجه دیگری که در روند سهم بخش خدمات از اشتغال به چشم می‌خورد، این است که سهم این بخش در فصول بهار و تابستان کاهش و در فصول پاییز و زمستان افزایش می‌یابد؛ چراکه در نیمه اول سال به دلیل شرایط آب و هوایی، اشتغال در بخش‌های دیگر، به‌ویژه کشاورزی، روند صعودی دارد و در نیمه دوم سال، نیروی کار به بخش خدمات منتقل می‌شود.

وضعیت اشتغال زنان در دهه ۹۰

از ابتدای دهه ۹۰ تا انتهای سال ۹۳، نرخ بیکاری زنان به‌طور کلی بالا بوده و در زمستان سال ۹۰ با ۲۲.۴ درصد بوده به بالاترین رقم خود رسیده است. کمترین نرخ بیکاری در میان زنان نیز به پاییز ۹۱ برمی‌گردد که به ۱۷.۸ درصد رسیده بود. سهم بخش خدمات از اشتغال نیز در این بازه زمانی در حدود ۴۸ درصد بوده و کمترین سهم ثبت شده در ۱۴ سال گذشته نیز به بهار سال ۹۲ با ۴۶.۶ درصد می‌رسد.

در دوران برجام، به دلیل مثبت شدن چشم‌انداز اقتصادی، مردم ب‌ویژه زنان، به سمت بازار کار هجوم آوردند و جویای کار شدند. به همین دلیل نرخ بیکاری زنان در این دوران افزایش یافت و در تابستان سال ۹۵، به ۲۱.۹ درصد رسید؛ از آنجایی که اکثر زنان تمایل به اشتغال در بخش خدمات دارند، در این دوره سهم این بخش از اشتغال از 50 درصد عبور کرد.

از همین رو، بسیاری از صاحب‌نظران بازار کار، از سال‌های ۹۷ و ۹۸ به عنوان دوره رونق بازار کار یاد می‌کنند؛ به طوری‌که، در بهار سال ۹۸ نرخ بیکاری زنان به ۱۷.۳ درصد رسید که کمترین نرخ بیکاری از ابتدای دهه ۹۰ بوده است. سهم بخش خدمات از اشتغال نیز در زمستان ۹۸ به ۵۲.۷ درصد رسیده بود.

اثر کرونا بر اشتغال زنان

با شروع همه‌گیری کرونا، زنان بیشتر از باقی اقشار ضربه خوردند. در دوران کرونا، بخش‌های هتل‌داری، گردشگری و خرده‌فروشی تعطیل شدند که عمدتا توسط زنان اداره می‌شوند. همچنین، در دوران همه‌گیری، مراکز مراقبتی کودکان و سالمندان نیز تعطیل شدند و وظیفه مراقبت از اعضای آسیب‌پذیر خانواده بدون دریافت دستمزد بر دوش زنان افتاد. این موضوع در نهایت باعث شد تا بسیاری از زنان در این دوران شغل خود را رها کنند و حتی آنهایی که به دنبال کار بوده‌اند، قید کار جدید را زدند.

به همین دلیل، نرخ بیکاری زنان در این دوران به کمترین سطح خود یعنی به ۱۳.۷ درصد در بهار ۹۹ رسیده است. سهم بخش خدمات از اشتغال نیز در این بازه زمانی از ۵۲.۷ درصد در زمستان ۹۸ به ۴۸.۱ درصد در تابستان ۹۹ کاهش یافته است. پس از پایان بحران کرونا، روند سهم بخش خدمات از اشتغال اما صعودی شده و بیشترین میزان در زمستان ۱۴۰۱ با سهم ۵۳.۷ ردصدی رکوردارشد . همچنین، در این دوره کمترین نرخ بیکاری زنان ۱۴.۲ درصد بوده است.